Eylül ayı melankoliyle anılsa da, sonbaharın bu ilk ayı mutluluklar da barındırıyor. Mesela okullar açılıyor. Kavuşulan arkadaşlar, kırtasiye alışverişi, özlenen öğretmenler ve peşi sıra gelecek ödevler...
Okulların açılmasıyla birlikte ödev yaparken nelere dikkat edeceğimize ve araştırmalarımızı nasıl efektif hale getireceğimize odaklandık.
Devler gerçekte var mıdır?
Ortaokulda verilen ödevleri yaparken basılı ansiklopedilerden yararlanan son nesillerden birine mensubum. Matematik dersinden aldığım dönem ödevimi çizgisiz kağıtlara el yazısıyla geçirirken, kullandığım kaynak ünlü AnaBritannica idi.
Günümüzde ödev yapmak internetle anılır oldu. Hatta internet kafelerin camlarını süsleyen büyük fontlar “ücret karşılığında internetten ödev yapılacağını” duyuruyor. İnternet sanki her şeyi daha kolay hale getiriyor.
Dijital Veli’yi yayınlanmaya başlayınca bülten takipçilerinden öğretici mesajlar aldım: Ortaokulda görev yapan bir fen bilgisi öğretmenimiz “canlılar dünyası” isimli konu kapsamında çocuklardan “şimdiye kadar yaşamış ve onlara en ilginç gelen canlıyı tanıtan” ödev hazırlamasını istemiş. Öğrencilerden biri gerçek sandığı fosil ve kemik fotoğraflarıyla ödevini ‘destekleyerek’ “devler” hakkında bir sunum hazırlamış.
Ödev demek internet demek
Pew Araştırma Merkezi’nin yaptığı bir çalışma ABD’deki öğrencilerin neredeyse yüzde 60’ının ödevlerini yapmak için her gün internet kullandığını ortaya çıkarmış. Sadece yüzde 6'sı ödev yapmak için internetten yararlanmamış.
Zaten verilen ödevler de internet gerektiyor. ABD’deki Federal İletişim Kurulu’nun araştırmasında öğretmenlerin yüzde 70’inin internet gerektiren ödevler verdiği sonucuna varılmış.
İnternetten ödev yapmak “devler” örneğinde olduğu üzere yanlış bilgilerle karşılaşmak gibi tehlikelerden daha fazlasına da gebe. “Dijital aşırmacılık” ilk akla gelen konulardan biri. Türkiye’deki ortaokul öğrencilerini kapsayan araştırmanın sonucuna göre, öğrencilerin çeşitli yollarla intihal yaptığı tespit edilmiş. Çocukların ödev araştırması yaparken internette cinsellik ya da terör gibi şeylerle karşılaşma ihtimali de başka bir boyut.
Google’ı etkili kullanma sanatı
İnternetten ödev için muhtemelen ilk yapılan, Google’ı ya da benzer bir arama motorunu açıp ödev hakkında kilit kelimeler girmek. Bu adımdan sonra öğrenci muhtemelen karşısına çıkan ilk sonuca girecek, ikinci sayfaya dahi geçmeden aradığını bulduğunu düşünecektir.
Ancak Google’da aslında birçok arama yöntemi ve işleri kolaylaştıran ipuçları var.
Tırnak işareti kullanmak (“) aradığınız sonuçları daraltmanızı sağlar. Mesela Asur Kalesi şeklindeki bir ifadeyi tırnak içine almadan arattığımızda 301 bin sonuç çıkarken, tırnak içine aldığımızda çok daha az sonuçla karşılaştık. Yani tırnak içinde arattığınız alıntılar daha kolay bulunabilir.
“Eksi” ya da “artı” (-, +) işareti kullanmak da aramalarımızı kolaylaştıran başka bir ipucu. Örneğin ünlü yazar Homer hakkında bir araştırma yapıyorsunuz ve dizi karakteri Homer Simpson’la karşılaşmak istemiyorsunuz. O halde “Homer -Simpson” şeklinde bir arama yapmak Simpsonlardan Homer’le karşılaşmamanızı sağlayacaktır. Sonuçlarda görmek istediğiniz kelimeleri ise artı koyarak aramanıza ekleyebilirsiniz.
Belirli bir sitenin içinde arama yapmak da pratik bir yöntem. Örneğin ilk yardım konusunu araştırıyorsunuz. Google’a ilk yardım yazmak karşımıza milyonlarca içerik çıkaracaktır. Ancak aramayı, bu alanda güvenilir bir otorite olduğunu bildiğimiz AFAD’ın internet sitesinde yapmak işi kolaylaştıracaktır. Bunun için “site:” ifadesini arama yapmak istediğimiz sitenin başına koymak ve anahtar kelimeyi girmek yeterli olacaktır.
Ülkelere ait internet sitelerini taramak güzel ipuçlarından biri. Örneğin farklı ülke anayasalarına dair bir ödev verilmiş olsun ve burada Almanya anayasasını bulmak isteyelim.
Mantıklı olarak bakılması gereken ilk yer Almanya’daki internet siteleri olacaktır. Yukarıda bahsettiğim “site:” ifadesine Almanya’nın ülke kodu olan DE’yi ekleyip bir arama yapmayı deneyelim. Basit bir sözlük yardımıyla İngilizce olarak yanına da anayasa kelimesini koyalım. Sonuçlara bakıldığında kısa sürede Almanya anayasasını bulmuş olduk. Dünyadaki tüm ülkelere ait kodlara buradan erişmek mümkün.
