*Bu içerik ilk kez "What experts say works for combating coronavirus misinformation" başlığıyla Axios tarafından 28 Nisan 2020 tarihinde yayınlanmış ve Kansu Ekin Tanca tarafından Teyit için çevrilmiştir.
Araştırmalara göre söz konusu yanlış bilgiyle mücadele olduğunda yetkililerin, yanlış bilgiler dolaşımdayken erkenden ve düzenli olarak doğru bulguları paylaşmaları, her bir yanlış bilgiyi doğrusunu ispat ettikten sonra çürütmeye çalışmalarından veya ‘yanlış’ olarak herkese duyurmalarından daha etkili.
Neden önemli?
Bu araştırma, sağlık uzmanları, hükümet yetkilileri, internet platformları ve haber merkezlerinin koronavirüs bilgi salgınıyla (‘infodemi’) daha etkili ve verimli bir şekilde baş edebilmesi için bir yol haritası niteliğinde.
1. Proaktif iletişim
FactCheck.org’un kurucu ortağı ve Pennsylvania Üniversitesi Annenberg Kamu Politikası Merkezinden Kathleen Hall Jamieson’ın araştırmasına göre, halkın gribe karşı aklıselim tedavilerle ilgili (mesela C vitamininin virüsden koruyup korumadığı gibi) bilgi birikiminde eksiklik olması, “krizden çok daha önce gerekli bilgilerin etkili bir şekilde iletilmesi gerektiğini” gösteriyor.
- Hall Jamieson sağlık uzmanlarının, soğuk algınlığı gibi grip benzeri virüslerin önüne geçmede el yıkamanın faydalarını şimdiye kadar insanlara proaktif olarak aktarma konusunda iyi iş çıkardıklarını düşünüyor.
- Bu yüzden insanlar C vitamininin koronavirüse iyi gelip gelmediği tartışmalarının tersine, el yıkamayla ilgili yanlış bilgilerden etkilenmediler. (C vitamini, hiçbir dayanağı olmayan ve yıllardır süregelen söylentilere rağmen hala daha soğuk algınlığını önlemede ispanlanmamış bir tedavi yöntemi.)
2. Faso fisodan evvel
Bristol Üniversitesi Bilişsel Psikoloji Bölümü Başkanı Avustralyalı psikolog ve profesör Stephan Lewandowsky’e göre eğer insanlar komplo teorilerindeki mantık hatalarından haberdar olursa, buna benzer teorilere karşı daha dirençli olabilirler.
- Aslında bu yöntem bir bakıma bazı sosyal medya şirketlerinin uyguladığı stratejiyle benzerlik gösteriyor: Kullanıcılar, haber akışlarındaki yanlış içeriğe tıklamak istediklerinde uyarı kutucuklarıyla karşılaşıyor.
- Lewandowsky’in Mart ayında yayımlanan yeni komplo teorisi rehberinde de belirttiği gibi aşı karşıtı komplo teorileri gibi belirli içerikler için ‘faso fiso’ bilgiler daha yayılmadan harekete geçilmesi, doğrusu tamamen ispatlandığında çürütmeye çabalamaktan daha etkili.
3. Yanlış bilginin kaynağını tespit edin
Yanlış bilgi salgını sırasında milyonlarca olmasa da binlerce yanlış bilginin peşinden koşmamak için, NewsGuard’ın ortak kurucuları Steven Brill ve Gordon Crovitz, yanlış bilginin kendisinden ziyade, yanlış bilginin sürekli tekrar ettiği belirli internet siteleri veya yazarlar gibi, bilginin kaynağını tespit etmenin daha önemli olduğunu söylüyor.
- “5G’den kaynaklandığı iddiaları gibi Covid-19 hakkındaki sahte haberleri öne çıkaran internet siteleri, birkaç ay önce 5G’nin kansere neden olduğuyla ilgili sahte haberler paylaşıyorlardı,” diyor Crovitz. Bu, yanlış bilginin kaynağında tespit edilmesi ve işaretlenmesinin öneminivurguluyor. Sahte haber sitelerinin bu şekilde, yeni safsataları öne çıkarması daha zor olur.
- Brill’e göre, kaynakların insan gücüyle elle işaretlenmesi, yanlış bilgiyi saptamak için yapay zeka ve opak algoritmalar kullanan platformların, şeffaf olmadıkları konusunda aldıkları eleştirilerin önünü kesebiliyor.
- “Ölçeğin tek tek makaleleri değil sitelerin güvenilirliğini değerlendirmesini sağlamanın yolu bu,” diyor Crovitz.
4. Sahte haberin yayıldığı yere gidin
Hall Jamieson’a göre sağlık çalışanlarının, insanların yanlış bilgiyle çoğunlukla karşılaştıkları mecralarda bilgi vermeleri çok önemli.
- Bu yüzden Anthony Fauci’nin Sean Hannity’in Fox News’teki programına ve Chris Matthew’ün Pazar haberlerine katılması zekiceydi.
- “Eğer yanlış bilginin en başta ortaya çıktığı asıl mecraya gitmezseniz, bu bilgiyle ilk kez burada karşılaşan kitleye ulaşmayabilirsiniz.”
5. Yüzde 10 kuralı
Hall Jamieson gibi bazı uzmanlara göre, belirli bir yanlış bilgiyi çürütmeden önce yüzde 10’luk bir kitleye ulaşmasını beklemek daha iyi bir yöntem. Aksi takdirde, gerçekten sorun yaratacak mertebeye ulaşmamışken, istemeden de olsa söylentinin yayılmasını göze alıyorsunuz demektir.
