“Yanlış bilgi” (mezenformasyon) 2018’de Dictionary.com tarafından yılın kelimesi seçilmiş, platform yıl içinde “yankı fanusu,” “teyit yanlılığı,” “filtre balonu” ve “sahte haber” gibi kavramları siteye eklemeye ve bu kelimelerin örneklerini sık sık güncellemeye başlamıştı. 2019 yılına gelindiğinde ise yanlış bilgi sorununun çözümünün “medya okuryazarlığı” olduğu konusundaki fikir birliği artmış ve bu yönde çalışmalar başlamıştı. Eğitimler kısa sürede sadece sahte haberlerle karşılaşan yetişkinleri, akademisyenleri ve gazetecileri değil, internetle belki de ilk defa anlamlı bağlar kuran çocukları da kapsayacak şekilde geliştirildi. Yanlış bilgi sorununun, gelişen teknoloji ve artan internet yetkinliği nedeniyle daha büyük tehlikelere yol açabileceği öngörüsü sayesinde şu anda, internet çağının içine doğan yeni neslin faydalanabileceği ve daha yolun başındayken temel sorun ve çözümleri öğrenebileceği eğitim girişimleri oluşturulmuş oldu.
Yeni nesil 'İnternotlar'
Örneğin Google, “dijital dünya vatandaşlığı” ilkeleri ve interneti güvenle kullanabilmenin yollarını çocuklara bir ay önce tanıttığı “Be Internet Awesome” (İnternot olmaya var mısın?) uygulamasıyla öğretiyor. İnternet üzerinden ücretsiz olarak oynanabilen bu oyun dizisi, bilinçli paylaşım, kişisel gizlilik, pozitif iletişim gibi ideallerle kullanıcıyı en iyi, en güvenli ve en doğruya yönlendiriyor. Paylaşmadan önce bir bilginin teyit edilmesi, şüpheli içeriklerin belirlenmesi ve buna karşı harekete geçilmesi gibi ana başlıklar, yanlış bilgiye adanmış “Gerçeklik Nehri” isimli oyunda yer alıyor. Botlar, taraflı gönderiler, kurmaca haberler ve tık tuzaklarından uzak durmayı öğrenmek için çocuklar, sade fakat eğlenceli bir oyun oynayabiliyorlar.
“Ancak dış görünüş çoğu zaman aldatıcıdır. Mantığının sesini dinleyerek ırmağı geç. Suda gizlenen kimlik avcılarına dikkat et. Seni kandırmaya çalışacaklar.”
Hatalı ilişkilendirilen fotoğraflar, yanıltıcı başlıklar ve bağlamdan koparılan gönderiler arasında oyuncu doğru, güvenli ve tutarlı olanı seçmeli ve internet ortamını yararlı bir mecraya dönüştürmeli. Türkçe de oynanabilen bu oyunun ayrıca okullarda öğretmenler veya evde anne-babalar eşliğinde uygulanabilmesi için çeşitli materyalleri bulunuyor. Doğrulanabilir, aldatıcı, güvenilir, hileli, sahte, şüpheli gibi soyut kavramları tanıtan oyun, aynı zamanda zararlı içeriklerin hangi durumlarda karşılarına çıkabileceğine dair örnekler de sunuyor ve geleceğin İnternotlarını yaratıyor.
Dijital Vatandaşlık ve Güvenlik Ders Programı etkinliklerinden bir sayfa.
Yanlış bilgiye çözüm oyun olabilir mi?
Elbette yanlış bilgiyle mücadelede ortaya atılmış tek oyun fikri Google’dan gelmiyor. Aslında farklı kuruluşlar şimdiye dek, hedef kitlesinin gençler ve yetişkinler olduğu ve sorunun altyapısına değindikleri çeşitli oyunlar da tanıttılar.
Örneğin BBC’nin yarattığı “iReporter”, bir gazeteci gözünden sahte haberleri tartışıyor. Bu oyunda yanlış içeriği doğrusuyla ayırt ettiğiniz süre zarfında, aynı zamanda hızlı olmalı ve gereken etkiyi de yaratabilmelisiniz. Bu da doğrulamanın zaman aldığı durumlarda, oyuncu profilinizdeki “hız” puanınızı düşürüyor. Gazetecinin karar mekanizmasına bir bakış açısı sunan bu oyunun, gerçeğe yakın senaryoları ve farklı sosyal medya platformlarını barındırmasıyla oldukça ayrıntılı olduğu söylenebilir.
Yine çevrimiçi oyunlardan biri, “NewsFeed Defenders” (Haber Akışı Bekçileri), gerçek hayatta karşılaşılabilecek durumlardan esinleniyor ve çocuklara kendi sosyal medya haber akışlarını nasıl yönetebilecekleri hakkında bilgi veriyor. Medya okuryazarlığı oyunu sadece yanlış bilgiyi fark edebilmeyi değil aynı zamanda yanlış bilginin farklı türlerini de görebilmeyi, bu konuda bilinç kazanabilmeyi sağlıyor. Oyunun başında, bir bilgideki kaynakların önemi ve tutarlığından bahsediliyor ve şeffaflık gibi ilkeler tanıtılıyor. Görüş yazıları, sponsorlu içerikler veya reklamlar gibi taraflı olabilecek gönderilere karşı tedbirler içeren oyunda amaç, siteyi yararlı ve güvenli bir alan haline getirmek.
