Her hava taşıtı üzerinde kimliğini belli eden bazı işaretler barındırır. Sivil uçuşlardan askeri uçuşlara kadar uçakların üzerinde yer alan bu işaretleri takip ederek bazı bilgilere ulaşmak mümkündür. 31 Mart 2019’da yapılan ve Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK) 6 Mayıs’ta aldığı karar gereği 23 Haziran’da tekrarlanacak İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlık seçimleri öncesinde, adayların kullandığı özel jetler sosyal medyada ve internet ortamında oldukça tartışıldı. Bu yazıda AK Parti’nin adayı Binali Yıldırım ve Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) adayı Ekrem İmamoğlu’nun kullandığı jetleri baz alarak hava araçlarının izinin nasıl sürülebileceğini anlatmaya çalışacağım. Ayrıca yazıda söz konusu uçaklar hakkında ortaya atılan iddialara da değineceğim.
Uçakların üzerindeki bilgileri okumak
İster askeri uçaklar olsun ister sivil uçaklar, bir uçağın yasal şartlar altında uçabilmesi için bazı kayıt ve denetim sistemlerine ihtiyaç vardır. Bu sistemler hem hava trafiği güvenliği hem de uluslararası şeffaflık açısından son derece elzemdir. Uçaklar üzerinde herkesin dikkatini çekebilecek en görünür şey, genellikle uçağın kuyruk bölümüne yakın bir konumda bulunan “kuyruk tescil numarası”dır.
Kuyruk tescil numarası tüm ülkelere göre farklılıklar taşır. Örneğin yukarıdaki fotoğrafta göreceğiniz üzere Türk Hava Yolları’na (THY) ait uçağın kuyruk numarası TC-JHT’dir. Bu kodun tireden önceki “TC” kısmı o uçağın ait olduğu ülkeyi gösterir. Her ülkeye ayrı olarak tahsis edilen bu kod uçakların adeta “milliyetini” belirler. Örneğin, F- ile başlayan bir kuyruk tescil numarası o uçağın Fransa’ya ait olduğunu, JA- kodu ile başlayan uçaklarınsa Japonya’ya ait olduğunu ifade eder. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü’nün internet sitesinde yer alan bir listede dünyadaki farklı ülkelere ait kuyruk tescil numaralarını görebilirsiniz.
Kuyruk tescil numarasının tireden sonraki diğer bölümü ise uçağın ait olduğu şirket ya da devlete göre farklılıklar barındırır. Yani bu kısım uluslararası adlandırmaya göre biraz daha öznellik gösterebilir. Hava yolları kendi envanterindeki uçakları sınıflamak ya da adlandırmak için farklı dizilimleri tercih edebilir. Örneğin THY, envanterinde bulunan ve geçtiğimiz dönemde yaptığı kazalardan dolayı uçuşlardan çekilen Boeing 737 MAX 8 tipi uçakları “TC-LCA, LCB, LCC, LCD…” şeklinde adlandırmıştır. Yani THY’de bulunan bir uçağın kuyruk kodunun LC- ile başlaması o uçağın modelinin Boeing 737 MAX 8 olduğunu bize ifade eder. Bu harflendirme sistemi tamamen havayolu, devlet veya şahısların sınıflandırma tercihleri doğrultusunda olabilir.
Mode-S, uçakların 24 bit genişliğinde bireysel seçici (S= Selective) adresleme ile kodlanmasına dayanır. Böylece uçaklar kendilerine özgü kodlar sayesinde yerdeki radarlar tarafından anlık olarak takip edilir.
