Birbirine yakın zamanda başlayan ve etkisi hızla büyüyen yangın haberlerine, henüz ortada kesin bir kanıt yokken, büyük bir iddia eşlik ediyordu: Yangınlara kundaklamalar neden olmuştu.
Sosyal medyada yangınların kasıtlı olarak başlatıldığı ve bir örgütün işi olduğu iddiaları, ormanlık alanda bulunan torpil fotoğrafları, sözde itiraf videoları ya da asılsız haberler eşliğinde kontrolsüzce yayıldı. Medya kuruluşlarının kullandıkları yanıltıcı başlıklar ve güvenilir kanıt olmaksızın yer verdikleri iddialar yanlış bilginin yayılımına hız katarken, siyasi figürlerden gelen körükleyici açıklamalar da bilgi karmaşasının derinleşmesine neden oldu.
“Ankara ve Manavgat’taki orman yangınlarında sabotaj şüphesi! PKK ormanları hedef alıyor?” başlıklı haber.
İlginizi çekebilir: Büyüteç: Ormanları Ateşin Çocukları mı yaktı?
Sabotaj iddiası sadece terör şüphesi eşliğinde değil, yakılan alanların yeniden imara açılacağı kaygıları etrafında da şekillendi.
Kriz anlarında yükselen korku, endişe, heyecan ve üzüntü gibi duyguların hakim olduğu zihnimizdeki belirsizliği ve karmaşayı hemen gidermek, krize yol açan “faili” bulmak istiyoruz.
Kamu görevlilerinden gelen yetersiz veya tutarsız açıklamaların büyüttüğü şeffaflık sorunu, bu fail arayışının sokaklara yansımasına neden oldu. WhatsApp grupları aracılığı ile örgütlenen ve silahlanarak ormanlık alan girişlerinde kimlik ve araç kontrolü yapan sivil gruplar ile asılsız haberler nedeniyle linç edilen masum kişilerin görüntüleri yayıldı. Yetkililerin ortak vurgusu ise yaşananların süreci daha da zorlaştırdığıydı.
Ancak kriz ardından gelen koordinasyon tartışmaları ve kutuplaşmanın körüklediği asılsız iddialar, Türkiye’ye has değil. İklim değişikliğinden ayrı düşünülemeyeceği belirtilen olağandışı orman yangınlarının sayısı ve etkilediği alanlar tüm dünyada büyüyor. Bu yeni fenomeni ikrar zor olunca, sabotaj iddiaları yangınlardan etkilenenlerin buluştukları bir payda haline geliveriyor.
Avustralya: İklim krizine dikkat çekenlere karşı kundakçılık iddiaları
Haziran 2019’da başlayıp Eylül’de ciddi boyutlara ulaşan ve 240 gün süren Avustralya’daki orman yangınları, ülkenin birçok bölgesini etkisi altına almıştı. Yangınlarda yaklaşık 19 milyon hektar yanmış, 34 insan hayatını kaybetmiş, 3 binden fazla ev yok olmuştu. Aşırı sıcaklar ve kuraklığın körüklediği yangınlarla geçen dönem, “kara yaz” olarak anılıyor.
Yetkililer yüksek sıcaklık ve kuraklığın, nasıl başladıklarına bakılmaksızın orman yangınlarını tırmandırdığına vurgu yapsa da Avustralya'da da yangınlarla birlikte sebebi hakkındaki komplo teorisine varan iddialar da hızla büyüdü.
İlginizi çekebilir: Alevlerin ortasında ve henüz kanıt yokken Türkiye: İklim krizi mi, sabotaj mı?
Komplo teorilerine yatkınlığı ile bilinen bağımsız parlamento üyesi Craig Kelly “yangınların sebebi iklim değişikliği değil kundakçılık” iddiasını en açık ve güçlü şekilde savunanlardan oldu. İklim değişikliğine karşı etkili politikalar yürütemediği konusunda eleştirilen hükümet yetkililerinin kundakçılık iddialarını destekleyen paylaşımlarıyla birlikte büyüyen sabotaj iddialarının ardından, aynı Türkiye'deki gibi sabotajcıların yakalandığı, polisin kundakçılık iddialarını doğruladığı gibi iddialar yüksek etkileşim aldı.
