Twitter’da dolaşırken “skandal” bir tweet ile karşı karşıya geldiğinizi farz edin. Tweeti takipçilerinizle paylaşmak için alıntılayarak retweetlediniz. Aynı şeyi yüzlerce kullanıcı yaptı ve “skandal” tweeti atan siyasetçi ya da medya kuruluşu yaptığı hatanın farkına varıp tweeti sildi.
Üzerine yorum veya belki haber yaptığınız materyal birden ortadan kayboldu! Retweetiniz boşa düştü, haberleriniz delilsiz kaldı. Ne yaparsınız? Belki bir ekran görüntüsü bulur tweetin ekran görüntüsüyle konuyu tekrar gündeme getirirsiniz.
Peki paylaştığınız ekran görüntüsünün sahte ya da montaj olmadığını nasıl ispatlayabilirsiniz?
Bir tweet ya da haber ortadan kaybolduktan, linkler öldükten sonra onları geri getirme ihtimali çok düşüktür. Çoğu zaman Google aramalarında link ölmeden önceki görüntüsüne erişme ihtimaliniz vardır ancak “Google önbellek” bu eski versiyonları kısa süreliğine hafızasında tutar.
Popüler web sayfalarının eski görüntülerine archive.org’un “Wayback Machine” yani zamanda yolculuk yapmanızı sağlayan aracıyla ulaşmak mümkün olabilir. Ancak bu 5 dakikada silinen bir tweet için yeterli olmayabilir.
teyit.link yayında
teyit.org’da yayımladığımız her analizde iddiaya konu olan içeriğin (bir web sayfası, bir görsel ya da bir tweet olabilir) ve iddiayı yanlışlamamıza/doğrulamamıza yardımcı olan her delilin linkini kaydediyoruz. Bunu yaparken bu zamana dek archive.is isimli bir web sitesini kullandık. Archive.is sayesinde kaydettiğimiz delile, iki gün sonra yer aldığı sayfadan yok olsa, silinse bile kaydettiğimiz haliyle erişmeye devam edebiliyorduk.
Ancak 6 ayda yayımladığımız 200’e yakın analiz ve makaledeki linklerin her birinin archive.is tarafından kaydedilmiş halleri de bir günde yok olabilir. Archive.is’in kim tarafından kurulduğu, ne kadar süreyle finanse edildiği ve ne zaman kapanma ihtimali olduğunu bilmiyoruz.
Bu riske karşı bugün itibariyle teyit.link’i aktif ediyoruz. Teyit.link internette karşılaştığınız her linkin arşivini almanızı sağlayacak. Karşılaştığınız önemli bir web sayfasını silinmeden korumak, silinse bile erişmeye devam etmek istiyorsanız teyit.link’e girerek ilgili linki arşivlere ekleyebilirsiniz.
Ayrıca teyit.link içerisinde bir arama motoru da çalışıyor olacak. Bir konu, bir makale ya da bir tweeti aradığınızı ancak silinmiş olduğunu düşünün. Teyit.link’e girerek aradığınız içeriğin daha önce arşivlere kaydedilip kaydedilmediğine göz atabilirsiniz. Bu yöntem archive.is, archive.org ile birlikte kullanıldığında daha etkin sonuçlar verecektir.
Linki arşivlemek neden önemli?
Linki arşivlere almanın özellikle haber yapanlar için neden önemli olduğunu bir örnekle açıklayalım. BirGün gazetesi 8 Ocak 2016 tarihinde “Diyanet’ten skandal fetva: Babanın öz kızına şehvet duyması haram değil!” başlığıyla bir haber yayımladı. Haberde, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın web sitesindeki soru-cevap kısmında “Öz kızını öperken şehvet duymanın nikaha etkisi olur mu?” sorusuna verilen cevap anlatılıyordu.
Gazete haberi dayandırdığı web sayfasının linkine ve ekran görüntüsüne de haberin içinde yer vermişti.
Ancak Diyanet’in web sayfası, haber Twitter’da gündem olduktan birkaç saat sonra yok oldu. Puf! Haber yaklaşık bir iki saat içerisinde delilsiz kaldı. Haberin doğru olup olmadığını anlamaya çalışanlar için artık BirGün’de yer alan ekran görüntüsünün montaj olup olmadığını öğrenmeye çalışmak daha elzem hale gelmişti.
Diyanet İşleri Başkanlığı’nda olayın bu kadar büyümesini beklemeyen yöneticiler cevabı siteden kaldırmıştı. Neyse ki hızlı davranıldığı için Google önbellekte cevabın yer aldığı web sayfasının görüntüsü hala korunuyordu, ancak yukarıda da belirtildiği gibi onun da ortadan kalkma ihtimali an meselesiydi.
Archive.is sayesinde en azından Google önbellekteki görüntü arşivlere alınabildi ve haberde bahsedilen linkin içerisinde gerçekten bu metnin yer almış olduğu ıspatlanabildi. Belki bu arşiv linki elde edilemeseydi Diyanet İşleri Başkanlığı “Hayır! Sitemizde böyle bir metin hiçbir zaman yer almadı! Haberler yalan.” açıklaması yapacaktı. Ancak artık böyle bir imkanı kalmamıştı.
Ekran görüntüsü yeterli değil
Çoğu zaman özellikle siyasetçilerin attığı tweetler söz konusu olduğunda bir sürü ekran görüntüsüyle karşılaşırız. İnternet kullanıcıları bu görüntüleri iddialarına delil olarak kullanırlar. Ancak teyit.org’da “Hiçbir ekran görüntüsüne güvenme” şiarını benimsemiş durumdayız. Çünkü ekran görüntülerinin her zaman manipülasyona açık, üzerinde oynanmaya müsait olduğunun farkındayız. Ayrıca ekran görüntüsü alan kişinin saat ayarlarında bir sıkıntı varsa tweetin atıldığı saati yanlış anlama ihtimalimizi de göz ardı edemeyiz.
Bu yüzden teyit.link gibi bir araçla kaydedilmiş linkler önemlidir. Çünkü bu araçlar sadece ekran görüntüsünü değil aynı zamanda web sayfalarının arkasında yer alan kodları da barındırır. Yani arşivi alınan bir sayfanın linkini kodlar arasında gezinerek birden fazla kez doğrulamanıza olanak tanır.
Herkese açık ve ücretsiz olarak sağladığımız teyit.link’in başta haberciler ve araştırmacılar olmak üzere, internet üzerinden haber alan herkesin işine yarayacağını umuyoruz.