Uçakların izini sürmemizi sağlayan bir diğer ipucu ise uçakların direkt olarak üzerinde yazmayan “Mode S Kodu” ya da diğer ismiyle “ICAO 24-bit Aircraft Address”tir. Kısaca Mode-S, hava trafik kontrol birimlerine uçağın tescil işareti, mevkii, irtifa, hız ve bir sonraki rapor noktasına tahmini varış zamanı gibi bilgileri iletmesi için geliştirilmiş bir sistemdir. Kuyruk tescil numarasında olduğu gibi her hava aracına bireysel bir Mode S ataması ICAO veya yetkisi bulunan kurumlar tarafından tahsis edilir. Bu sistem uçakları daha detaylı sınıflandırmaya ve hava trafik kontrolünü daha kolay yönetme gibi avantajları barındırmaktadır. Örneğin yukarıda bahsettiğim “TC-JHT” kuyruk tescil numaralı uçağın Mode S kodu “4BA914”dir. Bu kodun nasıl bulunduğu ve bize neler söyleyebileceğini yazının devamında aktaracağım.
Ekrem İmamoğlu’nun bindiği özel jet bize neler söyleyebilir?
Sabah gazetesinde yer alan 6 Haziran 2019 tarihli haberlerde, Ekrem İmamoğlu’nun Haziran ayının başındaki Karadeniz gezisine üzerinde Koç Holding logosu olan “TC-RMK” kuyruk tescilli özel bir jetle gittiği ifade edildi. Ankara Büyükşehir Belediyesi Eski Başkanı Melih Gökçek de 7 Haziran 2019’da Twitter’dan yaptığı bir paylaşımda jet tartışmalarına dahil olarak CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun da aynı uçağı kullandığını belirtti. Uçağın iç bölümünden de bir fotoğraf paylaşan Gökçek, jetin kiralandığı mı yoksa Koç Holding tarafından CHP’ye tahsis mi edildiği sorusunu da takipçilerine yöneltti.
Söz konusu tartışmaya son olarak İçişleri Bakanı Süleyman Soylu da dahil oldu. Soylu 8 Haziran 2019’da basına yaptığı açıklamada Koç’un Ekrem İmamoğlu’na özel jet tahsis ettiğini açıklayarak "Gezi olaylarında Taksim'deki otellerini tahsis edenler, bugün uçaklarını tahsis ediyor" ifadelerini kullandı. Tüm bu gelişmeler sosyal medyapaylaşımlarına da yansıdı. Facebook’ta birçok sayfa iddiaya atıfta bulunarak Koç Holding’in Ekrem İmamoğlu’na jet tahsis ettiğine dair paylaşımlardabulundu. Örneğin, Hepimiz Atatürk’üz isimli bir sayfa tarafından 8 Haziran 2019’da Facebook’ta yer alan iddia 10 bin kişi tarafından beğenildi.
Üzerinde Koç Holding’in logosu bulunan Falcon 8x marka uçağın kuyruk tescil numarasının haberlerde de bahsi geçtiği üzere “TC-RMK” şeklinde adlandırıldığı anlaşılabiliyor. Daha önce ifade ettiğimiz gibi burada TC- ibaresi uçağın ait olduğu ülkeyi ifade ediyor. RMK şeklinde bölüm ise uçağın şirket tarafından seçilen adı. Dünya üzerindeki uçakları anlık olarak izlendiği ve kullanım paketinize bağlı olarak uçak hakkındaki bazı bilgilere ulaşmamızı sağlayan Flightradar24 isimli internet sitesinde “TC-RMK” koduyla bir arama yaptığınızda uçağın Mode S koduna da ulaşılabiliyor. Bu bilgiye ek olarak Flightradar24’te uçağın modeli, ait olduğu firma ya da daha önce yaptığı uçuşları görmek mümkün.
Benzer şekilde bahsi geçen uçağın kuyruk tescil numarası ya da Mode S kodunu anlık uçuşların da takip edilebildiği Planefinder.net isimli internet sitesinde de aratarak daha detaylı bilgilere ulaşabilirsiniz. Buna göre TC-RMK kuyruk tescilli uçak 2015 yılında üretilmiş.
