Bu içerik ilk kez "Advanced Guide on Verifying Video Content" başlığıyla Bellingcat tarafından 30 Haziran 2018 tarihinde yayınlanmış ve Gizem Dikmen tarafından Teyit için çevrilmiştir.
YouTube, Twitter, Facebook gibi platformlarda paylaşılan kullanıcı üretimi videoların doğrulanması, araştırmacılar ve gazeteciler arasında en yaygın sorunlardan birisi.
Her videoyu doğrulayabilecek sihirli bir değnek ne yazık ki yok. Bunun yanında bazı videoların asıl kaynağına ulaşmadan söz konusu videonun doğrulanması imkansız hale gelebiliyor. Ancak, özellikle bir çok içeriğin daha önce gerçekleşen olaylara ait olmadığından emin olunduğu takdirde doğrulamada kullanılabilecek çok sayıda yöntem mevcut. Video doğrulamada kullanılabilecek sayısız rehber var. Bu rehberlerden en dikkat çekeni Doğrulama El Kitabı. Bellingcat ekibi tarafından da sıkça kullanılan bu rehberde bazı sıradışı durumların doğrulanması da bulunuyor ve okuyucularımıza da bu araçların sınırları çerçevesinde araştırma yapabilme imkanı sunuyor. Bu rehberi okuduktan sonra, bu araçların kullanımını öğrenmenin yanında yaratıcılığınızı kullanarak araştırma esnasında çıkmaza girmekten de kurtulabilirsiniz.
Kusurlu ancak hala kullanışlı: tersine görsel arama
Video doğrulamada kullanılan ilk adım olan tersine görsel arama aynı zamanda görsel doğrulamada da kullanılabilir (Tersine görsel aramayı Google ve TinEye gibi araçlar aracılığıyla yapabilirsiniz). Son zamanlarda, görsellerde olduğu gibi videolar için tersine görsel arama yapılabilecek ücretsiz bir araç bulunmuyor. Ancak, videoya ait küçük resim ve ekran görüntüsünü tersten arayarak bir sonuca ulaşılabilir. Sahte videoları oluşturan kişiler aslında düşündüğünüz kadar yaratıcı değiller ve bir kişi veya olayın gerçekleştiği yerin dilinden farklı dil konuşan birinin ses kaydı gibi içeriklerin bulunduğu, bulunması gayet kolay videoların söz konusu olaya ait olup olmadığıyla alakalı belirgin bir işaret vermeksizin tekrar tekrar paylaşımda bulunuyorlar. Bu tarz videolar sürekli dolaşımda olduğu için kontrol edilmesi kolay bir hale geliyor.
Bu araştırma esnasında kullanılabilecek iki tane yol var. İlki videonun başlangıcından veya önemli bir anından ekran görüntüsü almak ve bu ekran görüntüsünün Google Görseller gibi araçlar aracılığıyla tersine görsel aramasını yapmak. İkincisi ise videonun yer aldığı YouTube gibi sitelerde bulunan küçük resmini kullanmak. Google tarafından YouTube için geliştirilen ve yüklenen videodaki küçük resmi belirleyen kompleks algoritmadan dolayı (konuyla alakalı daha fazla bilgi için Google Research Blog’a bakabilirsiniz.) videonun hangi karesinin küçük resim olarak yer alacağını anlamanın kolay bir yolu yok. Bu küçük resimlerin aramasını yapmak için kullanılabilecek en iyi araç YouTube’da yer alan videoların küçük resimlerini ve bir tıkla tersine görsel aramasını yapabileceğiniz Uluslararası Af Örgütü’nün YouTube DataViewer aracı.
Örneğin, son zamanlarda Action Tube isimli YouTube kullanıcısı herhangi somut bir kanıt göstermeden Litvanya’da bir askeri ekipman konvoyunu gösterdiğini iddia ettiği bir video paylaştı. Buna ek olarak, videonun ne zaman çekildiğine dair herhangi bir bilgi yer almıyor. Bu yüzden videonun çekilme zamanı dün veya beş sene öncesine de ait olabilir.
Söz konusu bu videoyu Uluslararası Af Örgütü’nün DataViewer aracında aratacak olursak Action Tube isimli YouTube kullanıcısının videoyu ne zaman yüklediği bilgisine ek olarak videoya ait dört küçük resimle tersine görsel arama yapıp videonun asıl kaynağına da ulaşılabilir.
Çıkan sonuçlardan hiçbiri bizi asıl kaynağa yönlendirmiyor. Ancak üçüncü küçük resmi aratılınca çıkan sonuçlarda, bu küçük resme bir kere de olsa yer veren sayfalara ulaşabiliriz. Bu videolara tıklayacak olursanız YouTube sayfasını açtığınızda sağ tarafta yer alan sıradaki video kısmı her kullanıcı için özelleştirilmiş olduğu için bu küçük resme ulaşamayabilirsiniz. Ancak, bu küçük resmin ait olduğu videonun Google'da önbellekteki haline bakabilirsiniz.
Bu beş sonuçtan hiçbirisi söz konusu videonun asıl kaynağı değil ancak Google’da önbellekten sayfanın ekran görüntüsü alındığı zaman videonun küçük resmini bu video sayfalarında bulmak mümkün. İlk sonuç için önbellekteki sayfaya baktığımız takdirde Action Tube tarafından paylaşılan “Polonyalı savaş gruplarının Litvanya’nın Rukla kentine ilerleyişleri” adlı videonun kaynağına da ulaşabiliriz.