Oyun içinde bilgilerin nasıl teyit edilebileceğine yönelik ayrıntılı ipuçları bulunuyor. Ayrıca beğeni sayıları, yorumlar, paylaşan kişiler, birlikte paylaşılan görseller gibi her ayrıntı Facebook benzeri bir sosyal mecraya yönelik oluşturulmuş.
Sahte haber aşısı: “Bad News”
Poynter yakın zamanda sahte haberlere karşı bilinç oluşturmak için hazırlanan oyunların bir listesini oluşturdu. Aslında bu liste oyunların sadece çocuklar için değil, yetişkinler için de eğitici olduğunu gösteriyor. Bütün oyunların amacı aynı olsa da (yanlış bilgiyle mücadele), bazı oyunlar oldukça sıradışı yöntemler deniyor.
Örneğin “Bad News” (Kötü Haber) oyununda amaç, diğer örneklere göre çok daha farklı. Bad News’de kazanmak için sahte haber üretmeli ve takipçi sayınızı sürekli olarak artırmalısınız. Tabii bunu yaparken inandırıcılığınızı da kaybetmemeniz gerektiği sürekli size hatırlatılıyor. Ayrıca anlatıcı sizinle doğrudan iletişime geçiyor ve seçebileceğiniz şıklar her zaman sizi sahte içerik üretmeye itiyor. Dolayısıyla işleyiş, oyuncunun tamamen sahte haber yayan bir kullanıcı gibi davranmasını ve o şekilde düşünmesini istiyor. Karşılıklı çevrimiçi diyalog, belli durumlarda verilen tepkilere göre ilerliyor ve eğer sahte haber yaymaktan kaçınır ve sahte Twitter profilinizde takipçiniz kalmazsa oyunu kaybediyorsunuz. Eğer sahte haber yaymaya devam ederseniz “trol” “kutuplaştırma” “taklit etme” “komplo” gibi çeşitli rozetlerle ‘ödüllendiriliyor’sunuz.
“Takipçi kazanmak için başka birinin itibarından faydalanalım. Hangisini yapmak istersin?
Sahte bir kurumsal Twitter hesabı oluşturmak mı, önemli birinin kimliğini taklit etmek mi?"
Güvenli bir ortamda kullanıcılarını yanlış bilgiyle karşılaştıran ve yanlış bilginin diğer internet kullanıcılarını nasıl etkileyebildiğini göstermeyi amaçlayan oyun, oyuncuları -oyunu kazansalar bile- sahte haberlerin üstesinden gelmeye teşvik etmek için tasarlandı. İngilizcenin yanında Yunanca, İsveçce, Sırpça gibi toplamda on üç dilde oynanabilen bu oyun son zamanlarda birçok haber sitesi tarafından yanlış bilgiye karşı direnç geliştirdiği övgüleri aldı. Bad News’e atfedilen “sahte haber aşısı” tanımı, “aşılama kuramı”ndan geliyor ve verilerine dair yapılan araştırmalar, oyunun sahte haberlere karşı “psikolojik direnç” geliştirdiğini gösteriyor. Oyunun daha sade bir dil ve düzleme kurulduğu, çocuklar için yapılan versiyonuna da ulaşmak mümkün.
Factory’de de yanlış bilgiye karşı oyun tasarlandı
Farklı disiplinlerden katılımcıların çeşitli problem sahaları üzerinde çalışarak yanlış bilgi sorununa çözüm ürettikleri ve Teyit’in düzenlediği Factory programında da bir oyun yaratma projesi ortaya atılmıştı. “Fanus’tan Çıkış”da sunulan ve ilk kez bu etkinlikte toplu oynanan oyun, Teyit’in yayımladığı analizlerin üzerinden ilerliyordu. Belirli bir iddiayı “doğru” veya “yanlış” olarak seçen oyuncu, doğru tespitlerde bulunursa puan alarak bir sonraki iddiayla karşılaşıyor. Oyunun herhangi bir yerinde iddiayı yanlış değerlendiren kullanıcı, oyundan atılıyor ve o iddianın Teyit’teki analizine yönlendiriliyor.
“Be Internet Awesome,” “Bad News,” “NewsFeed Defender” gibi bütün bu oyunların kullanıcıları eğitme girişimleri, yanlış bilgi sorununun sadece (çoğu insanın kolayca sorumluluğu attığı gibi) sosyal medya platformları ve teknoloji şirketlerinde olmadığını gösteriyor. Çevrimiçi sosyal mecraların yaptıkları ve yapmadıklarını tartışırken, yapamayacaklarını da göz önünde bulundurmalı ve yanlış bilgiye karşı kendi çözümlerimizi de üretmeye başlamalıyız.