- Brill ve Crovitz bu kurala çok katılmıyor. Onlara göre eğer belirtilen seviyeye ulaşmadan yanlış bilgi hakkında gerçek bağlamı sunabiliyorsanız sunmalısınız.
6. Yanlış bilgiyi önceliklendirmek
Hall Jamieson’e göre sağlık çalışanları, politika yapıcıları, haber merkezleri ve diğerlerinin, çürütmenin gerekli olduğu o eşiği anlama yetisine ek olarak dikkat etmeleri gereken bir şey daha var: Bir konuda yapacakları yatırımı belirlerken belli başlı yanlış bilgi türlerinin ne kadar sorun yaratabileceğini de değerlendirmeye alıyor olmalılar.
- Dezenfektanın Covid-19’u durdurabileceğine dair yakın zamanda yayılan yanlış bilgiler, örneğin virüsün nereden geldiğiyle ilgili yanlış bilgilere kıyasla, sağlık çalışanlarına, bilginin çürütülmesi için acilen doğru bilgi ve kaynakların sunulmasını gerekli olduğunu gösteren iyi bir örnek.
Evet ama…
Bu çabaların çoğu insanların, doğruluğu ne olursa olsun kendi siyasi görüşleriyle uyuşan bilgilere karşı gitgide daha da taraflı olduklarını hesaba katmıyor.
- New York Üniversitesi, Sosyal Medya ve Siyaset Merkezi ortak kurucusu ve Siyaset Bilimi Profesörü Joshua Tucker şöyle diyor “Koronavirüs özelindeki yanlış bilgiyle ilgili asıl soru, bu meselenin ne kadarının politikleştirilmiş olduğu.”
- “Çalışmamızda insanların kendi siyasi tercihleriyle uyuşan haberlerde, bu içerikleri “yanlış” ya da “yanıltıcı” olarak tespit edebilme ihtimallerinin daha düşük olduğu ortaya çıktı.”
Zeki olun
Bir yere kadar, teknoloji platformları da küresel anlamda gerçek sağlık problemlerine neden olabileceğini düşündükleri yanlış bilgileri platformlarından kaldırarak bu yöntemi seçtiler.
- “Facebook, Covid-19 ile ilgili belirli türdeki yanlış bilgi ve dezenformasyonu kaldırmada daha sert davranıyor ve sadece teyitlenmiş içeriklere yer vererek geçiştirmiyor, bu da çok takdir ettiğim bir gelişme,” diyor Duke Üniversitesi Sanford Kamu Yönetimi Okulundan Philip Napoli.
Büyük resmi görmek
Toplum, 2016 yılındaki ABD Başkanlık seçimlerinden sonra ciddi bir şekilde “sahte haber” ve yanlış bilgileri fark etmeye başladığında, bilgiyi doğru ya da yanlış olarak işaretleyen ve buna göre engelleyen ya da platformdan kaldıran ikili çözümleri harekete geçirmek için çok gayret sarf edildi. Uzmanlar bunu iki nedenden dolayı tartışmalı buluyor.
i. Geri tepme etkisi
Bazı uzmanlara göre, ikili etiket gördüğünde insanlar sırf merakına yenik düşerek “yanlış” olarak işaretlenen içeriğe tıklıyor. Lewandowsky yargısını tamamıyla kanıtlayamamış olsa da ona göre “insanlar, gerçekleri doğrulayan ya da söylentileri çürüten açıklamalarla karşılaştıklarında, gerçeklere olan inançları daimi olur.”
ii. Her şeyin irdelendiği varsayımı
Hall Jamieson şöyle diyor. “Biri ‘yanlış’ olarak işaretlenen bir şey gördüğünde, geriye kalan her şeyin doğru olduğunu zannediyor. Sorun ise, doğru olmayan birçok şeyin olduğu fakat bunların henüz işaretlenmemiş olması.”
Satır aralarını okumak
Teknoloji şirketleri, insanları yanlış içeriğe tıklamaya özendirmeden nasıl en iyi şekilde işaretleme yapabilecekleri konusunda çalışıyorlar.
- 2017 yılında Facebook, kullanıcıların sahte haberleri ayırt edebilmesi için koyduğu “tartışmalı” (sahte haberlerin yanındaki kırmızı işaret) uyarısını artık kullanmayacağını duyurmuştu çünkü bu şekilde daha fazla insan çürütülen içeriğe tıklıyordu. Bunun yerine şirket artık “uyarı”lar kullanıyor ve bu yöntem çok daha iyi işliyor gibi. Şirkete göre, bu uyarıları gören insanların yalnızca yüzde beşi orijinal makaleyi okumayı seçiyor.
- Ocak ayında, Twitter kullanıcılarını, tweetlere bakarken doğru bilgiyle karşılaşmaları için arama önerileriyle yetkili kaynaklara yönlendirme başladı. Şirket, bilginin güvenilir kaynaklardan geldiğini saptamayı kolaylaştırmak için doğrulama politikasını daha kapsamlı hale getirdi.
- YouTube, platformunda yayından kaldırma politikasını ihlal etmeyen videolarla karşılaşan kullanıcılarına yanlış bilginin bağlamını sunan bir doğrulama paneli geliştirdi. (Bu özellik şu an Brezilya, Hindistan ve ABD özelinde uygulanıyor ve henüz Türkiye’ye gelmedi.)
Uzun lafın kısası
Koronavirüs pandemisini kuşatan yanlış bilgi krizini çözecek sihirli bir değnek yok. Fakat konu hakkında ve özellikle de internet çağına özgü olduğuna dair çıkacak daha fazla araştırma, bu konuda yol kat etmek için faydalı olabilir.
