İnternette pek çok bilgi var. Her bir bilgiyle birlikte sormamız gerekenler de.
Peki ya Vikipedi? Burada karşılaştığımız bilginin doğruluğuna, kullanılan kaynaklara, erişebildiğimiz kaynakların güvenilirliğine veya güncel olup olmadığına dikkat ediyor muyuz?
Aslında Vikipedi’nin güvenilirliğiyle ilgili tartışmalar yeni değil. Dünya üzerinde en çok ziyaret edilen sitelerden biri olduğunu düşünürsek, Vikipedi’nin bu kadar dikkat çekiyor olması da şaşırtıcı değil. Hatta Vikipedi’de, sitede yayınlamış doğru olmayan, tamamen uydurularak yazılmış ve sonrasında fark edilerek silinmiş içeriklere özel “Asparagaslar listesi”ni bile bulabiliyorsunuz. Bu listede kimi 10 yıl boyunca Vikipedi sayfalarına tutunmuş uydurma kelimeler, kimiyse aslında olmayan spor türleri, hatta hit şarkısı olduğu iddia edilen ama hiç var olmamış müzik grupları hakkında sayfalar yer alıyor.
Vikipedi hakkında daha az bilinen ise, burada yanlış bilgiyle mücadelenin pek çok yolunun olduğu. “İnternette yanlış her zaman olabilir, Vikipedi de buna dahil” diyor Wikimedia Topluluğu Kullanıcı Grubu Türkiye (WMTR) kurucu üyelerinden Başak Tosun ve Zafer Batık. Vikipedi’yi güçlü kılan ise gönüllülerinin katkıları. Örneğin Asparagaslar listesini hazırlayanlar ile uydurma sayfaları tespit ederek düzenlemeleri yapanlar da Vikipedi gönüllülerinin kendileri, yani Vikipedistler.
Vikipedi 20 yıldır gönüllülerin katkılarıyla var. Gönüllü Vikipedi editörlerinin oluşturduğu topluluklar ise Wikimedia toplulukları olarak dünyanın dört bir yanında topluluklarını büyüterek, gönüllüleri arttırmak için çalışmalar yapmaya devam ediyorlar. Biz de Vikipedi’nin 20. yaşında, WMTR’den Başak Tosun ve Zafer Batık ile Vikipedistler, Vikipedi’yi doğru bilgiyle zenginleştirmek ve Vikipedi’de yanlış bilgiyle mücadele üzerine konuştuk.
Vikipedi 20 yaşında!
Vikipedi: Özgür Ansiklopedi ücretsiz, açık kaynak kodlu, reklam almayan, bağımsız ve kâr amacı gütmeyen çevrimiçi bir ansiklopedi. Wikimedia Vakfı’nın bir projesi olan Vikipedi (Wikipedia) 15 Ocak 2001’den beri herkesin erişebileceği bir internet ansiklopedisi yaratma amacıyla faal. Şu anda, kaybolmaya yüz tutmuş diller de dahil olmak üzere 300’ün üzerinde dil edisyonu olan Vikipedi’nin Türkçe dil sürümü ise, 2003 yılında hayatımıza girmişti.
Vikipedi geometri, antropoloji, finans, tıp, ekoloji, iklim, hobi, medya ve bunun gibi birçok alanda sürekli gelişmeye, dönüşmeye ve değişmeye devam ediyor. Buradaki bilginin hacmini hayal etmek zor, bu yüzden de Vikipedi, dünyaca tanınan Encyclopædia Britannica ciltleriyle karşılaştırılarak anlatılıyor. Bir Encyclopædia Britannica cildinde 1 milyon 375 bin civarında kelime olduğu tahmin ediliyor. Vikipedi’nin bütün dil edisyonlarında ise toplam 29 milyar kelime olduğu düşünülüyor. Yani Vikipedi tüm dil edisyonlarıyla 20 binin üzerinde Encyclopædia Britannica cildi demek.
“Kaynağı değiştir butonuna bastığınız anda editörsünüz”
Vikipedi bilginin tüketildiği kadar sıfırdan da üretilebildiği, olanın düzenlenebildiği, geliştirilebildiği dinamik bir mecra. Yani Vikipedi’nin hem tüketicisi, hem üreticisi hem de teyitçisi olabilirsiniz. Bu da herhangi bir sorun tespit ettiğiniz anda harekete geçebilecek ve fark yaratabilecek gücünüz olduğunu gösteriyor. Tabii burada Vikipedi’nin “teyitçi”si, salt yanlış bilgiyi doğrulayan değil, doğru bilgiyi yaygınlaştıran anlamına da geliyor.
