28 Temmuz 2021'da başlayan Türkiye’nin 38 iline yayılan 150 kadar orman yangınından 13’ü, 2 Ağustos 2021 tarihi itibariyle devam ediyor.
Dünyanın yörüngesinde dolaşan uydulardan gelen veriler bize bu yangınları uzaydan görüntüleme ve takip etme olanağı sağlıyor. Bu yazıda yangınları takip edebilmek için başvurulabilecek bazı ücretsiz ve açık kaynaklı araçlardan bahsedeceğiz.
Yangınların takibi için araç arayışında karşımıza ilk çıkan platform NASA’nın Fire Information for Resource Management System (FIRMS) isimli sitesi oluyor. Bu araç uydulardaki MODIS (Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer) ve VIIRS (Visible Infrared Imaging Radiometer Suite) isimli sensörlerden gelen verileri işliyor. Bu sensörler, orman yangınları, volkanik patlamalar, gaz patlamaları gibi nedenlerden dolayı ortaya çıkan termal anomaliler, yani normalin çok dışındaki ısı artışlarını tespit ediyor. Başka bir deyişle bu araçta gördüğünüz her “yangın uyarısı” orman yangını olmak zorunda değil.
The Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer (MODIS) sensörü, 1999 yılında NASA tarafından Terra uydusunda, 2002 yılında ise Aqua uydusunda kullanılmaya başladı. MODIS verileri piksel başına 1 kilometre çözünürlükte algılıyor; yerdeki sıcak alanları belirledikten sonra yanan alanlarla diğer alanları kıyaslayarak aktif yangınları haritalıyor. 2011 yılında başlatılan Visible Infrared Imaging Radiometer Suite (VIIRS) isimli aktif yangın sensörü ise, MODIS ile aynı yörüngede olsa da verileri piksel başına 375 metre çözünürlükte algılıyor. Yani VIIRS sensörleri MODIS’in gözden kaçırdığı daha küçük yangınları da tespit kapasitesine sahip.
NASA verilerine dayanan yangın haritasında MODIS ve VIIRS isimli sensörler yardımıyla tüm yerküredeki yangınları takip etmek mümkün. Siteye dahil olduğumuzda ve 29 Temmuz 2021 tarihini seçerek hem MODIS hem de VIIRS verilerinin tümünü filtrelediğimizde aşağıdaki küçük ve büyük çapta tüm termal anomalileri görüntüleyebiliriz.
29 Temmuz 2021 , NASA'nın Kaynak Yönetim Sistemi için Yangın Bilgileri (FIRMS), MODIS ve VIIRS sensörlerinin verilerine dayanan görüntü.
Yangın uyarılarını e-posta olarak almak isterseniz bu da mümkün.
VIIRS sensörlerinin MODIS’in gözden kaçırdığı daha küçük yangınları da tespit edebildiğini öğrenmiştik. Eğer küçük yangınları haritada göstermesini istemiyorsak VIIRS'i devre dışı bırakarak da sadece MODIS sensörünün verilerine dayanan dünya çapındaki yangınlara da bakabiliriz. Böyle bir filtreleme yaptığımızda, kırmızı alanların azaldığını görüyoruz.
29 Temmuz 2021, NASA'nın Kaynak Yönetim Sistemi için Yangın Bilgileri (FIRMS), MODIS sensörünün verilerine dayanan görüntü.
Uydu görüntüleri ile küresel çapta yangınları takip etmek için kullanabileceğimiz başka araçlar da var. NASA Worldview, Avrupa Birliği’nin Copernicus Emergency Management Service isimli aracı, Sentinel Hub’ın ise EO Browser isimli tarayıcısı gibi.
NASA Worldview aracı yine FIRMS gibi verileri MODIS ve VIIRS sensörlerinden alıyor. Burada yangınları takip edebilmek için farklı filtreler mevcut. Siteye dahil olduğumuzda “Satellite detection of fire” seçimine tıkladığımızda yangın algılama algoritması ile farklı filtreler karşımıza çıkıyor. Bunlar arasında gece gerçekleşen yangınları görüntüleme, yangının ardından havaya salınan aerosolleri görüntüleme gibi veya karşılaştırmalı modda izleme gibi farklı seçenekler mevcut. Aşağıda 30 Temmuz 2021 tarihinde Manavgat, Antalya yangının gece görüntüsü mevcut.
30 Temmuz 2021, Worldwiew, Manavgat, Antalya, Gece görünümü
Avrupa Birliği’nin Copernicus Emergency Management Service isimli aracı da NASA’nın FIRMS aracına benzer filtrelemeler mevcut. Bunlar arasında belirli tarihleri seçme özelliğinin yanı sıra, yangın çıkma ihtimali olan alanları veya sadece aktif yangınları görüntülemek de mümkün. Bu araç da MODIS ve VIIRS sensörlerinden gelen verileri gösteriyor. Sadece aktif olan yangın alanları için “Active Fires” seçiminde her iki sensörden gelen verileri görmek mümkün. Ayrıca NASA’daki gibi burada da VIIRS veya MODIS’i devre dışı bırakabilirsiniz. Aşağıda 1-2 Ağustos 2021 tarihlerindeki MODIS ve VIIRS verilerine dayanan sadece aktif yangınları görebilirsiniz.
