*Bu içerik ilk kez "Irrational Fear Is a TikTok Genre Now" başlığıyla VICE tarafından 19 Ekim 2022 tarihinde yayınlanmış ve Can Başaçek tarafından Teyit için çevrilmiştir.
Sıradan bir günde TikTok'taki "Sizin için" sayfam; mini vloglar, kahve tarifleri ve yavru köpeklerle dolu. Fakat son zamanlarda, bu viral gönderi havuzuna estetik açıdan nahoş şeyler dahil olmaya başladı: tuhaf güvenlik önlemleri. Genellikle 'Airbnb güvenlik ipuçları' veya 'seks ticareti' önlemleri olarak tanıtılan bu videolar bir şekilde algoritmama nüfuz etmeyi başardı. Bu videolarda, gizli kamera olup olmadığını öğrenmek için yangın dedektörlerini ve çalar saatleri inceleyen veya otoparkları kontrol ederek gizemli beyaz minibüsler arayan 'güvenlik uzmanları' ortalama kullanıcının ilgisini çekmeye çalışıyor.
Bir TikTok kullanıcısı olan @Telaboy314'ün videoları öyle büyük talep görüyordu ki kullanıcının bunun için ayrı bir hesap oluşturması gerekti. Hesabında, havalandırma boşluğu ve elektrik prizleri üzerinde kendi kendine 'deneyler' yapıyor. Fakat bu deneylerin arkasındaki nedenlerin her zaman net olmadığını da söylemek gerek. Ne var ki hesapta yeterince uzun süre kaldığınızda bu videoların, kullanıcının 'Chekin' Mirrors' adlı şarkısına yönlendiren bir pazarlama stratejisinin parçası olduğunu görebiliyorsunuz. Şarkının ismi, Airbnb ve kısa süreli kiralanan diğer evlerde tek taraflı ayna olup olmadığını test etmek için keçeli kalem kullanmaya dair, TikTok’ta şaşırtıcı derecede yaygın olan bir testten geliyor.
'Her şey, viral olacağını hiç düşünmediğim bir videoda aynaları kontrol etmemle başladı' diyor hesabın sahibi. 'Uyanınca 5 milyon izlenmeye ulaştığını gördüm. Daha önce de YouTube'da viral olan videom olmuştu ama o fırsatı elimden kaçırdım. Bir daha bu şansı yakalarsam bu işi iyi yöneteceğime dair kendime söz verdim.'
YouTube'da 35 bin izlenen şarkı, kullanıcının milyonlarca izlenen TikTok videolarının yanına dahi yaklaşamasa da çektiği izleyici kitlesi bir şeyi temsil ediyor: İrrasyonel korku artık bir TikTok türü. Bu videolar kaygıya dayalı etkileşim alabilmek için olağanüstü durumları basit parodi seviyesindeki skeçlere dönüştürüyor. Platformda #safetytips (güvenlik ipuçları) etiketi altında 2 milyar, #safetytipsforwomen (kadınlar için güvenlik ipuçları) etiketi altında 51,6 milyon video var. Ancak büyük ölçüde asılsız, çoğu zaman da saçma olan bu videoların 'ipucu' olarak görülebilmesi, akıllara önemli bir soruyu getiriyor. Bu ipuçları gerçekten güvenliğimizi sağlayabilir mi? Tabii ki hayır. Peki bu korku tellallığından en çok kim yararlanıyor?
Korku tellallığı, bazen sansasyonel medya kuruluşları aracılığıyla bazen de kulaktan kulağa, yaşamımız boyunca sürekli karşımıza çıkıyor. Buna örnek olarak, 11 Eylül saldırısı sonrası ortaya çıkan İslamofobi, Donald Trump'ın başkanlık kampanyası esnasında dile getirdiği 'göçmen minibüsleri' ve yakın zamanda karşılaştığımız Covid-19 aşıları gösterilebilir. Elbette ABD'de Cadılar Bayramı döneminde sürekli yeniden hortlayan mevsimsel korkutma taktikleri de var: İlaç kaplı şeker söylentileri 1970'lere kadar uzanıyor, fentanil kaplı şekerlerin piyasada dolaştığına dair sözde haberler hâlâ yaygın. Rolling Stone'un deyişiyle, Roger Ailes'in Fox News'u bir 'korku fabrikasına' dönüştürmüş olmasından da gördüğümüz üzere, insanların korkularına oynamak kârlı bir iş modeli halini aldı.
