*Bu içerik ilk kez "The psychology of misinformation: How to prevent it başlığıyla" First Draft News tarafından 27 Temmuz 2020 tarihinde yayınlanmış ve Can Başaçek tarafından Teyit için çevrilmiştir.
Psikolojimizi, yanlış bilgilerin yayılımını ve insanları etkilemesini önlemek için nasıl kullanabiliriz? First Draft’tan Tommy Shane üçlü serinin sonuncusunda ana kavramları açıklıyor.
Yanlış bilgi psikolojisi, yani doğru olmayan şeylere inanmamız için bizi yüreklendiren zihinsel kısayollar, karışıklıklar ve yanılsamalar, bunun zararlı etkilerini nasıl önleyebileceğimiz konusunda bize çok fazla bilgi verebilir. Psikolojimiz, düzeltmelerin işe yarayıp yaramadığını, medya okuryazarlığı derslerinde ne öğretmemiz gerektiğini ve neden ilk etapta yanlış bilgilere karşı savunmasız olduğumuzu etkileyen şey. Aynı zamanda insan beynine büyüleyici bir bakış açısı sunuyor.
Yanlış bilgi psikolojisi serisinin üçüncü bölümü, yanlış bilgilerin önlenmesi ile ilgili psikolojik kavramları ele alıyor. Yanlış bilgileri düzeltme psikolojisinde de gördüğünüz üzere tedavi yerine önlem tercih ediliyor.
Burada zihinsel (ve dolayısıyla sosyal) dayanıklılığımız konusunda bize yardımcı olabilecek psikolojik kavramlar açıklanıyor. Bu bölümle birlikte yanlış bilgiyi yavaşlatmak için ihtiyaç duyduğumuz kaynakların çoğunun beynimizde, kullanılmayı bekliyor olduğunu fark edeceksiniz.
Şüphecilik
Şüphecilik, manipülasyon olasılığına karşı farkındalığa sahip olma ve gerçeği doğru bir şekilde anlama arzusu. Bu genel bir güvensizlik hali olan sinizmden farklı.
Şüphecilik, bilgileri değerlendirirken daha fazla bilişsel kaynak gerektiriyor ve sonuç olarak yanlış bilgilere karşı savunmasız olma durumunu, yani duyarlılığı, azaltabiliyor. Bu, "saçmalık duyarlılığı" ile karşılaştırılabilir. Ayrıca Gordon Pennycook ile David Rand'ın yanlış bilgi duyarlılığının güdülenmiş muhakeme*den değil, analitik düşünce eksikliğinden kaynaklandığına dair tezine destek olabilir. (*güdülenmiş muhakeme: bir şeyin doğru olmasını istediği için kişinin kendini bunun doğru olduğuna inandırması)
İleri okuma önerisi: Briony Swire ve Ullrich K.H. Ecker tarafından yazılan ve 2018’de Misinformation and Mass Audiences’da yayınlanan “Misinformation and its Correction: Cognitive Mechanisms and Recommendations for Mass Communication.”
Duygusal şüphecilik
Duygusal şüphecilik, olası bir manipülasyonu duygularınız yoluyla farkında olma durumu. Şok edici ama yanlış bir gönderi paylaşmadan önce sakinleşmek için bir dakikanızı ayırabilirsiniz.
Duygular, sosyal medyadaki paylaşımlarda ve dolayısıyla dezenformasyon kampanyalarında güçlü bir itici güç olsa da medya okuryazarlığı kampanyalarında genellikle göz ardı ediliyor. Hangi tekniklerin duygusal şüpheciliği besleyebileceğini ve bunun yanlış bilgi paylaşımını nasıl yavaşlatabileceğini anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç var.
İleri okuma önerisi: Cameron Martel, George Pennycook ve David G. Rand tarafından yazılan ve 2019 ön baskısı yapılan “Reliance on emotion promotes belief in fake news.”
Tetikte olmak
Tetikte olmak, yanlış bilginin etkilerine karşı yüksek farkındalık sahibi olmak demek.