Avustralya'da devam eden yangınlarda kundakçılık şüphesiyle yakalanan 183 kişinin tutuklandığı iddiası çeşitli siyasi figürlerin de haberi paylaşmasıyla birlikte uluslararası ölçekte yayıldı. Ancak yargılanan 183 kişiden yalnız 24’ü yangın başlattığı gerekçesiyle hüküm giydi.
Sabotaj iddiaları sosyal medyada bir diğer tartışma konusu olan etiketlerle (hashtag) birlikte gündemde kalmaya devam devam etti.
Sosyal medya etiketleri her yangında tartışma konusu
Yetkililer kundaklama iddiaları ile birlikte paylaşılan rakamların doğruyu yansıtmadığını açıklasa da özellikle Twitter’da orman yangınlarının etrafında dönen tartışmada #ArsonEmergency (kundaklama krizi) etiketi hızla yayıldı.
Araştırmalar, kundakçılık anlatısını tahkim etmek için oluşturulan bu etiketin bot ve trol hesaplar tarafından güçlendirildiğini tespit etti. Etiket yangınlardaki iklim değişikliği faktörüne dikkat çekmek amacıyla kullanılan #ClimateEmergency (iklim krizi) etiketine karşı oluşturulmuştu.
İlginizi çekebilir: Vaka çalışması: #HelpTurkey etiketinin hikayesi
Yangınların iklim aktivistleri tarafından kasten başlatıldığı, IŞİD’in yangınlarla ilgisi olduğu, Yeşiller Partisi’nin yangınları kontrol etmeye yönelik adımları kasıtlı olarak zorlaştırdığı iddiaları da, yanlışlığı kanıtlanan diğer iddialar idi.
ABD’nin sabotaj şüphelisi Antifa oldu
Ülkenin batı yakasında dönemsel kuraklıkla ilişkili olarak etkisi büyüyen orman yangınlarını kontrol altına almak her yıl daha da zorlaşıyor. 2020'de Kaliforniya, Oregon ve Washington'da bir dizi büyük orman yangını meydana geldi. Uzmanlar yaşananları benzeri görülmemiş, iklim değişikliği kaynaklı bir olay olarak tanımlandı. Yangınlarla birlikte başlayan tartışmalarda en popüler başlık yine sabotaj şüpheleri oldu.
Son dönemde ülkede meydana gelen her toplumsal krizde, bir şekilde gündemle ilişkilendirilen Antifa ise sabotaj iddialarında ilk şüpheli oldu. Yangınlar ve Antifa ilişkisi doğrulanamadı.
Antifa, ‘antifaşist’ teriminin kısaltılmış hali. Birçok farklı ülkede kendini Antifa üyesi olarak tanımlayanlar var; en etkili oldukları ülke ise ABD. Uzmanların bir örgütten ziyade bir ideoloji olarak gördüğü Antifa, resmi üyeliğe dayalı hiyerarşik bir yapıya veya liderliğe sahip değil. Irkçılık, cinsiyetçilik ve kapitalizm karşıtı fikirlerde birleşenlerden oluşuyor.
Sabotajcıların Antifa üyesi olduğunu iddia edenlerin yanında, sorumlunun aşırı sağ grup Proud Boys’un olduğunu iddiası da vardı. Medford Polis Departmanı her iki iddianın da doğru olmadığı açıkladı. Sorumlunun Antifa olduğunu iddia eden paylaşımlar Kaliforniya’da devam eden yangınlar için de yaygındı. Yerel yönetim görevlileri, polis teşkilatı ve hatta FBI iddiaların doğru olmadığını açıklamak zorunda kaldı.
Tartışma Oregon Eyaletine bağlı Clackamas ilçe temsilcisi yangın başlatan Antifa üyelerini gösterdiği iddiasını dile getirdiği videoyu paylaşmasıyla tekrar alevlendi. Temsilci daha sonra görevinden alındı. Hatta sızdırılmış kolluk kuvvetleri kayıtları arasındaki bazı belgeler çeşitli kamu kurumlarının ellerinde delil olmaksızın, orman yangınları başlamadan önce, Antifa’yı kundakçılıkla ilişkilendirdiğini ortaya çıkardı.