Peki insanlar neden kendilerini korkutan içerikler tüketiyor? Medical News Today'e göre, korkunun sebep olduğu, yavaş nefes alma ve mide bulantısı gibi ani fiziksel semptomlar geçtikten sonra vücudumuz bir haz patlaması yaşıyor. Ancak bu hazzı yalnızca bir koşulda yaşıyoruz: Korku kontrollü olduğunda; yani gerçek bir tehlikede olmadığımızı anladığımızda.
Günümüzde Airbnb güvenlik ipuçları, röntgencilerle ve hırsızlarla ilgili korkular ve bu senaryoların aslında hepimizin başına gelebileceğine dair korkulardan faydalanan bir alt tür halini aldı. Peki ama bu videoların amacı ne? Tek taraflı bir ayna bulursanız ne yapacaksınız? Bu ne kadar olası? Airbnb, VICE'a yaptığı açıklamada şöyle söylüyor: 'Bugüne kadar 1 milyardan fazla ev kiralanan Airbnb'de güvenlik sıkıntılarına dair şikayetler inanılmaz derecede nadir. Hatta rezervasyonların yüzde 0,1'inden azı ev sahipleri veya misafirlerin güvenlik sıkıntısına dair şikayetiyle sonuçlanıyor.'
Geçen hafta, genellikle eşek şakası videoları ve skeç yayınlayan @JanelleandKate hesabı, arabanızın kapı kolunda plastik kelepçe bulmak, ön camında para bulmak ve arabanıza doğru yürürken tuhaf yerlerde alışveriş sepeti görmek gibi, kaçırılmak için hedef alındığınıza dair işaretlerin yer aldığı bir TikTok videosu yükledi. 'Bunu görürseniz kaçın' diyor içerik üreticisi videonun başında. Hatta birinin arabanızın altına saklanıp sizi yavaşlatmak için ayak bileğinizi kesebileceğini dahi öne sürüyor. Peki ama bunlar şaka mı yoksa işinize yarayabilecek tavsiyeler mi? Bu önerilerin hiçbiri dikkat edilmesi gereken gerçekçi engeller gibi görünmese de izleyici olarak içerik üreticisinin niyetini her zaman bilemiyoruz. 'Kadınların etrafının farkında olması gerekiyor' diyor içerik üreticisi. #women (kadın) ve #blonde (sarışın) etiketlerine yer veren videosu 10 milyondan fazla izlendi. Bu viral 'ipuçlarından' bazıları en kötü ihtimal senaryolarıyla bariz şekilde alay ediyor gibi görünse de, videonun yorumlar kısmı, en büyük korkularının bunlar olduğunu söyleyen kadınlarla dolu. İlginç bir şekilde video Instagram'da da paylaşıldı ve platform videoyu yanlış bilgi olarak işaretledi.
Seks ticareti kaçakçılığı önleme videoları TikTok'ta bir süredir yaygın. Örneğin, geçen yıl (çoğunlukla) beyaz kadınların süper market otoparklarında arabalarına giderken takip edildiklerini öne süren videolar popülerdi. Bu videoların atladığı şey, insan kaçakçılarının genellikle insanları rastgele kaçırmadıkları. National Human Trafficking Hotline (ABD Ulusal İnsan Kaçakçılığı Yardım Hattı) müdürü Megan Cutter, panik yaratan bu TikTok videolarından beri seks ticareti ve insan kaçakçılığıyla ilgili söylentilerin arttığına ilk elden şahit. 'Pandeminin ilk yılında yanlış bilgi içeren birçok video gördük' diyor Cutter. 'İyi niyetliler ama deneyimlerimizden gördüğümüz kadarıyla insan kaçakçılığı kesinlikle bu şekilde gerçekleşmiyor.' İnsan kaçakçılığını önlemeyi amaçlayan kâr amacı gütmeyen Polaris Project tarafından derlenen 2020 tarihli rapora göre, failler genellikle mağdurun tanıdığı kişiler oluyor. Faillerin yüzde 42'si aile üyesi, yüzde 39'u romantik partner oluyor. Yabancıların karıştığı olayların, sosyal medyadaki kişilerin söylediği kadar sık gerçekleştiğini gösteren hiçbir veri yok.