Bunlara ek olarak internette anlık uçuş takibi yapabileceğiniz veyahut uçaklar hakkında daha detaylı bilgilere ulaşma şansı sunan FlightAware, ADS-B Exchange, The OpenSky Network, AVDelphi, Plane Finder, Flight Stats, Plane Mapper, Flight Board, FlightView, OAG, Planeplotter ve Airfleets gibi birçok internet sitesi bulunuyor. Bu siteler çeşitli üyelik koşulları çerçevesinde kullanıcılara hizmet sunuyor.
Kimin bu uçak?
Yukarıda bahsi geçen internet siteleri yardımıyla uçaklar hakkında birçok bilgiye ulaşılabiliyor. Ancak uçakların kime ait olduğu konusunda her kaynak yeterli bilgi sağlamıyor. Özellikle ticari havayollarına ait uçakların hangi şirkete ait olduğu görece kolay bulunsa da şahıslara ait uçaklarda bilgiler gizli tutuluyor. İnternette yer alan bazı kaynaklar yardımıyla bu sıkıntıyı da bir ölçüde aşmak mümkün.
Rzjets.net isimli internet sitesi bu konuda iş görebilir. Sitede yüzlerce farklı model uçağın kime ait olduğunun bilgisi yer alıyor. Ayrıca sitede TC-RMK kuyruk kodunu arattığınızda Dassault Falcon 2000 marka söz konusu uçağın Setair isimli bir şirketin envanterinde bulunduğu fark edilebiliyor. Koç Holding’e ait Setair isimli şirketin internet sitesinde de jete rastlanabiliyor.
Airframes ve AeroTransport gibi internet siteleri de uçakların aidiyetleri hakkında bazı bilgiler sunabiliyor. Ancak söz konusu sitelerin farklı üyelik ve ücret sistemleri bulunuyor. ABD, Fransa, Kanada, Avustralya ve İngiltere gibi ülkelerin sivil havacılık kurumlarından da uçakların kayıt bilgilerini sorgulamak mümkün.
Koç Holding konu hakkında açıklama yaptı
TC-RMK kuyruk tescilli jetin Ekrem İmamoğlu’na tahsis edildiği iddialarının ardından Koç Holding, 9 Haziran 2019’da Twitter üzerinden bir açıklama yaptı. Açıklamada, İmamoğlu’nun hizmet almak için Setair’a başvurduğunu ve fatura karşılığında söz konusu uçağın kiralandığı, buna ek olarak AK Parti adayı Binali Yıldırım’ın da 3 Mart 2019’da seçim çalışmalarında kullanmak üzere şirketten helikopter ve yolcu uçağı kiraladığı ifade edildi.
İmamoğlu’nun 4 Haziran 2019’da gerçekleştirdiği jet yolculuğunu ücret karşılığında herkes Setair aracılığıyla, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün ve uluslararası sivil havacılık kuruluşlarının talimat ve kurallarına uygun olarak yapabiliyor.
Bazı haberlerde uçaklar karıştırıldı
Cumhuriyet, T24, Milli Gazete, Gazete Manifesto gibi internet sitelerinde iddialara konu olan TC-RMK kuyruk tescilli jetin, Haziran 2017’de dönemin Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi tarafından Kars ziyareti sırasında kullanıldığı şeklinde haberler yer aldı.
Ancak, Zeybekçi’nin 2017’deki Kars ziyaretinde kullanılan “TC-RMK” değil. Uçak yine Setair’a ait olan “TC-MKR” kuyruk tescilli Falcon 7X model jet. Elbette bu durum uçağın Koç Holding’den kiralandığı gerçeğini değiştirmese de uçakların farklı olduğunu belirtmekte fayda var.
Binali Yıldırım’ın kullandığı jet de tartışmalara yol açtı
AK Parti’nin İBB Başkan Adayı Binali Yıldırım’ın kullandığı jet de sosyal medyada tartışmalara yol açtı. Gazeteci Alican Uludağ tarafından 6 Haziran 2019’da Twitter’da paylaşılan bir gönderide Yıldırım’ın kampanya sırasında kullandığı TC-CLH kuyruk tescilli Challenger 605 tipi özel jetin Çalık Holding’e ait olduğu belirtildi.
