Hayal mi gerçek mi: Uydurma A Haber alt bantları hangi motivasyonu taşıyor?

Turkuvaz Medya Grubu’na ait televizyon kanalı A Haber, uzun süredir kullandığı ya da  kullanmadığı alt bantlarla gündemde. Kanal, 2011’de yayın hayatına başladı. İzleyicileri bilgilendirmek için kullanılan alt bantlar, söz konusu A Haber olduğunda bazen absürt biçimde gerçek çıkabiliyor; ancak çoğu zaman montajlanan mizahi içeriklerden ibaretler. 

Örneğin A Haber, "4 bin 600 yıllık cami taşınıyor" diye montajlanmayan bir alt bant kullansa da, ona atfedilen birçok ekran görüntüsü gerçek değil. Doğru ve yanlışı ayırmanın giderek karmaşık hale geldiği konuya yakından bakıyoruz.

Nasıl başladı?

Teyit, A Haber’e ait olduğu iddiasıyla paylaşılan montajlı görsellerden ilkini 11 Ocak 2017’de yanlışladı. Konu da şimdiki gündemle epey paralel. O dönem doların 3,5 TL’nin üzerine çıkmasının ardından A Haber’in “Çeyrek dolar 88 kuruş oldu” diye bir alt bant kullandığı iddia edilmiş. 

Aslında beş yıl önceki bu iddia, A Haber hakkında ortaya atılan görsellerin ağırlıklı olarak hangi temalar etrafında toplandığını gösteren bir ipucu. Yani montajların büyük oranda ekonomi ve politika hakkında olduğunu söylemek mümkün. 

Dolar arttıkça montajlar da arttı

Teyit’in şimdiye kadar yanlış etiketi koyduğu 17 A Haber alt bandı görselinden dokuzu ekonomi hakkında. Bu görseller doların artması, benzin zamları ve doğalgaz bulunması gibi ekonomik konularla ilgili. Ekonomik çalkantıların ya da TL’nin değer kaybının hızlandığı tarihlerde A Haber montajları da peyda olmuş. İlk iddiada olduğu gibi Ekim 2021’de yayınlanan “A Haber’in ‘dolar düştü yüzler güldü’ alt bandı kullandığı” iddiası da doların 10 TL’ye yaklaştığı günlere denk geliyor. Ayrıca görüldüğü üzere A Haber alt bantları hakkındaki son beş iddia da ekonomiyle alakalı konulardan oluşuyor. 

Ekonomi hakkında yanlış alt bantların tamamı şöyle:

Politik gelişmeler de alt bantlarda belirleyici

A Haber’e atfedilen montajların bir diğer ana teması ise siyaset. Teyit’in yanlışladığı 17 analizden sekizi siyaset kategorisinde yer alıyor. Montajlanan alt bantlarda 2017 yılından itibaren Türkiye’de yaşanan politik gelişmeleri görmek mümkün. Cumhurbaşkanlığı seçimleri, Ekrem İmamoğlu, Cumhuriyet Halk Partisi ve Rahip Brunson gibi meseleler siyaset kategorisinde ön plana çıkıyor.

Siyaset hakkındaki yanlış alt bantlarının tamamı şöyle:

Biraz da doğrular

Bu süreçte sosyal medyada dolaşan A Haber alt bantlarından ikisi ise montajsız ve doğru olarak belirlendi. Girişte belirttiğimiz üzere 4 bin 600 yıllık cami taşınıyor ve  “ABD'yi TL korkusu sardı” gibi alt bantlar 2018 yılında A Haber tarafından kullanıldı. 

Sayıca fazla ve akılda kalan yanlışların ardından A Haber’de gerçekten gösterilen doğru alt bantların ilk bakışta kesin montaj olarak düşünülmesi elbette kaçınılmaz. 

Türk Lirası’nın değer kaybettiği bir dönemde ABD’nin TL’den “korktuğuna” dair bir alt bant seçilmesi ya da İslam dini henüz 1400 yıllık iken “4 bin 600 yıllık caminin taşındığına” dair başlıklar kullanıcılarda “Neden diğerleri de doğru olmasın?” yaklaşımını doğurmuş olabilir.