Şimdi videonun asıl kaynağını takip edebilmemiz için gerekli bütün bilgi elimizde ve Action Tube tarafından yüklenen videonun Litvanya’da son zamanlarda yapılan bir askeri ekipman dağıtımına ait olup olmadığını doğrulayabiliriz. Küçük resim aramasında bulduğumuz başlığı araştırdıktan sonra yüklenmiş altı videoyu bulabiliriz. Bunları tarihe göre sıralayacak olursak, Action Tube içinde kaynak olan en eski tarihli yüklenmiş videoyu bulabiliriz.
Elimizdekiler bizi Action Tube’dan bir gün önce 18 Haziran 2017 tarihinde “Maj Antony Clas” tarafından yüklenmiş bir videoya yönlendiriyor. Bu video Action Tube tarafından yüklenen videoyla aynı.
Videoyu yükleyen kişiyle alakalı basit bir araştırma yaptığımız takdirde, bu kişinin aynı zamanda ABD ordusunun websitesinde Avrupa’da NATO aktiviteleriyle alakalı makaleler yazdığını da görebiliriz. Elde ettiğimiz ipucu, bu kişinin bir iletişim sorumlusu olabileceği ve Action Tube tarafından yüklenen videonun kaynağının güvenilir bir kaynak olabileceği gibi ipuçlarına yönlendiriyor.
Yaratıcılığı kullanmak hala algoritmalardan daha etkili
Tersine görsel arama bir çok sahte videonun ortaya çıkmasında yardımcı olmasına rağmen her zaman en iyi sonuçları veremeyebiliyor. Örneğin, aşağıdaki 45 binden fazla görüntülenmeye sahip olan video, iddiaya göre Doğu Ukrayna’da Svitlodarsk bölgesi yakınlarında Ukraynalı askerler ve Rusya tarafından desteklenen ayrılıkçı kuvvetler arasındaki bir çatışmaya ait. Videonun başlığı “Donbas Svitlodarsk bölgesinde çatışma (Ukrayna Askeri Güçleri tarafından çekilmiştir.)” şeklinde çevirilebilir. Videoda çatışma esnasında askerlerin gülme seslerinin yanında çok sayıda silah sesi ve top atışı da duyuluyor.
Videonun URL’sini Uluslararası Af Örgütü’nün aracına girecek olursak, tersine görsel aramada kullanabileceğimiz küçük resimlerin yanında videonun yüklenme tarihi ve saatine de ulaşabiliriz.
Bu aramadan çıkacak sonuçlara bakacak olursak, neredeyse bütün sonuçların birbirine yakın zamanlarda paylaşılmış olduğunu görebilirsiniz. Buradan videonun Aralık 2016’da Svitlodarsk yakınlarındaki gerçek bir çatışmaya ait olduğu izlenimine kapılabiliriz.
Aslında video 2012’de yapılan bir Rus askeri eğitimine ait.
Sahte videolar yayıldıktan sonra gerçeğin nasıl ortaya çıkarıldığını anlatan makaleler haricinde, Google tersine görsel aramayı ve Uluslararası Af Örgütü’nün arama aracı DataViewer’ı en yaratıcı şekilde kullansanız bile videonun kaynağını sonuçlardan bulamayabilirsiniz. Örneğin, asıl videonun başlığıyla ve videodan bir ekran görüntüsüyle arama yapacak olursak (“кавказ 2012 учения ночь” yani “Kavkaz 2012 gece talimi”) sadece sahte Svitlodarsk videosuyla alakalı sonuçlara ulaşabiliriz. Bu videonun sahte olduğunu anlamak için iki şeyden bir tanesine ihtiyaç var, asıl videoyla arasındaki bir benzerlik ya da videoda geçen çatışma olduğu iddia edilen yerle, kahkaha atan askerin arasında bir uyuşmazlık olup olmadığını anlamak için dikkat kesilmek.
Peki, ne yapmalı? Bu sorunun yaratıcı bir arama yöntemi geliştirmekten başka bir cevabı yok. Bunu yapmanın en iyi yollarından birisi de sahte olduğu düşünülen videoyu paylaşan kişinin kafa yapısını anlamaya çalışmak. Yukarıdaki örnekte de görülebileceği gibi kahkaha atan asker bu videonun bir çatışmaya ait olamayacağıyla alakalı bir ipucu sunuyor diyebiliriz. Bu bizi hangi durumda Rusça konuşan bir asker kahkaha atarak etrafındaki silah ve top seslerini videoya alır sorusuna yönlendiriyor. Bu tarz bir video bulmak istiyorsanız nasıl arama yaparsınız? Gece çekilmiş bir video arayarak bakmanız gereken diğer ayrıntıların sayısını azaltabilirsiniz.
Aynı zamanda bu aramada kullanabilecek bir diğer öge ise çatışmaya ait kamera görüntüsü. Ancak, karşınıza çıkan sonuçlardaki çatışma videolarının Ukraynalıların ya da Rusların Donbas’daki savaşın sonrasına ait olup olmadığını anlamak zor. Bir savaştan alınmış kamera görüntülerinin üzerine Rusça konuşmaların eklendiği videolar hariç; Rus, Ukraynalı veya Belaruslu askerlerin talim yaptıkları başka videolar bularak talimde benzerlik olup olmadığına bakabilirsiniz. Rusça “eğitim talimi” ve “gece” ifadeleriyle arattığınızda aramada ilk çıkan sonuç şu olacak. Asıl videoya ulaşmada bir sıkıntı yaşamadığınız takdirde videoyu ilk yükleyen kişiyle iletişime geçmek videoyu doğrulama sürecinde izlenebilecek en iyi yol.
*Bu çeviri, video doğrulama rehberi üzerine Bellingcat'de yayınlanan yazının birinci bölümüdür.