1-2 Ağustos 2021, Copernicus Emergency Management Service, Dünya, “Aktif Yangınlar”, MODIS ve VIIRS sensörleri
Copernicus ile hava kirliliği de izlenebilir
Copernicus tarafından sağlanan araç sadece bu değil, ayrıca atmosferdeki karbonmonoksit, karbondioksit, metan, partiküller madde gibi farklı maddelerin tahmini ölçümünü yapan araç da mevcut. İnsan, hayvan ve bitkilerin sağlığı üzerinde olumsuz etkisi olan partiküler maddeler katı yakıtlar, yangınlar, madencilik gibi farklı olayların sonucunda atmosfere salınabiliyor.
30 Temmuz 2021 verilerine baktığımızda Türkiye’deki yangınların sonucunda atmosferde oluşan tahmini partiküller maddeleri görmek mümkün. Buradaki ayarlara göre ince partikülleri (PM2.5) veya kaba partikülleri (PM10) seçerek haritada görüntüleyebilirsiniz. Haritada koyu renkler partiküler maddenin tahmini yoğunluğunu temsil ediyor.
30 Temmuz 2021, Copernicus Monitoring Service, Türkiye, “Partikül Madde Tahmini”
Sentinel Hub’ın EO Browser'ı ile özel görselleştirmeler mümkün
Uydu görüntülerinin taraması, görselleştirilmesi ve analiz edilmesi için kullanabileceğimiz diğer araç da Sentinel Hub’ın EO Browser isimli tarayıcısı. Bu tarayıcı vasıtasıyla özel görselleştirmeler yapmak mümkün. Sentinel Hub’da farklı senaryolara göre uygulanabilecek tarım ve ormancılık, kentsel planlama, afet yönetimi ve önleme gibi farklı algoritmalar altında özel komut dosyaları mevcut. Afet yönetimine dair algoritmalar listesinde aktif yangınları takip edebileceğimiz “Aktif Yangın Tespiti” isimli bir komut dosyası da bulunuyor. Bu komut dosyasını haritada Türkiye’ye uyguladıkta aktif yangınları görselleştirebiliyoruz. Her görselleştirme zamanı araçta verinin kaynağını “dataset” kısmından seçmek mümkün. Aktif yangın tespitine dair verilerin kaynağı ise Avrupa Uzay Ajansı’nın Dünya Gözlemi (Earth Observation) misyonun bir parçası olan Sentinel 2 uydusundan alınıyor. Aşağıdaki görsel 30 Temmuz 2021 tarihine dair verileri gösteriyor.
30 Temmuz 2021, Sentinel Hub EO Browser, Sentinel-2 L2A, “Active Fire Detection”, Antalya
Ancak Sentinel Hub’ın tarayıcısında yangınları görüntülemenin tek yolu bu komut dosyası değil. Tarayıcıya dahil olduğumuzda solda “Discover” yani keşfet bölümünde direkt “Wildfire” yani orman yangınlarını seçebiliyorsunuz. Ardından hangi tarihte hangi uydunun verilerine bakmak istediğinizi seçip “Visualize” yani görselleştirme kısmına geçiyorsunuz. Burada görselleştirme zamanı yapabileceğiniz seçeneklerden ilki “True Color” yani gerçek renklerde görselleştirme. Bu kompozisyon uydunun kullandığı 13 banttan gerçeğe en yakın görüntü elde edebilmek için kırmızı, yeşil ve mavi olanları kullanıyor. Bu durumda diğer yangın takip araçlarına göre aşağıdaki gibi daha gerçekçi ve yüksek çözünürlüklü bir görüntü elde etmek mümkün.
30 Temmuz 2021, Sentinel Hub EO Browser, Sentinel-2 L2A, “True Color” script , Antalya
Ancak orman yangınına bakarken seçebileceğimiz başka kompozisyonlar da mevcut. Örneğin, “Burned Area Detection” seçtiğimizde yanmış alanları kırmızı renkte görürüz. Pierre Markus tarafından geliştirilen “Wildfires” seçimine tıkladığımızda ise gerçek arka plan üzerinde yangınları aşağıdaki gibi görüntülemek mümkün. Veriler yine Sentinel-2 uydusundan alınıyor.
30 Temmuz 2021, Sentinel Hub EO Browser, Sentinel-2 L2A, “Wildfires” script, Antalya
Yangınları takip için yerel araçlar da kullanabiliriz. Orman Genel Müdürlüğü’nün resmi internet sayfasında da yönlendirdiği harita gibi. Araçtaki veriler anlık olarak görüntülendiği için geçmişe dönük takip seçeneği yok.
2 Ağustos 2021, Orman Genel Müdürlüğü yangın haritası.
Uyduların kaçırabileceği yangınlar da olabilir
Yangın takip araçlarının aldığı veriler dünyanın yörüngesinde dolaşan uyduların sensörlerinden gelen veriler sayesinde sağlanıyor. Bazen bu sensörlerin gözden kaçırdığı veya algılayamadığı yangınlar olabileceğini de unutmamak gerek.
NASA’nın da belirttiği MODIIS ve VIIRS sensörleri, yangının uydunun göremediği bir zamanda başlamış ve bitmiş olabileceği, bulutların, yoğun dumanın yangını tamamen gizleyebileceği veya sadece sensördeki bir sorundan dolayı yangını gözden kaçırabileceği anlar mevcut.
Bazen de yangının sıcaklığı veya boyutu bu soruna neden olabilir. Kullanıcı rehberindeki bilgilere göre MODIS sensörünün algıladığı en küçük yangın boyutu 1000 metrekare. Çok iyi gözlem koşullarında ise bu boyut 50 metrekareye kadar inebiliyor. VIIRS sensörünün algılayabildiği en küçük yangın boyutu ise 5 metrekare.
