Reuters Gazetecilik Çalışmaları Enstitüsü 2018 Dijital Haberler Raporu’nun Türkiye eki yayımlandı. Bu çalışma Reuters Gazetecilik Çalışmaları Enstitüsü Dijital Haberler Raporu 2018'in bir parçası olarak toplanan verilerin analizine dayanıyor. Rapor genel hatlarıyla kullanılan haber kaynakları, habere erişim araçları, medyaya güven, yalan haber, haber kanalları ve çevrimiçi mesajlaşmaya dair veri ve istatistikler içeriyor. Çalışma Türkiye'nin de dahil olduğu çeşitli ülkelerde haberlerin nasıl tüketildiğini anlamayı amaçlıyor.
Rapordaki temel bulgular Türkiye’de televizyonun en önemli haber kaynağı olduğunu, akıllı telefon kullanımının internet ortamındaki haberlere erişimde bilgisayarı geçtiğini, çok sayıda kullanıcının medyada yalan haber paylaşımında bulunduğunu ve yalan haberlere maruz kaldığını, özel mesajlaşma uygulamalarının da haber kaynağı olarak kullanıldığını gösteriyor.
Haber kaynaklarının dağılımı
Televizyon ve internet, Türkiye’de öncelikli kullanılan haber kaynaklarının başında geliyor. Başlıca haber kaynakları olan bu iki kaynağın yıllar içinde kullanımının 2017 raporuyla karşılaştırıldığında da yerini koruduğu görülebiliyor. (sf.13)
Figür: 7 Zaman için ana haber kaynakları
TV- Çevrimiçi kaynaklar- Sosyal Medya-Basılı- Radyo
Haber kaynağı seçimi siyasal bir tercih
Rapor, siyasi eğilime göre hangi haber kaynaklarının kullanıldığına dair veriler de içeriyor. Sonuçlara göre sağ görüşe eğilimli kişiler haber kaynağı olarak öncelikle televizyonu kullanırken, kendilerini sola yakın tanımlayan katılımcılar ise ilk olarak çevrimiçi haberleri okumayı tercih ediyor. Türkiye’de haberleri öncelikli olarak televizyondan takip ettiklerini söyleyenlerin oranı yüzde 48 fakat bu oranın politik eğilime göre farklılıklar gösterdiğini söylemek mümkün. Kendilerini sağ görüşe yakın olarak beyan eden kişilerin haberlere ulaştıkları öncelikli mecra yüzde 59 oranı ile televizyon iken, kendini sol görüşe eğilimli tanımlayan kişiler ise yüzde 45 oranı ile haberlere internet üzerinden ulaşıyorlar. (sf.14)
Figür 10: Politik eğilime göre öncelikli haber kaynağı
Sol - Merkez- Sağ
Çevrimiçi-Basılı-Televizyon
Rapordaki ilginç sonuçlardan biri ise haberlere güvenle ilgili
Medyadan ulaşılan haberlere güvenen ve güvenmeyenlerin oranının dikkat çekici şekilde yakın olduğu, raporda ortaya çıkan sonuçlardan bir diğeri. Türkiye’de medyaya güvenenlerin oranı yüzde 38 iken güvenmeyenlerin oranı ise yüzde 40. Bu sonuçların, raporda da değinildiği gibi, ülkenin keskin kutuplaşma seviyesini gösterdiğini söylemek mümkün. (sf.20) Türkiye, araştırmaya katılan 37 ülke arasında habere güvensizlikte Yunanistan, Bulgaristan ve ABD ile birinciliği paylaşıyor. ABD’nin durumu önceki yıllardaki raporlarla karşılaştırıldığında, medyaya güvensizlikte ilk sıralara bu yıl yükseldiğini söylemek mümkün. Türkiye’de bu yıl yüzde 40 olan medyaya güvensizlik oranının ise geçen yıla göre yüzde 2 arttığı 2017 yılı rapor verileriyle karşılaştırıldığında görülebiliyor. Bir yıl içerisinde gözlemlenen bu artış medya tüketicilerinin karşılaştıkları içeriğe karşı daha da şüpheyle yaklaştığını ve inanma oranlarının da düştüğünü gösteriyor.
Sahte haberlere maruz kaldığını beyan edenler politik eğilimlerine göre farklılık gösteriyor
Katılımcılar hangi tip yalan haberlerle karşılaşıyor?
Raporda özellikle son yıllarda Türkiye’de yalan haber üretimi ve paylaşımının arttığına da vurgu yapılıyor. Araştırmada buna ek olarak katılımcılarının karşılaştığı yalan haber tipleri de analiz ediliyor. Reuters Gazetecilik Çalışmaları Enstitüsü araştırmacılarından Dr. Richard Flecther; yalan haberi belirlemek okuyucular için öznel bir yerde durduğundan dolayı, yalan habere maruz kalma oranlarını ölçmenin hayli zor olduğunu belirtiyor. Araştırmanın bu kısmındaki veriler, katılımcılara geçtikleri hafta hangi yalan haber tipleriyle karşılaştıkları sorularak toplandı.(sf. 25)
Tiplerine göre yalan habere maruz kaldığını belirten katılımcı oranları-Türkiye
Anket katılımcılarının yüzde 53’ü sadece belirli bir gündemi öne çıkarmak için doğru bilginin çarpıtıldığı hikayelerle karşılatıklarını belirtiyor. Katılımcıların yüzde 49’u karşılaştıkları yalan haberlerin ‘siyasi veya ticari amaçlı üretilmiş haberler’ olduğunu; bir o kadarı da ‘yanıltıcı başlıklar, çarpıtma ve yanlış bilgi içeren kalitesiz gazetecilikten kaynaklı yalan haberlere’ maruz kaldıklarını belirtiyor. Üçüncü sırada ise yüzde 44 oranıyla yeni bir haber gibi gözüken fakat içeriği reklam olan başlıklar’ geliyor. Başta politikacılar ve diğer herkes tarafından ‘yalan haber’ ifadesinin beğenilmeyen haberlere karşı yanlış kullanımı da katılımcıların son bir haftada maruz kaldıkları yanıltıcı içerikler arasında yüzde 40 oranla yer alıyor. Son olarak katılımcıların yüzde 32’si ‘sadece hiciv içerikli mizah amaçlı üretilen haberlere de sıkça rastladıklarını belirtiyor.
Yalan habere en çok maruz kalan ülke Türkiye
Son bir haftada üretilmiş yalan haberle karşılaştıklarını söyleyen katılımcı oranlarına baktığımızda, araştırmaya dahil ülkeler arasında Türkiye yüzde 49’luk oranla birinci sırada yer alıyor.
Geçen hafta tamamen uydurulmuş haberlere maruz kaldığını belirten katılımcı sayısı oranları
Geçen hafta boyunca hangisiyle karşılaştınız? " Politik ve ticari amaçlar için tamamen uydurulmuş hikayeler"
Raporda teyit.org’dan da bahsediliyor
Raporun yalan haberler ve haber okuryazarlığı ile ilgili kısmında teyit.org’dan “derinlemesine kutuplaşmış bir topluma ve medyaya sahip bir ülke için şaşırtıcı görünebilir ama bir doğrulama platformu olan teyit.org toplumun her kesiminde çok iyi bir üne sahip. İktidardaki AK Parti ve muhalefet partilerinin yetkilileri teyit.org’un bulgularını aktarıyorlar.” şeklinde bahsediliyor.
