“Hiç tartışmasız YouTube, düz dünya konusunda benim gözümü açan ana kaynak oldu.”
Bu sözler BBC Reel’a konuşan düz dünyacı (flat-earther) Dave’e ait. Kişisel hikayesi Dave’in, dünyanın düz olduğu yönündeki yanıltıcı bilgilere YouTube aracılığıyla eriştiğini ve bu tip içeriklere yine platformun önerileriyle uzun süre maruz kaldığını gösteriyor. Ayrıca ana akım tarafından kabul görmüş, bilimsel olarak kanıtlanmış ve nesnel bir gerçeği reddederek dünyanın düz olduğuna inanan bu kitlenin diğer üyelerinin de hikayesi çok benzer.
"Dave. Dünyanın yuvarlak değil, düz olduğuna inanıyor."
BBC / Flat Earth: How and why did YouTube enable the flat earth community to grow?
Uyarı: Dünya düz değil
Her şey, Dave’in televizyonda yayımlanan programlardan bunalması ve “alternatif bilgi” için YouTube izlemeye yönelmesiyle başlıyor. YouTube’un önerilenler algoritması, Ay’a iniş videolarına ilgi duyan Dave’i fark ediyor ve bir süre sonra “sıradaki” olarak gözüken önerilenler kısmına düz dünya videoları çıkarmaya başlıyor. YouTube önerilenler algoritması işte böylece Dave’i, ilk düz dünya videosunu izlemeye yönlendiriyor.
Düz dünya hakkında izlediği ilk videodan sonra Dave, bütün anlatılanların “saçmalık ötesi” olduğunu düşünüyor. Fakat her ne kadar eleştirel de olsa Dave’in bu tip içerikleri izleme süresi, onun karşısına daha çok düz dünya videosu çıkmasına neden oluyor. Israrla öne çıkarılan diğer komplo teorilerini inceleyen Dave, çok geçmeden dünyanın düz olduğuna inanan “düz dünyacılar”ın arasında yerini alıyor.
Dave’in hikayesi, her ne kadar kişisel bir hikaye gibi gözükse de aslında birçok düz dünyacı için oldukça tanıdık. Texas Tech Üniversitesi öğretim üyesi Asheley Landrum, aksini kanıtlama iddiasıyla yanlış bilgiye maruz kalan birçok kullanıcıda bu örüntüye rastladığını belirtiyor:
“Başta düz dünya videolarını reddediyorlar. Bunların yanlış bilgi olduğunu düşünüyorlar ve sunulan bilgileri çürütmeye çalışıyorlar. Düz dünya videolarını çürüten videolar çekeceklerini düşünüyorlar. Düz dünyayla ilgili diğer videoları izliyorlar, konuyu araştırmaya başlıyorlar ve daha derine inemeden, [komplo teorileri] videolarına dayanarak dünyanın düz olduğuna inanmış oluyorlar.”
YouTube “aydınlanması” komplo teorilerini besliyor
Dave’in iddiası düz dünyacıların, YouTube’da başka komplo teorileri izlerken bu konuya eriştikleri yönünde. The Guardian’da Şubat ayında yayımlanan habere göre araştırmacılar, düz dünyacıların artışının arkasında YouTube olduğu fikrinde birleşiyor. Fakat, oldukça geniş kitlelere ulaşan bu harekete göre YouTube, “aydınlanma”larının arkasındaki en büyük güç.
Onlar YouTube’un, ana akımın tersine “gerçek”lerden bahsettiğini ve “doğru”lara yer verdiğini düşünüyor.
Uluslararası Düz Dünya Konferansı'nda kaydedilen bu görüntüde YouTube logosu "truth" (gerçek) kavramıyla eşleştiriliyor.
The Guardian “Flat Earth rising: meet the people casting aside 2,500 years of science”
İlk buluşması Denver, Colorado’da 2017 yılında gerçekleşen “Uluslararası Düz Dünya Konferansı” (Flat Earth International Conference), 2018 yılında dünyanın pek çok yerinden aktivistin katılımıyla Raleigh, North Carolina’da düzenlenmişti. Raleigh buluşmasına katılan araştırmacılar burada 30 düz dünyacıyla anket yürütüyor ve bir kişi dışında herkes, YouTube’da öne çıkan komplo teorilerini izleyerek dünyanın düz olduğuna ‘ikna olduklarını’ söylüyor. 2018 YouGov anketine bakıldığında ise 18-24 yaş arası Amerikalıların yaklaşık üçte birinin dünyanın şeklinden emin olmadığı göze çarpıyor.