2010 yılında yanlış bilgi üzerine çalışan araştırmacı Ullrich Ecker ve meslektaşları, devam eden tesir etkisi gibi yanlış bilginin etkilerine karşı insanları uyarmanın, onları daha tetikte, daha uyanık hale getirebileceğini ortaya koydu. Yanlış bilgilere karşı tetikte olmak buradan gelecek etkileri azaltabiliyor.
İleri okuma önerisi: Ullrich K.H. Ecker, Stephan Lewandowsky ve David T.W. Tang tarafından yazılan ve 2010’da Memory and Cognition 38, 1087–1100’de yayınlanan “Explicit warnings reduce but do not eliminate the continued influence of misinformation.”
Analitik düşünme
Üzerinde düşünme, kafa yorma olarak da bilinen analitik düşünme, hızlı ve sezgisel yargılardan ziyade özenli bir değerlendirme içeren, bilişsel bir süreç.
Düşünmek için birkaç saniyeden fazla zaman ayırmak yanlış bilgileri tespit etmenize yardımcı olabilir. Yanlış bilgi üzerine çalışan araştırmacılar, "haber başlıkları bağlamında analitik düşüncenin, gerçeği doğru bir şekilde ayırt etmeye yardımcı olduğunu" keşfettiler.
İleri okuma önerisi: Bence Bago, David G. Rand ve George Pennycook tarafından yazılan ve 2019’da ön baskısı yapılan “Fake news, fast and slow: Deliberation reduces belief in false (but not true) news headlines.”
Direnç
Direnç, örneğin bir doğrulama butonu gibi teknik bir engelle karşılaşıldığında, yani işlemesi veya gerçekleştirmesi zor bir şeyle karşılaşıldığında ortaya çıkıyor. Akıcılığın tam tersi.
Direnç yanlış bilgilere olan inancı azaltabiliyor. Vanderbilt Üniversitesi araştırmacısı Lisa Fazio’ya göre paylaşım yapılmak üzereyken direnç yaratırsanız, örneğin insanlardan bir başlığı paylaşmadan önce neden doğru olduğunu düşündüklerini açıklamalarını isterseniz, yanlış bilgi yayma olasılıkları daha düşük oluyor.
İleri okuma önerisi: Lisa Fazio tarafından yazılan ve 2020’de Harvard Kennedy School Misinformation Review’da yayınlanan “Pausing to consider why a headline is true or false can help reduce the sharing of false news”
Aşılama
"Önceden çürütme" olarak da bilinen aşılama, yanlış bilgilere karşı önleyici dayanıklılık oluşturan teknikleri ifade ediyor. Tıpkı aşıda olduğu gibi bu yöntemde de insanlar, ileride yanlış bilgileri tanımaları ve reddetmelerine yardımcı olmak için yanlış bilgi örnekleri veya yanlış bilgi tekniklerine maruz bırakılıyor.
Aşılamanın, komplo teorilerine olan inancın azaltılmasında ve iklim değişikliği konusundaki bilimsel fikir birliğine olan inancın artmasında etkili olduğu ortaya konuldu.
İleri okuma önerisi: John Cook, Stephan Lewandowsky ve Ullrich K.H. Ecker tarafından yazılan ve 2017’de PLOS ONE 12 (5)’te yayınlanan “Neutralizing misinformation through inoculation: Exposing misleading argumentation techniques reduces their influence.”
Dürtmeler
Dürtmeler, belli etmeden davranış öneren küçük ipuçları. Bu kavram davranış biliminden ve özellikle de 2008'de yayınlanan "Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth, and Happiness" kitabında ortaya çıktı.
Yanlış bilgilere karşı dayanıklılık oluşturmak söz konusu olduğunda, dürtmeler genellikle analitik düşünmeyi teşvik etmeye çalışıyor. Yakın zamanda yapılan bir çalışmaya göre insanları, yanlış bilgi paylaşmadan önce bunun doğruluğu hakkında düşünmeleri için dürtmek, bilginin doğru olup olmadığını ayırt etme yetilerini önemli ölçüde artırıyor.
İleri okuma önerisi: George Pennycook, Jonathan McPhetres, Yunhao Zhang, Jackson G. Lu ve David G. Rand tarafından yazılan ve 2020’de ön baskısı yapılan “Fighting COVID-19 misinformation on social media: Experimental evidence for a scalable accuracy nudge intervention.”
