Geçtiğimiz hafta teyitçiler ve teyitçilikle ilgili veriler üzerinde durmuş, belirli konularda yoğunlaşan doğrulama platformlarının varlığından bahsetmiştik. Teyitçilerin belirli alanlarda uzmanlaştıkları konular, çevrimiçi bilgi ekosisteminin yanlış bilginin hedef aldığı yeni konulara evrilmesiyle gün geçtikçe değişiyor. Siyasi söylemleri doğrulayan kuruluşların yanı sıra, sağlık konularında uzmanlaşan teyit platformları da kuruluyor. “Salud con Lupa” (Sağlık Mercek Altında) isimli dijital platform, gazeteciliğin Latin Amerika’daki kamu sağlığı üzerine eğilmiş dalı. Bünyesindeki gazeteciler, üniversiteler, bilim kuruluşları ve sağlık alanında faaliyetler yürüten sivil toplum kuruluşları işbirliği içinde çalışıyor ve internette tıbbi konularda güvenilir ve doğrulanmış bilgilerin yer almasını önceliyor. Yanlış yorumlanan ve yanıltıcı ifadeler kullanan tıbbi istatistikleri ve bilimsel çalışmaların sonuçlarının şişirildiği ve küçümsendiği içerikleri inceliyor ve gazetecilerin bu konuda bilgi sahibi olup hassas davranması için çaba sarf ediyor. Ayrıca her hafta kamu sağlığını tehdit eden yanlış bilgiler incelenerek teyit ediliyor. Biz de bu yazımızda, sağlık alanındaki yanlış bilgilerle mücadele eden “Salun con Lupa”nın kurucusu Fabiola Torres López’in tıbbi yanlış bilgileri “tedavi eden” ipuçlarına yer verdik.
Doğrulanmamış iddialar ve kaynak eksikliği yol göstericiniz olsun
López’e göre internet üzerinde sağlıkla ilgili herhangi bir içerik doğrulanmamış iddialara yer veriyorsa, söz konusu bilgiye şüpheyle yaklaşmak şart. Özellikle “bilimsel bir çalışmaya göre” diye başlayan fakat çalışmanın ayrıntılarıyla ilgili bilgilere yer vermeyen içeriklere güvenmeden önce kapsamlı araştırma yapılması tavsiye ediliyor. Ayrıca kronik veya uzun süreli tedavi gerektiren hastalıklara sihirli çözümler öneren veya hızlı tedaviler sunan metinler de kullanıcıların kuşku duyması gereken içeriklerden.
Güvenilir bir haberin birden fazla kaynağının olması ve bu kaynakların birbirlerini doğrulaması koşuluna değinen López, sağlıkla ilgili içeriklerde karşılaşılan bir diğer unsurun güvenilir kaynak eksikliği olduğunu belirtiyor. Sağlıkla ilgili haberlerde akademik dergiler, bakanlıklar veya sivil toplum örgütlerinin oluşturduğu raporlardan yararlanılmamış, herhangi bir uzman görüşüne yer verilmemiş ve içeriğin yazarı belirtilmemişse, içerik yanlış, eksik, yanıltıcı veya kusurlu bilgi içeriyor olabilir.
Hızlı çözümlere değil bilimsel araştırmalara odaklanın
Üzerinde görüş ayrılıkları yaşanan belirli vakalar hakkında haber yaparken okura bağlamın tamamını sunmaktan kaçınmak yanlış veya yanıltıcı bilgiye neden oluyor. Gazeteciler söz konusu durumlarda, ele aldıkları konunun bütün taraflarına değinilmeli ve kapsamından bahsetmeli.
Uçuk ve abartılı tedaviler ve süper yiyeceklerden bahseden içerikler de yanlış, yanıltıcı ya da eksik bilgi sunuyor olabilir. Bu tür bilgilere karşı internet kullanıcısının her zaman şüpheci olması ve sağlığını tehdit edebilecek yöntemler denemeden doktorlar ve uzmanlarla iletişime geçerek en doğru tedaviye yönelmesi öneriliyor.
Çevrimiçi arama motorlarından aratılan anahtar kelimeler, -bu belirli bir hastalığın semptomları veya tedavi yöntemleri olabilir- amatör internet sitelerine yönlendiriyor olabilir. İtibarı yüksek veya kurumsal olmayan, çelişkili sayfalar ve kişisel bloglar, kullanıcıların doğrulanmamış içeriklerle karşılaşmasına neden oluyor. YouTube kanalları ve sosyal medyada herhangi bilimsel bir dayanağı olmaksızın yapılan ilaç, yöntem, besin, tedavi önerileri ise hem bireyin kendi sağlığını hem de kamu sağlığını tehdit ediyor.
Amatör sitelerin yanı sıra kurumsal bir hesabı taklit eden veya asılsız kaynağa yönlendiren sitelerin de tıbbi yanlış bilgileri yayabileceği söylenebilir. Sağlık alanında yayılan yanlış bilgilerin büyük bir kısmını da görünüşte güvenilir kaynaklardan gelen ‘bilgiler’ oluşturuyor. Özellikle aşı karşıtlığı gibi internet üzerinde sık sık dile getirilen yanlış bilgiler, bilimsel addedilen kaynaklara atıfta bulunuyor olabilir. Bu nedenle kullanıcılar her zaman kapsamlı bir araştırma yapmalı ve mutlaka alanında uzman kurum ve kuruluşlara başvurmalı.
Sorumluluk herkes tarafından paylaşılıyor
Harvard Halk Sağlığı TH Chan Okulunda Profesör Vish Viswanath, tıbbi alanda yayılan yanlış bilginin sorumluluğun tek bir mercide olmadığını düşünüyor. Bu konuda Viswanath, “Hepimizin ortak sorumluluğunda olduğu düşünüyorum. Toplum olarak, medya, yayıncılar, bilim insanları, bilim kuruluşları, her birimiz sorunu en aza indirmek için neler yapabileceğimiz konusunda ortaklaşa düşünmeliyiz,” diyor.
Yanlış bilginin, özellikle de kitleleri etkileme amacıyla sistematik olarak yayılan yanlış bilgilerin önüne geçmek için doğru bilginin de aynı mecralardan kullanıcılara ulaşması gerekiyor. Sağlık alanında yoğunlaşan “Salud con Lupa” gibi kuruluşların ya da uzmanlarla çalışan diğer teyit kuruluşlarının bu konuda aldıkları ve alabilecekleri önlem, kamu sağlığını koruma konusunda umut veriyor.