Düz Dünya Topluluğu’nun internet üzerindeki kütüphanesinde, komplo teorilerine dayanak oluşturacak metinler yer alıyor.
Örneğin, “Earth Not a Globe!” kitabında gezegenin “kenarları” olduğu ve 45 metre yüksekliğinde olan bu duvarların buz olduğu iddia ediliyor.
Eskiden Google’da çalışan yazılım mühendisi Guillaume Chaslot “Dünyanın düz olduğuna dair videoların dünyanın yuvarlak olduğuyla ilgili videolardan daha çok öne çıkarıldığını” söylüyor. YouTube’a göre ise bu tür içerikler “eşik içerik” (borderline content) arasında yer alıyor. (*eşik içerik: teknik olarak içerik politikasını ihlal etmemesine rağmen insanları yanlış yönlendiren yanıltıcı içerikler). Bu nedenle de söz konusu videoların erişiminin düşürülmesi konusunda çalışmalar sürdürülse de, tamamen platformdan kaldırılması gündemde değil.
Ve evet, tabii ki YouTube’da dünyanın yuvarlak olduğunu anlatan belgeseller de mevcut. Ancak düz dünyacıların içerikleri ısrarla ön plana çıkıyor. Uzmanlar, dünyanın gerçek şeklini anlatan videoların, düz dünyacılara kıyasla daha az olmasının nedeninin, dünyanın yuvarlak olduğunu kanıtlamaya gerek olmadığı düşüncesinden kaynaklanabileceğini gösteriyor.
Bağımsız komplo teorileri iç içe geçiyor
Landrum, “Dünyanın düz olduğuna inanmak başlı başına tehlikeli olmayabilir ama bu inanç genellikle kurumlara ve otoritelere güvensizlikle birlikte geliyor,” yorumunda bulunuyor. Düz dünya aktivisti Roxanne Glen’in sözleri, komplo teorilerinin doğasıyla ilgili bu dürtüyü doğrular nitelikte. Roxanne, dünyanın düz olduğunu ‘keşfetmesini’ “Pandora’nın kutusunu açmaya” benzetiyor: “bir yalanı ortaya çıkarıyorsunuz sonra bir bakıyorsunuz ‘evet bu konuda da tamamen dürüst değillermiş.’ diyorsunuz."
Fakat nesnel gerçeklerin sorgulanmaya başlanması ve kişisel inanç ve görüşlere ters düşen her bilgiyi “yalan” olarak addetme dürtüsü kısa zamanda yeni ve çok büyük sonuçlara neden olabilecek komplo teorilerinin oluşmasına neden olabilir.
Ayrıca dünyanın düz olduğunu gerçekçi bulmayan haber kanallarının düz dünyacılara değinen içerikler ürettiği ve istemeden de olsa bu akımı yaydığı eleştirisi de gündemde. Bu konuda, BBC yol gösterici olabilir. BBC Türkçe düz dünyayla ilgili haberlere, bizim de yaptığımız gibi, “Öncelikle bir spoiler uyarısı: Dünya düz değil.” ibaresi iliştiriyor ve okurlar daha içerikle karşılaşmadan yanlış bilgi tehdidine karşı uyarılıyor.
1893 yılına tarihlenen düz dünya modeli.
Kaynak: Library of Congress
Kent Üniversitesi’nden Karen Douglas, gitgide büyüyen düz dünya hareketine karşı gereken önlemlerin alınması konusunda uyarıyor: “Eğer söz konusu, azınlığın zekice ve görünüşte bilgi verici şekilde yazılmış görüşleriyse ve taraftarlar bu sağlam fikirlerinden sapmıyorlarsa, söyledikleri çok etkili olabilir. Buna azınlık etkisi deniyor.”
Bilimsel açıklamalara yer veren, kendi deneylerini yapan, Eski Mısır yazıtlarını veya dini metinleri kaynak alan görüşlerle dünyanın düz olduğuna inanan “düz dünyacılar” nesnel gerçekliği sorgulamaları ve birbirine bağlı birden fazla komplo teorisine inanmalarıyla kendilerine özgü bir grup olarak ortaya çıkıyorlar. Ve eğer YouTube, iddia edildiği gibi bu tip içerikleri daha fazla kullanıcıya önermeye devam ederse, kısa zamanda platform herkesin dünyanın şekli hakkında kendi teorisini üretebileceği ana mecra haline gelebilir.
