Dijitalleşme sahadaki araştırmacı gazetecileri bilgisayar başındaki birer “Sherlock”a dönüştürdü. Gazetecilerin bir bilgiye erişmesi bazen bir tık uzakta olsa da görünmezi bulmak, gerçeği ortaya çıkarmak hala çetrefilli ve bazen de riskli yollardan geçiyor. Bu rehber zorlukları aşmaya yardımcı olacak bazı kaynakları içeriyor.
Şeffaf ve hesap verebilir bir yönetim her demokrasi için elzem. Usulsüzlük ve yolsuzluk iddiaları gündeme geldiğinde kamu kurumları kadar, iddiaya konu olabilecek özel teşebbüslere de odaklanmak gerek. Şirketlerin kamu yararını ilgilendiren bir olayla ilişkisini bulmak ya da olayın ardındaki çıkar ilişkilerini görünür kılabilmek için özel şirketlerin attığı adımları takip edebilmek önemli.
Şirketlerle ilgili araştırmaların da kendine özel bazı yöntemleri var.
Hangi bilgiler işe yarayabilir?
Araştırmalara şirketin internet sitesi ve sosyal medya hesaplarından başlanabilir. İnternet sitesine ait alan adına (domain) dair bilgiler, sosyal medya hesaplarındaki paylaşımlar, hesapların aktifliği gibi konularda açık kaynaklar son derece faydalı olabilir.
Araştırmayı derinleştirirken fayda sağlayacak bilgiler ise şirketin bağlantılı olduğu isimler ve şirketler, aldığı ihaleler, yaptığı sözleşmeler, iş ortakları, reklam işbirlikleri, aldığını iddia ettiği lisans, ödül ve patentler gibi uzayan bir listeden oluşabilir.
Aslında tüm bunları dört ana başlıkta derlemek mümkün:
Kullanılabilecek veritabanları
206 milyondan fazla şirket hakkında verinin bulunduğu OpenCorporates gazeteciler için iyi bir kaynak. Bu veritabanından şirketlerin kuruluş tarihi, isim değişiklikleri, türü, sahibi, adresi gibi birçok detaya ulaşmak mümkün. Araştırma yaparken şirketin yapısı hakkında bilgi sahibi değilseniz, sadece ismini yazarak aratabilirsiniz. Sonuçlar arasında isim benzerliklerine de rastlayabilirsiniz, ancak önizlemede yer alan ülke bilgileri veya detaylı sayfadaki bilgiler incelemenizi kolaylaştıraibilir.
Aşağıdaki örnek daha önce Teyit’te incelediğimiz kripto para borsası Thodex ile ilgili arama sonuçlarını içeriyor. İsim benzerliği bize iki sonuç gösterse de, sonuçlarda organizasyonun eski adına, yani Koineks’e dair bilgi olması, aradığımız şirketin “Thodex INC” olduğunu gösteriyor.
“Thodex” arama sonucu
“Thodex INC.” detayları sayfası
Offshore Leaks Database (ICIJ) isimli veritabanı da ilişki ağları analizinde iyi bir kaynak olabilir. Sedat Peker’in ortaya attığı iddiaları açık kaynaklardan doğrulamanın mümkün olup olmadığını araştırdığımız yazıda başvurduğumuz bu veritabanı, 810 binden fazla şirket hakkında bilgi barındırıyor.
ICIJ‘deki veriler Pandora, Paradise, Bahamalar, Panama Belgeleri ve offshore sızıntıları araştırmalarının parçası olan kurumlarla ilgili. Ancak unutmayın bir kişi veya şirketin bu veritabanında olması onun yasa dışı faaliyetler yürüttüğü veya usulsüzlükle suçlandığı anlamına gelmiyor. Hangi veritabanını kullanırsanız kullanın, elinizdeki veriyi doğrulamayı ihmal etmeyin.
Şirketlerin varlıklarını incelemek için de birçok kaynak mevcut. Bunlardan biri de TURKEN Vakfı araştırmasında başvurduğumuz ACRIS. New York'taki gayrimenkulleri bulabileceğiniz ACRIS veritabanında, şahıs veya şirket ismini yazarak arama yapabilirsiniz. Eğer aradığınız gayrimenkul bir şirkete ait ise “business name”, değilse ilk seçenekten isim soyisim yazarak devam edebilirsiniz. Sonuçlarda imzalı belgelere, satın alınan emlak ile ilgili detaylara, alıcı ve satıcı isimleriyle fiyat gibi ayrıntılara ulaşacaksınız.
Araştırmacı gazetecilerin kullandığı veritabanlarından biri de Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi’nin (OCCRP) Aleph isimli platformu. Bu veritabanında gazeteciler, kurum ve kişiler hakkındaki verilere ve diğer araştırmacıların çalışmalarına ulaşabiliyor. Ancak ilgilendiğiniz veriler için erişim talebinde bulunmanız gerektiğini unutmayın. Ayrıca öncesinde kullanım şartlarını okuduğunuzdan emin olun.
Benzer şekilde LittleSis de faydalanılabilecek bir diğer araç. Site sayesinde çok sayıda şirkete, profile ve firmaların arasındaki bağlantılara ulaşılabilir.
Türkiye'de kurulan şirketler hakkında bilgi almak için ise kamuya açık olarak kullanılabilen bazı araçların faydası olabilir. Ticaret Sicil Gazetesi'nin ilan görüntüleme sayfası üzerinden şirketlerin adresleri, kuruluş bilgileri, ortak yapıları gibi bilgilere erişebilirsiniz. Yine Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın Mersis portalı da şirketler hakkında çok sayıda veriye ulaşmanızı sağlayabilir. KAP platformu da halka açık şirketler hakkında bilgiler sunar. Bu sayede şirketlerin yaptığı bildirimler, belli dönemlerde geçirdiği denetimler ve yatırım projelerinin ayrıntıları bulunabilir.
İşbirliği yapın
Yaptığınız işin tüm yükünü ve sorumluluğunu tek başına sırtlamak zorunda değilsiniz. Aynı konuyu araştıran başka gazetecilerle işbirliği yapmak, farklı profesyonel becerilere sahip insanlarla bir araya gelmek süreci kolaylaştırabilir. Bunun için Center for Collaborative Investigative Journalism, HostWIRE gibi platformlar mevcut. Yerel gazetecilerle işbirliği fırsatını yakalamak için TGS Akademi, Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı gibi kuruluşların ofislerini ziyaret etmek de bir seçenek.
Küresel Araştırmacı Gazetecilik Ağı (GIJN) gazeteciler için Türkçe kaynaklar paylaşmanın yanında işbirliğine de alan açıyor. GIJN Türkçe’nin WhatsApp grubuna katılım tüm gazetecilere açık.
Dijital güvenlik önlemleri alın
Araştırmalarınızda dijital kayıtları incelerken arkada bıraktığınız dijital ayak izleri de önemli. Güvenliğinizi riske atacak adımlar atmamak için risk değerlendirmesi yaptığınızdan ve güvenlik önlemleri aldığınızdan emin olun. Şifre yönetimi, veri şifreleme, kaynakların korunması, iletişim, kullanılan cihazlar ve tarayıcılar, oluşturulan hesaplar ve ziyaret edilen sayfalar da dahil bu konuda değinilecek çok sayıda başlık var. Lakin temel olarak sizi güvende tutacak şey araçlar değil, onları nasıl kullandığınız. Çok güvenli bir şifre oluşturmanızın, bu şifreyi telefonun notlar bölümünde korumasız şekilde sakladığınız sürece, pek de anlamı yok.