Sabotajcıları arayan silahlı yerel halk endişe yarattı
Gazeteciler Justin Yau, Sergio Olmos ve Alissa Azar çıkan yangınları haber yaparken “antifaşist kundakçıları” arayan silahlı kişiler tarafından tehdit edildiklerini belirtti. Paylaştıklan görsellerde ellerinde silah olan sivil kişiler görülebiliyor.
Gazeteci JustinYau’nun Twitter hesabından paylaştığı görsel
Başka bir fotomuhabir Gabriel Trumbly de benzer bir deneyim yaşadı. Trumbly, ortağıyla birlikte orman yangınlarının görüntülemeye çalışırken, olay yerindeki biri araçlarının fotoğraflarını çekip internete yükledi. İkilinin Antifa ile bağlantılı olduğu söylentileri yerel halkın gazetecileri vurmakla tehdit ettiği paylaşımlar eşliğinde Facebook’ta hızla yayıldı.
Tanıdık bir iddia da 2018’de Kaliforniya’yı etkisi altına alan yangından. Temsilciler Meclisi üyesi Marjorie Taylor Greene’in komplo teorisyeni grup QAnon tarafından da desteklenen teorisi, yangının lazer ışınları veya benzer bir araç kullanılarak başlatıldığını öne sürmüştü. İddianın gerçeği yansıtmadığı ispatlandı.
İlginizi çekebilir: Görüntülerin Alanya Güzelbahçe’de lazerli saldırı sonucu çıkan orman yangınını gösterdiği iddiası
Sabotaj iddiaları Cezayir’de bir kişinin ölümüne neden oldu
Ağustos başında Cezayir ülke tarihinin en yıkıcı orman yangınlarından birini yaşadı. 71 farklı noktada çıkan ve üç gün boyunca devam eden yangınlarda en az 90 kişi hayatını kaybederken, çok sayıda kişi de yaralandı.
Yetkililerin ısrarla vurgu yaptığı nokta ise sabotaj şüphesiydi. Cezayir İçişleri Bakanı Kamel Beldjoud yangınların "ülkeye karşı nefretle dolu haydutlar tarafından çıkartıldığını" düşündüğünü belirtti.
Başkent Cezayir'in doğusundaki Kabylie bölgesindeki Tizi Ouzou’da yaşananlar ise kanıta dayanmayan sabotaj iddialarının yaratabileceği yıkımı gösteren en somut örneklerden biri oldu. Dört bir yanı saran sabotaj iddiaları Cezayir’de de halkı sabotajcı aramaya itti. Sosyal medya hesaplarında yardım etmek için yangın bölgesine doğru yola çıktığını belirten Djamel Ben İsmail bölgeye ulaştığında yerel halk tarafından sabotajcı olduğu şüphesiyle yakalandı ve darp edilerek öldürüldü. İsmail’in ölümü hakkında soruşturma başlatıldı. Yetkililer ise kundaklama iddialarını yinelemeye devam ediyor.
Orman yangınları komplo teorilerini tetikliyor
Harvard Üniversitesi Shorenstein Medya, Siyaset ve Kamu Politikası Merkezi’nden araştırmacıların 2018’de yayınladığı bir araştırma, Kaliforniya yangınları etrafındaki komplo teorilerine odaklanıyor. Grafikler yangınların “yönlendirilmiş enerji silahları” kullanılarak, hedefli ve planlı bir şekilde başlatıldığı iddiasının sosyal medya paylaşımlarıyla hızla yayıldığını gösteriyor.
Avustralya’daki yangınların ardından, Queensland Teknoloji Üniversitesi'nden araştırmacılar ise hedefli, koordineli bir çevrimiçi kampanyanın, yangının ana nedeninin kundaklama olduğu şeklindeki çürütülmüş fikri destekleyerek halkı yanlış yönlendirmeye çalıştığını tespit etmişlerdi. Araştırmacılar daha sonra ABD’de yaşananların da benzer bir örüntü izlediğini, yangının sebebinin kundaklama olduğunu söyleyerek sorumluluk almaktan kaçınan siyasi figürler ve şüpheli bot ve trol aktivitelerinin dikkat edilmesi gereken gerçek sorunları gölgede bıraktığını belirtti.
Uzmanlar yangına ilişkin izlenmesi gereken önleyici politikaların eksikliği, yangın anında zayıf kalan kriz yönetimi ve en temelde iklim değişikliği gibi konuların tartışmanın merkezine çekilmesi gerektiği görüşünde.