Vikipedi’de katkı vermeye başlamak çok kolay. Tosun, “Kaynağı değiştir butonuna bastığınız anda editörsünüz” diye anlatıyor bunu ve Vikipedi okurlarını katkıya davet ediyor.
Çünkü tüm dünyada Vikipedi sayfalarını okuyanların sayısı, katkı verenlerin 100 katından fazla. Başka bir deyişle, 100’den fazla kişi Vikipedi’yi okurken, sadece bir kişi “kaynağı değiştir” butonuna basıyor.
Ayrıca WikiStats’a göre tüm Vikipedi dil sürümlerinde her saniyede yaklaşık iki düzenleme yapılıyor. Bu bir saatte gönüllüler tarafından yapılan 7 binin üzerinde düzenleme demek. Bu Vikipedi’nin dinamik yapısını çok iyi anlatıyor.
“Vikipedi’ye katkı vermenin pek çok yolu var”
Vikipedi’de pek çok bilgi var; yanlış bilgi de. Fakat WMTR Vikipedi’yi iyileştirmenin ve geliştirmenin pek çok yolu olduğunu vurguluyor.
- Okurken yazım hatası, eksik noktalama işareti, ifade bozukluğu fark ederseniz, değiştirin.
- Doğru bilgilerin bir özelliği de güncel olmaları: Güncelliğini yitirmiş bilgileri tespit edin, kaynağını da belirterek siz güncelleyin.
- Kaynakçaya bakın. Belki yararlanılan kaynağın kendisi yanıltıcı ya da yanlış olabilir. Böyleyse siz güvenilir kaynak ekleyin.
- Tartışma sayfasına bakın. Her maddenin tartışma sayfası vardır, buraya yorumunuzu bırakabilir, maddeyle ilgili tartışmaları takip edebilirsiniz.
- Vikipedi’yi doğru bilgiyle zenginleştirin.
- Bireysel arşivinizdeki (yerel bitki türleri, kültürel miraslar gibi) özgün fotoğrafınızı, ses ve video kaydınızı yükleyin.
- Cümle sonlarındaki referansları takip edin, eriştiğiniz kaynak güvenilir mi?
- Maddenin geçmişine göz atın, hangi kısımların eklendiğine ya da çıkarıldığına bakın.
- Eleştirel olun: Yani Vikipedi’de de şüphe kasınızı kullanın.
Ne kadar çok teyitçi o kadar çok doğru bilgi
WMTR’nin kuruluşu Türkiye’deki Vikipedi engelinden kısa bir zaman önceye denk geliyor. Türkiye’de Vikipedi’ye erişim engeli 29 Nisan 2017 tarihinde gelmiş, üç yılın ardından 15 Ocak 2020’de kaldırılmıştı. Zafer Batık, engel boyunca da Vikipedi Türkçe’ye gönüllü editörlerin katkılarının devam ettiğini söylüyor: “Ama ne yazık ki engeli aşmak bu dönemde teknik bir beceri gerektirdiği için ve genel kitlenin de erişimi engellenmiş olduğu için yapılmış olan katkılar çok fazla kişiye ulaşamadı.” Engelin kalkması ise Vikipedi Türkçe’nin daha çok güçleneceğinin habercisi.
“Wikimedia hareketi,” Vikisözlük (Wiktionary), Vikikaynak (Wikisource), Vikiveri (Wikidata) gibi Wikimedia Vakfı’nın diğer proje ve oluşumlarını da içeren ve buralara katkı sunan gönüllü insanlar ile yine bu insanların yürüttüğü etkinliklerin tamamını kapsıyor. Bu hareketin ortak değerleri “ifade özgürlüğü” ve “herkes için bilgi.” Tosun’a göre “Vikipedi’de noktası olmayan bir cümleye nokta eklemek, Wikimedia hareketinde yer almanın ilk adımı.”
Vikipedi Türkçeye, farklı uzmanlık alanları olan, farklı meslek, görüş ve disiplinlerden Vikipedistlerin dahil olması, Vikipedi’nin gelişebilmesinde kilit role sahip. Gönüllü editörlerin çeşitliliğinin artması, yankı fanuslarını yıkmak, bilginin tarafsızlığından emin olmak ve doğru bilgiye ulaşabilmek için önemli. Ayrıca Vikipedi’nin dilindeki cinsiyet eşitsizliğiyle mücadele etmek de Wikimedia hareketinin en önemli amaçlarından biri.
Vikipedi 20 yıldır, 300’ün üzerinde dilde erişilebilir bilginin peşindeki gönüllülerin katkılarıyla var. Vikipedi’deki doğru bilgiler de.