Aradığımız gerçek mi?

A Haber’e ait ekran görüntülerine yapılan montajların artık bir internet geleneği ya da mizahına dönüştüğünü söylemek yanlış olmaz. Örneğin bu yazıyı kaleme alırken artan tuvalet kağıtları fiyatlarına gönderme yapan bir ekran görüntüsü şimdiden binlerce kez paylaşıldı. 

Bazen A Haber’de yer alan doğru alt bantların bu mizaha katkı sağladığı bir gerçek. Ayrıca kimi zaman karşılaşılan ve gerçek olamayacak kadar gerçeküstü olaylar da, alt bantların mümkünlüğüne inancı artırıyor olabilir. Bursa’da geçtiğimiz aylarda “kendisini arayan” arama kurtarma ekiplerine katılan Beyhan Mutlu tüm dünyada haber olmuştu. Ya da Ankara’da bir heykelin “tutuklanması” ilk başta kulağa gerçek olamayacak kadar absürt geliyor. Bu gibi haberlerle sıkça karşılaşılan internet kullanıcıları A Haber’in ekranlarda yarım doların 3,52 lira yazdığına ister istemez ihtimal veriyor. 

Dahası, Türkiye’de haberciliğin tarafsızlığına duyulan güvenin aşınması da, A Haber ile birlikte birçok kurum hakkındaki efsanelerin yayılmasına zemin hazırlıyor. Yani tek tek alt bantlar gerçeği yansıtmasa da, gerçeğe dayalı ve tarafsız habercilikle ilgili inançsızlığın maddi bir temeli olduğu anlaşılıyor. 

İşin bir de sosyal psikolojik boyutu olabilir. Misal tuvalet kağıtları fiyatları hakkındaki son görüntünün binlerce kişi tarafından paylaşılması, “aradığımız aslında gerçek mi” sorusunu gündeme getiriyor. Eğer aksi doğru olsaydı onlarca A Haber iddiasını analiz olarak yayınlamak zorunda kalmazdık. Nitekim birçok araştırma, yanlış bilginin doğrusundan çok daha fazla rağbet gördüğünü anlatıyor. Hakikati değil, inanmak istediklerimizi yeğ tuttuğumuzu düşünmek için elde epey veri var. 

Ancak umutsuzluğa kapılmayalım.

Montajlanan alt bantları süzme yöntemleri

Teyit, A Haber alt bantları hakkında şimdiye kadar sonucu doğru ya da yanlış olan 19 analiz yayınladı. Bundan daha fazlasını önem, aciliyet ve yaygınlık gibi yayın kriterlerine uymadığından es geçti. Peki bu kadar fazla A Haber alt bandından hangi ipuçlarını çıkarabiliriz?

Bu yazıdan sonra karşılaştığınız yeni bir A Haber alt bandı iddiasında gerçeğe ulaşmak için kullanabileceğiniz bazı anahtarlar var:

• Fontlar: Montajlanan görüntülerde farklı fontların kullanılması ve harflerin farklı puntolarda olması önemli bir nokta.
• Göstergeler: A Haber görsellerine montaj yapılırken saat, döviz kuru ya da anlık borsa bilgileri açık bırakılabiliyor. Bu ipuçları sizi gerçek yayına götürmek için birebir.
• Takip sistemleri: A Haber’in yayınlarını kontrol etmek için medya takip sistemi ya da YouTube gibi platformları kullanabilirsiniz. 
• Güçlü şüphe kası: Arada az sayıda doğru çıksa da alt bantların büyük oranda yanlış olduğunu hatırlayıp, karşılaştığınız görsellerden şüphe edin. 
• Gündem takibi: Montajlı görsellerin büyük oradan gündemle alakalı şeyler olduğunu unutmayın. Gündemi takip etmek montajlı görselleri tahmin etmekte işe yarabilir.