Yukarıdaki sonuçlar elbette gerçek dışı ama sosyal medyada böyle bir gönderiyle karşılaşmanız imkansız değil. Çünkü 18 Haziran 2023’te yapılması planlanan genel seçimlere bir yıldan az bir süre kaldı. Büyük ilgi gören seçim anketleri de, popüler şüpheli bilgiler arasında yerini almaya başladı.
Manipüle edilen, uydurulan ya da yanlış yorumlanan seçim anketleri seçmen davranışlarını etkileyebilme potansiyeline sahip. Yayınlanan anketlerin yaratacağı heyecana ya da paniğe kapılmadan önce, güvenilir olup olmadıklarını birkaç adımda gözden geçirebilirsiniz.
İlk adım seçim anketinin kaynağını sorgulamak
‘En güncel seçim anketi…’ cümlesiyle başlayan bir paylaşımda gözler ilk olarak anketin kaynağını aramalı. Paylaşımda bir araştırma şirketinin ya da siyasi partinin adı geçiyorsa, böyle bir anketin var olup olmadığını orijinal kaynaklardan kontrol edebilirsiniz.
Ulaştığınız araştırma şirketinin çok kısa süre önce kurulmuş olması şüphe kasınızı harekete geçirecek ilk noktalardan olabilir. Ya da siyasi partilerin finanse ettiği kamuoyu araştırmalarının, taraflı olabileceğini de unutmamak gerek.
Herhangi bir kaynaktan bahsedilmediği durumlarda şüphelerin artmasında fayda var, çünkü böyle bir kamuoyu araştırması olmayabilir bile. Paylaşım sahibiyle iletişime geçip kaynağı hakkında bilgi isteyebilirsiniz.
Bazen anket şirketleri de yanlış bilginin öznesi olabiliyor. Misal daha önce, araştırma şirketi Konda’nın logosu “Honda” adıyla yeniden üretilmiş ve uydurma bir anket sonucuna yerleştirilmişti. Ancak güvenilir araştırma şirketleri ve dolayısıyla güvenilir anketler ile güvenilir olmayanlar arasındaki çizgi her zaman bu örnekteki kadar belirgin olmayabilir. Seçim yaklaştıkça bulanıklaşması olası bu çizgiyi belirginleştirmek için araştırma şirketi kadar araştırmanın niteliğine dair soruların yanıtı da önemli.
kaynak: fivethirtyeight.com
Anket gerçekten güncel mi?
Anketi hangi araştırma şirketinin yaptığını buldunuz, peki anket gerçekten güncel mi? Daha önceki yıllara ait anket sonuçları, yeniymiş gibi paylaşılabilir. Bu yüzden anketin kaynağı kadar güncelliği de önemli.
Anketlerin hata payı göz önünde bulundurulmalı
Anketler zaman ve maliyet nedeniyle tesadüfi yöntemlerle belirlenen temsili bir grupla yapılıyor. Yani temsili grupta yer alan kişilere bağlı olarak araştırma şirketlerinin elde ettiği sonuçların farklılaşması mümkün. Bu fark, yani hata payının ne kadar olabileceği istatistiksel yöntemler ile saptanıyor. Hata payı hakkındaki detaylara araştırma şirketlerinin yayınladığı araştırmadan ulaşarak, anketin gösterdiği sonucun tutarlılığı hakkında bir fikir sahibi olabilirsiniz.
Örneklem yeterince kapsamlı mı?
Güvenilir bir anketin örnekleminin rastgele seçildiğinden bahsetmiştik. Aynı zamanda, örneklemin kapsamlı olması yani Türkiye genelini yansıtması gerekiyor. Örneğin Türkiye genelinde yapılacak bir ankette örneklem sadece tek bir bölgeden seçilirse, sonuçlar Türkiye ortalaması hakkında doğru bir tablo çizmeyebilir.
Tercihler değişebilir
Anketler doğru metodolojilerle yapılıp hatalar elimine edilse bile yanıltıcı sonuçlar ortaya çıkabilir. Mesela ankete katılanlar doğru tercihini beyan etmeyebilir. Anket çalışmaları seçimlerden önce yapıldığından, seçim gününe kadar seçmenlerin kararlarını değiştirmesi de mümkün. Bu durumda anket sonuçları aslında hatalı olmaz, fakat seçim sonuçları ile karşılaştırıldığında farklı görünebilir.