Google sonuçlarını daraltmak için çok sayıda pratik yol ve ipucu var. En önemli 67 ipucu bu linkte listelenmiş. Biraz pratikle pek çoğunu alışkanlık hale getirmeniz mümkün. Gözünüz korktuysa Google Gelişmiş Aramayı kullanmanızı da önerebilirim. Böylece aramalarınızı çok daha kolay şekilde daraltabilirsiniz.
Tüm bunlar haricinde ödev yaparken Google Scholar’da makale arayabilir, Google Socratic ya da Wolfram Alpha gibi internet sitelerinde ileri matematik sorularını çözüme kavuşturabilirsiniz.
Etkili arama için aşağıdaki maddelere dikkat etmek faydalı olacaktır:
- Konuları net ve anlaşılır ifadelerle arayın.
- Farklı arama motorları kullanın.
- Konunun bağlamından kopmamak için “Bunu mu aramak istediniz” şeklindeki yönlendirmelerden uzak durmaya çalışın.
- Arama yöntemlerine dair ipuçlarını öğrenin ve kullanmayı alışkanlık haline getirin.
- Reklam ya da tanıtım içeren kaynaklara şüpheyle yaklaşın.
- Asıl, resmi ya da güvenilir kaynakları baz alın.
- Karşılaştığınız bilgileri doğrulayın.
Aşırma ödevler için çözüm önerileri
Çocukların özgün olmayan bir ödev teslim etmesini kimse istemez. Küçük ayrıntılara odaklanmak ödevlerin özgünlüğüne dair büyük ipuçları verebilir. Ödevlerde üslup farklılığı bulunması, birden fazla font kullanılması, güncel olmayan ya da açık şekilde yanlış bilgilerin göze çarpması, ödevle alakasız konuların varlığı ya da ödevin arama motorlarında ilk sayfalarda çıkması bir ödevin özgün olmadığı hakkında önemli kanıtlar sunar.
Ödevlerin özgünlüğünü kontrol etmek için bazıları ücretli olan Turnitin, Scribbr ve Article Checker gibi araçlar kullanabilirsiniz. Daha önce ifade ettiğim gibi şüphelendiğiniz cümleleri tırnak içine alarak arama motorlarına yazmak bile birçok aşırmayı ortaya çıkarabilir.
Araştırma deyince ilk akla gelen kurumlardan biri olduğumuz aşikar. Şüpheli içerikleri bulmak ya da doğruyu ortaya çıkarmak için belki de günler boyu internette arama yapıyoruz. Bu yüzden konuklar da Teyit ekibinden. Tecrübeli editörümüz Nilgün ve acar araştırmacımız Ezgi sorularımıza ışık tutacak.
Bazen internetteki bilgiler şüphe çekmemek için bilimsel gibi görünüp, içinde nicel değerler dahi barındırabiliyor. İlk baktığında “bu yanlış olamaz” dediğimiz bilgileri süzmek için ne yapmalı dersin?
Nilgün Yılmaz: “Bilimsellik, inandırıcılık için ilk sığınılacak limanlardan. Ancak bilimsel olan ve olmayan bilgileri ayırmanın yolu, kesin ifadeler ya da rakamlar içerip içermediği olmamalı.
Bilimsel yayınların, hakemli dergiler ya da “edu” uzantılı internet sitelerinde yayınlanmış olmaları gerekir. Yine ilgili kaynağın yazarları, tarihi, araştırmanın yöntem ve kapsamının açıkça belirtilmiş olmasına dikkat etmek gerek. Bilimsel yayınlar, duygusal ifadeler içermez, korku ve dehşet gibi duyguları hortlatmazlar. Bu yüzden soğukkanlı bir üslup da aramalıyız. Açıkça siyasi ya da başka türlü bir tarafgirlik yapan, belli bir ajandayı körü körüne savunan kaynaklar da bilimsel olarak sınıflanmaz. Her bilimsel yayının eşit bir güce sahip olmadığını da not etmek gerek. Kişilerin beyanlarına dayalı, yani anekdotal aktarımların bilimsel değeri yoktur mesela.”
Öğrenciler ödevlerinde sıklıkla fotoğraf da kullanıyor. Kullanılan görsellerin doğruluğundan emin olmak için neler yapmalıyız sence?
Ezgi Toprak: Emin olmak istediğiniz görseli bilgisayarınıza indirerek arama motorlarının görseller (images) seçeneğinden aratabilirsiniz. Google, Yandex, Bing ya da TinEye gibi arama motorları görselin ilk kaynağına ve hakkındaki doğru bilgilere ulaşmanızı sağlayabilir. Tüm bunları kolaylaştıracak bir seçenek de, kullandığınız tarayıcıya kuracağınız RevEye eklentisi olabilir. Bilgisayarı olmayanlar için telefondan arama yapabilme alternatifleri de var. Telefonunuzdan da TinEye, Google görsel arama, Photo Sherlock, Fake Image Detector gibi araçları kullanarak görselinizin doğruluğunu teyit edebiliyorsunuz. Teyit tarafından Türkçeye çevrilen “Akıllı telefonunuzdan görsel doğrulamanın dört yolu” isimli rehber sayesinde bu adımları uygulamak mümkün.
Çocuklarda eleştirel düşünme alışkanlığını ilk geliştirecek, onları erken yaşta dijital medya okuryazarlığıyla tanıştırabilecek olanlar veliler. Ancak Türkiye’de çocukların yüzde 78’inin bu konuda ebeveynlerinden daha fazla bilgiye sahip. Velilerin dijitalle kurduğu ilişkiyi bu yüzden önemsiyoruz. Bu içerik veli ve çocuklarda eleştirel düşünme alışkanlığını geliştirmeyi hedefleyen aylık e-posta bülteni Dijital Veli'nin 21 Eylül 2021’de yayınlanan bölümünden uyarlanmıştır.