Bunlara ek olarak CHP İstanbul Milletvekili Mahmut Tanal da Binali Yıldırım’ın kullandığı TC-CLH kuyruk tescilli jetin daha önce Fethullahçı yapılanma bağlantıları nedeniyle kapatılan Tarkim isimli havacılık şirketinin filosunda yer aldığını dile getirdi.
AK Parti adayı Yıldırım’ın kullandığı TC-CLH kuyruk tescilli jetin, Setair’dakine benzer bir şekilde Bonair isimli özel bir şirketin bünyesinde olduğunu söylemek mümkün. Flightdb.net isimli internet sitesinde Bombardier Challenger marka özel jetlerin ait olduğu kurumların isimleri listeleniyor. Bu listede TC-CLH kuyruk tescilli uçağın Bonair isimli şirkette olduğu bilgisine ulaşılabiliyor.
Daha önce bahsettiğimiz Rzjets.net’ten söz konusu uçağı araştırdığınızda da uçağın Çalık Holding’e ait olduğu görülebiliyor. Bunlar haricinde Bonair’in internet sitesinde söz konusu uçak halihazırda mevcut.
Diğer jette olduğu gibi Bonair de konu hakkında açıklama yapmak zorunda kaldı. Bonair Havacılık Genel Müdürü Tolga Gül açıklamasında, özel bir şirkete ait olan uçağın 2017 yılından itibaren işletmesinin kendileri tarafından yapıldığını, durumun tamamıyla rutin bir ticari işlem olup, parti farkı gözetmeksizin isteyen kişilere uçağın kiralandığını belirtti.
Havacılık haberleri yayınlayan Kokpit Aero ise bahsi geçen jetlerin muadillerinden hareketle uçakların ne kadara kiralanabileceğini açıkladı. Buna göre AK Parti adayı Binali Yıldırım’ın kullandığı uçağın saatlik ücreti 3 bin ila 3 bin 500 dolar arasında değişiyor. İmamoğlu’nun uçağının saati ise 4 bin 500 ila 5 bin dolar arasında.
Binali Yıldırım’ın kullandığı jetin geçmişinde neler var?
TC-CLH kuyruk tescilli jet hakkında internette yapılan aramalarda çeşitli bilgilere rastlanıyor. Jet, 2016 yılında Fethullahçı yapılanma bağlantısı olduğu iddiasıyla yurt dışına kaçtığı belirtilen Faruk Bayındır’ın havacılık şirketi olan Tarkim’in filosunda bulunuyormuş. Şu anda servis dışı olan Tarkim’in internet sitesinin arşiv görüntüleri incelendiğinde TC-CLH Challenger 605 tip uçağın filoda yer aldığı görülebiliyor.
Çalık Holding’e ait jet, 2015 yılında 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından da kullanılmış. Gül, TC-CLH Challenger 605 ile Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’a uçmuş.
Özel uçaklar politikacılar tarafından tercih ediliyor
Dünyada birçok devlet başkanı seyahatlerinde kendilerine özel olarak tahsis edilen jetleri kullanıyor. Siyasilere ek olarak dünyada özel şahış ya da şirketlere ait birçok uçak var. Aircharterserviceusa.com isimli internet sitesi Kuzey Kore liderinden ABD Başkanına kadar birçok politikacının kullandığı uçakları arşivinde barındırıyor. Örneğin aşağıdaki infografikte Almanya Başbakanı Angela Merkel’in kullandığı hava taşıtları görülebiliyor.
Private-jet-fan.com isimli internet sitesinde de ABD, Rusya ve İngiltere’deki özel jet sahiplerinin detaylı bir listesi yer alıyor.
