Twitter, popüler konuları ve alakalı etiketleri anlık şekilde listeliyor ve ana sayfasında gösteriyor. Platform bunu bir algoritma yardımıyla gündemdekiler veya trends (eski adıyla Trending Topics - TT) sekmesi altında otomatik olarak yapıyor. Bu liste kullanıcılarda “kamuoyu gündemi” algısı yaratıyor. Hatta kullanıcılar gündem olan listedeki etiketleri kullanmaya teşvik ediliyor. Yani bazen bu liste “gündemi”, bazen de gündem listeyi belirliyor.
Zira liste manipüle edilmeye açık. Türkiye kaynaklı bot ve troller, Twitter’daki gündem listesini durmadan manipüle ediyor. 2019'da İsviçre’deki EPFL Üniversitesi’nde yürütülen çalışma bu manipüle edilmiş etiketlerin Twitter’daki gündem bölümünün neredeyse yarısını işgal ettiğini gösterdi. Peki suni biçimde popüler hale gelen bu etiketleri açık kaynaklı yöntemlerle nasıl tespit edebiliriz?
“Gündemdekiler” bölümü nasıl çalışıyor?
Twitter kullanıcıları gerçek hayatta gelişen olaylar üzerine tweet attığında ilgili anahtar kelime Twitter trendlerine kolayca girebiliyor. En güncel örnek #deprem. Kolayca listeye girebilen bir diğer örnek de, futbol maçlarına ilişkin kelimeler. Bu tip etiketlerin gerçek hayatta da karşılığı olduğu için bunları organik etiketler olarak sınıflandırabiliriz.
Diğer yanda dernek, şirket ve siyasi partiler Twitter’ın sağladığı bu görünürlük ve gündem belirleme gücünden faydalanmak isteyebiliyor. Organizasyonlar bir kampanya belirleyip bu kampanyayla ilgili belirli anahtar kelimelerin Twitter’daki gündem listesine girmesini hatta gerçekten gündem haline gelmesini sağlayabiliyor.
Fakat bunu organik şekilde yapmak, yani özgün kullanıcıların üzerinde ortaklaştığı bir gündem yaratmak efor isteyen ve çoğu zaman pahalı bir iş. Bu yüzden kampanyalar genellikle sahte hesaplar tarafından başlatılıyor ya da destekleniyor. Bu durumda Twitter’ın platform manipülasyonuna ilişkin ana kuralı çiğneniyor: “Birden fazla, birbirini veya üçüncü bir şahsı/anlatıyı destekleyen hesap açıp tek elden kontrol ederek kamuoyunu yanıltamazsınız.”
Çoklu hesap kullanımıyla gündem listesine taşınan etiketlere suni gündem (fake tt) veya sahte trend diyoruz.
Sahte trendler iki gruba ayrılabilir. İlki bir grubun koordine olup, kampanyalarına işaret eden kelimeleri inorganik aktiviteyle desteklemesi. Buna “Ehliyet Affı” isimli grubun, 860 üyesi bulunan açık telegram kanalından bir etiket belirleyip aynı anda bu etiketi kullanarak tweetler atması örnek verilebilir.
Eğer grup yöneticisinin telkinine uyulduysa ve 100 kişi üçer hesaptan tweet attıysa, basit hesapla, #EhliyetAffı etiketini gündeme sokan aktivitenin yüzde 66'sının inorganik olduğunu söyleyebiliriz. Ama etiketin gündeme girmesinde gerçek kullanıcıların da payı olduğu için etikte görece sahte diyoruz.
Sahte trendlerin ikincisi ve en yaygın olan yöntem, verilen bir etiketi hiçbir organik aktiviteye ihtiyaç duymadan doğrudan botlarla gündeme sokmak, yani gerçek kullanıcıları organize etmeden, tamamen sahte bir trend üretmek.
Bot hesaplar, otomatik olarak oluşturulan metinlere hedeflenen etiketi ekleyerek saniyeler içinde yüzlerce tweet atıyor. Bu tweetler Twitter algoritmasının o etiketi “trending” olarak algılamasına sebep oluyor. Algoritma bu etiketi gündem listesine eklemeye karar verdiğinde tweetlerini silerek izlerini kaybettiriyorlar. Twitter’ın trending algoritması gibi anlık popülarite ölçümü yapan ama ölçümlerinde silinme istatistiklerini hesaba katmayan algoritmalara yapılan siber saldırıyı ephemeral astroturfing (uçucu bot saldırı) olarak tanımlamak mümkün.
Trend manipülasyonunun Hindistan, Nijerya, ve Suudi Arabistan’da da örneklerini görmek mümkün. Fakat botlar yardımıyla sistematik olarak sahte trend üretmenin bir iş modeline dönüşmesi sebebiyle, Türkiye diğer örneklerden ayrışıyor. Tabii bunda Twitter trendlerinin Türkiye’de fazla önemsenmesi ve popülarite göstergesi olarak kabul edilmesi de etkili. Son zamanlarda özellikle kriptopara manipülasyonu için Türk botlarının Brezilya ve Amerika’da da aktif olup Portekizce ve İngilizce tweetler atarak trendleri manipüle ettiğini de gözlemledik. Ama henüz o kadar yaygın değiller.