Bir ‘son güncel anket’ iddiası örneği
Seçim anketleriyle ilgili yayılan son iddialardan biri tablonun 2023 genel seçimleri için yapılan güncel anket sonuçlarını gösterdiği şeklinde. Tabloya göre AK Parti’ye oy vereceğini söyleyenlerin oranı yüzde 48, CHP’ye yüzde 22, MHP’ye yüzde 14, HDP’ye yüzde 8 ve İyi Parti’ye yüzde 7’ydi.
Paylaşılan anket sonuçlarında herhangi bir kurum ya da araştırma şirketinin adı geçmediği için kaynağına dair kesin bir yorumda bulunmak ilk bakışta güç. Güncel olduğu öne sürülen oy oranları, arama motorlarında aratıldığında herhangi bir araştırma şirketinin yaptığı anket sonucuna ulaşılamıyor ve ilk paylaşımlar Nisan 2022’de kadar uzanıyor.
İddianın doğru olup olmadığı hakkında bir fikir elde edebilmek için, 2022’de yapılan tüm kamuoyu araştırmalarının derlendiği Vikipedi sayfasını inceleyebiliriz. Bu sayfada iddia edilen oranlara yakın sonuçlar bulunmuyor. AK Parti için en yüksek oy oranı, Mart 2022’de Optimar’ın yürüttüğü ankette yüzde 38,7 olarak ölçülmüş.
Teyit, geçtiğimiz yıllarda ortaya atılan benzer seçim anketi iddialarını da incelemişti. Buradaki yanlış bilgilerin ortak özelliği, iddia konusu anketlerin var olmaması.
Seçim anketlerinin doğru yorumlanması önemli
Peki anket sonuçlarının uydurulmuş, manipüle edilmiş ya da yanlış yorumlanmış olması neyi değiştirir? Birçok şeyi.
En tehlikeli durumlardan biri, seçmenlerin seçimlerin bir değişim yaratabileceğine dair inancını kaybetmesi. Seçmenlerin oy kullanmaktan kaçınmasına ve demokratik katılımın düşmesine sebep olabilen anket sonuçları, umutsuzluğa yol açabilir. ‘Zaten x partisi kazanacak’ ya da ‘oy kullanmaya gerek yok’ şeklindeki düşünceler manipüle edilmiş anket sonuçlarını yayanların tam da istedikleri şeyler. Yani seçimlere karşı güvensizliğin ve umutsuzluğun artması, demokrasi için ciddi bir tehdit.
Hukuk doktoru Tyler Yeargain, birçok ülkede yaygın olan seçim bahsi sektörünü etkilemek için dahi olsa, sahte anketler yaymanın seçim sonuçlarına müdahale edilebileceğini ve bunun, dolandırıcılık gibi cezai yaptırımların yanı sıra, seçim güvenliği açısından da suç kapsamına alınması gerektiğini söylüyor. Yeargain, cezasız bırakılırsa sahte anketler yayınlamanın olumsuz toplumsal sonuçlara yol açabileceğini belirtiyor.
Faruk Bildirici, 2018’de kaleme aldığı yazıda köşe yazarı Abdulkadir Selvi’nin anket sonuçlarını aktarış biçimini eleştirmişti:
“Gazeteci olarak seçimlerde asli görevimiz, insanların karar verebilmesine yardımcı olmak, tarafsız ve objektif şekilde bilgilendirmek. Kamuoyu araştırmaları da oy kullanacak seçmenleri bilgilendirmenin bir yolu. Ama maalesef kamuoyu araştırmaları artık sadece seçmen eğilimlerini saptamak için değil, seçmeni yönlendirmek için de kullanılıyor. Gazeteci olarak manipülasyonlara aracı olmamak için araştırma haberlerinde yapan kuruluşun adı, kimin talebi ve finansmanı ile yapıldığı, tarihi, görüşülen kişi sayısı ve araştırma yönteminin açık olarak belirtilmesi.”
Tek bir siyasi anket sonucunun kişilerin oy verme davranışı üzerindeki etkisi çok fazla olmayabilir. Fakat seçim anket sonuçlarına dair karşılaştığınız içeriklere özetle şu gözle bakmakta fayda var: Seçim döneminde yayınlanan seçim anketleri haber değeri yüksek, “yazılması kolay” içerikler ancak anket güvenilirliği ve metodolojisi geri planda kalmış olabilir.
İlginizi çekebilir: Seçim döneminde şüphe etmemiz gereken beş içerik tipi