Cutter, bu videolardaki hikayelerin çoğu güvensiz durumlar gibi görünse de her rahatsız edici etkileşimi bir seks ticareti ve insan kaçakçılığı olayı olarak yorumlamanın, asıl seks ticareti ve insan kaçakçılığı olaylarının nasıl olduğunu önemsizleştirdiğini söylüyor.
'İnsan kaçakçılığına rastgele yaşanan bir şey olarak baktığımızda, güvenlik açıklarının nasıl ortaya çıktığını görmezden gelmiş oluyoruz' diyor Cutter. İnsanları insan kaçakçılığı kurbanı olmaya yatkın hale getiren evsizlik, madde bağımlılığı, cinsel yönelim ve ırk gibi bir dizi sistematik sorun var. 'Bu sorunları görmezden geldiğimizde ve arabanızın ön camındaki güller veya kaldırımdaki araba koltukları konusuna odaklandığımızda, insanların kendilerini ve topluluklarını nasıl gerçekten güvende tutabileceklerinden bahsedemiyoruz.' Başka bir deyişle, bir kişinin arabasını kontrol etmemesi genellikle tehlikeli bir durumla sonuçlanmıyor; asıl sorun, sistemlerin ötekileştirilen insanları korumak yerine onları ihmal etmesi.
Bu tür videolar gitgide daha da yaygınlaşıyor gibi görünüyor. Peki ama neden? Stanford Üniversitesi'nin Sosyal Medya Laboratuvarı müdürü, aldatmaca üzerine çalışan Jeff Hancock'a göre, hakikat algımız sosyal medya platformundan sosyal medya platformuna değişiyor ve bu da insanların yanlış bilgi yaymasını kolaylaştırıyor. 'TikTok, gerçek dünyada bağlantınız olma olasılığının düşük olduğu içerik üreticileriyle etkileşim kurmanıza olanak sağlayacak şekilde tasarlandı' diyor Hancock. 'Eğer sizinle benim bir bağlantımız olsaydı, şu an size yalan söyleseydim ve siz bunu öğrenseydiniz, bu benim itibarıma zarar verirdi. TikTok'ta ise itibarıma ve hatta ilişkimize zarar verme olasılığı çok daha düşük.'
Aynı zamanda, izleyiciler genellikle TikTok'ta tetikte olmazlar çünkü günlük bir olay gibi görünen içeriklerde yalan söylemek tuhaftır. ‘İnternette siyasetle ilgili bir şeylerle etkileşim kurduğumda gardımı alıyorum’ diyor Hancock. 'Ama TikTok'ta depresyon semptomlarını veya güvenliğimi nasıl sağlayacağımı araştırırken gardımı indiriyorum, çünkü bu videolardaki insanlar her gün karşılaştığım insanlar gibi görünüyor.’
Korkuyu bir içerik olarak pazarlamak, ileri seviye bir paranoya hissini ya da gerçekte hiçbirimizin güvende olmadığı fikrini ortaya çıkarıyor. İster iyi niyetle ister kötü bir pazarlama stratejisiyle üretilmiş olsun, güvenliğinizi sağlamakla hiç ilgisi olmayan bu videolardaki yanlış bilgiler yalnızca halihazırda gelişmekte olan dikkat ekonomisini güçlendirmeye yarıyor.