Türkiye Cumhuriyeti’ne ait farklı model ve özellikte birçok uçak da mevcut. Türkiye’nin VİP filosuna son olarak 2018 yılında Katar emirinden hediye geldiği belirtilen TC-TRK kuyruk tescilli Boeing 747 katıldı. Türkiye’nin kuyruk tescil numaralarına göre bazı önemli uçakları ise şöyle:
“TC-CAN kuyruk tescilli Airbus A340-542
TC-TUR kuyruk tescilli Airbus A330-200
TC-ANA kuyruk tescilli Airbus A319-115
TC-İST kuyruk tescilli Airbus A319-133
TC-ANK kuyruk tescilli Airbus A318-112
TC-TRY kuyruk tescilli Bombardier Challenger 850
TC-ATA, TC-DAP, TC-KOP, TC-CBK kuyruk tescilli 4 adet Gulfstream G550
TC-GAP kuyruk tescilli Gulfstream G450”
Siyasiler seçim dönemlerinde zamandan tasarruf etmek için özel jetler kullanıyor. Kaldı ki, seçim dönemlerinde adayların bu gibi hizmetleri satın alabilmesi için yardım kampanyaları düzenleniyor. Yani politikacıların bu tip uçakları kiralaması ve kullanması şaşılacak bir durum değil. Yine 2018 Cumhurbaşkanlığı seçimleri döneminde CHP’nin adayı Muharrem İnce de kiraladığı jetle gündeme gelmişti. İnce, yukarıda anlatılan örneklere benzer şekilde Skyline havacılık şirketinden TC-KJA kurul tescilli Raytheon Beechjet 400A marka bir jet kiralamıştı.
Dünyada yapılan çalışmalar ilginç sonuçlar ortaya çıkardı
Dünya üzerindeki gazeteciler uçakların geride bıraktıkları izlerden hareketle çarpıcı çalışmalara imza attılar. Buzzfeed’ten Peter Aldhous ve Charles Seife, 2016 yayımladıkları çalışmalarında Flightradar24’ten elde edilen veriler yardımıyla, ABD’nin iç istihbarat örgütü FBI ve İç Güvenlik Bakanlığı’nın (DHS) uçaklarla şehirlerin üzerinde yüzlerce kez turladıklarını ortaya çıkaran haritalar oluşturdu.
Yine Politico’nun 2017’de yayımladığı bir çalışmada, dönemin ABD Sağlık Bakanı Tom Price’ın özel jetlerle binlerce dolarlık uçuş yaptığı ortaya çıkarıldı.
Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi dünyada sivil uçuşlara ek olarak askeri amaçlı uçuşları da bir nebze olsun takip etmek mümkün. Scramble.nl isimli internet sitesi farklı ülkelerde bulunan askeri uçakların bilgisini verebiliyor. Örneğin, sitede Türkiye seçildiğinde ve ülkedeki F-16 savaş uçaklarının gösterilmesi istendiğinde birçok sonuçla karşılaşılıyor. Site, uçakların kuyruk tescillerinin yanında hangi filoda yer aldıklarını da kullanıcılara gösteriyor. Buna ek olarak Radarbox ve ADS-B.NL gibi internet sitelerinden de belirli şartlarda anlık takip yapılabiliyor. İki gazeteci tarafından geliştirilen GVA Dictator Alert isimli bir Twitter botu da İsviçre’nin Cenevre kentine otoriter rejimlerden inen uçakları takip ediyor.
Uçaklar, insan aklının geliştirdiği en büyülü araçlar gibi bir listeye rahatlıkla dahil edilebilir. Gökyüzünde onları bulma arayışı ya da inmek için süzülen bir uçağı izleme tutkusu birçok insanda ortak heyecanlar yaratır. Bu yazıda uçakların sadece hayret edilesi araçlar olmadığını, uçakların üstünde yer alan işaret ve sembollerin doğrulama platformları ya da gazeteciler için önemli ipuçları barındırdığının altını çizdik. Unutmayın, yeryüzünden yüzlerce metre yüksekte giden bir uçağın ardından çıkan iz sadece havada kalmaz!