Bot hesaplar belirli aralıklarla Twitter tarafından kapatılsa da yerine yenisini koymak zor olmadığından bu çözüm pek etkili değil. Bu yüzden Twitter gündemleri arasında gezinirken şüphe kasımızı çalıştırmamız önemli.
Sahte etiketleri tespit etme yolları
Sahte etiketleri tespit etmenin en güvenilir yolu Twitter’dan veri çekip analiz etmek. Fakat şirket Elon Musk’ın son kararıyla veri paylaşımını kısıtladı ve ayda 100 dolar ile ücretlendirmeye başladı. Yani bu artık pek de erişilebilir bir yol değil.
Yine de, hangi etiketin kısmen veya tamamen sahte olduğu üzerine fikir yürütebilmeye yarayan ipuçları var. Bu yöntemler için etiketin bağlamı, sırası ve tweet sayısından faydalanmak mümkün. Sıra ve tweet sayısınaysa geriye dönük olarak https://archive.twitter-trending.com sitesinden ulaşılabiliyor.
1 - Etiketin anlamı ve bağlamı
Gündem listesindeki etiketler için sorulabilecek ilk sorular:
- Etiket birçok insanın birbirinden bağımsız olarak tweetleyebileceği bir konuda mı?
- Etiketin arkasında görünürlüğünden fayda sağlayabilecek bir grup olabilir mi?
Eğer birincisine hayır, ikincisine evet diyorsanız suni biçimde desteklenen bir etiketle karşı karşıya olabilirsiniz.
Çeşitli kampanyaların bu kurala istisna oluşturmak için etiketleri haber içeriği gibi girdiğini paylaştığını görmek de mümkün. Örneğin Erdoğan’ın Kahramanmaraş ziyareti gerçek bir olayken ve konuyla alakalı çeşitli haberler paylaşılırken olaya daha fazla görünürlük kazandırmak için “Erdoğan Kahramanmaraş” kelime grubu botlarla gündeme sokulmuş. Aşağıda bir etiketin gündeme girmeden önce ve sonrasında listenin durumunu görebilirsiniz.
Dolayısıyla diğer ipuçlarına bakmakta fayda var.
2 - Trend listesine girme sırası
Organik etiketler eğer deprem gibi aniden toplumsal etki yaratabilecek bir olay değilse listeye alt sıralardan girer ve yavaş yavaş yukarı tırmanır. Bot hesaplarla gündeme sokulan etiketler ise genellikle listeye tepeden girer. Çünkü botlar, etiketleri ilk beşe sokup onlara maksimum görünürlüğe ulaştırmaya programlanmıştır ve bunu mükemmel bir koordinasyonla yaparlar. İnsanlar bu kadar iyi koordine olamaz.
Aşağıda Flokirium isimli kripto paranın reklamını yapan sahte etiketin gündeme birinci sıradan girdiğini, halbuki sonradan birinci olacak #GSvsTS’nin dokuzuncu sıradan başladığı görüyoruz.
3 - Sıra ve tweet sayısı
Atılan toplam tweet sayısı eğer binin üzerindeyse Twitter, trend listesindeki etiketin altında o tweet sayısını gösterir. Twitter algoritmasının formülü ise “tweet sayısı ÷ zaman”dır. Yani, tweet sayısı az olmasına rağmen üst sıralarda bulunan etiketlerde bu formül gözetilmiş, az zamanda fazla tweet atılarak etiket gündem haline getirilmiş demektir.
Üst sıralarda bulunan bir etiketin altında tweet sayısı yazmıyorsa veya tweet sayısı kabaca 10 binin altındaysa o etiketin koordine bir şekilde ve büyük ihtimalle botlarla gündeme taşındığını ve sahte olduğunu söyleyebiliriz. Akşam saatlerinde gündeme girmek daha kolay olduğu için sınırımız 5 bine düşebilir. Yukarıdaki Flokirium örneğinde de bu durumu görmek mümkün.
4 - Anormal derecede yüksek tweetli trendler
Ancak az tweetle üst sırada bulunan etiket sahte, çok tweetle üst sırada bulunan etiket organiktir demek her zaman doğru olmaz. Yine yukarıdaki örnekte saat 10:40’ta #GSvsTS’nin 27 bin tweet aldığı sırada, 900 bin tweetli #DoğudanBatıya100BinAtama etiketinin listede geçtiğini görebiliyoruz. Neredeyse deprem dönemi atılan tweet sayısı kadar tweet alan bu etiketin serbest düşüşe geçmesi, aslında koordine bir kuru gürültüyle gündeme taşındığına işaret.
Twitter’ın kullanıcılara gösterdiği tweet sayısıyla trendleri hesaplamakta kullandığı tweet sayısı aynı değil. Twitter trend listesini oluşturmakta kullandığı algoritma için tweet sayısını hesaplarken, bu tweetlerin atıldığı hesap sayısını da dikkate alır. Yani trend listesine girebilmek için birden fazla hesaptan tweet atılması tek bir hesaptan yüksek sayıda tweet atılmasından daha avantajlı bir durum. Ayrıca Twitter bazı paylaşımları “spam” olarak etiketleyip onları yok sayarak listeyi buna göre oluşturabiliyor. #DoğudanBatıya100BinAtama ve bu tarz kamuoyunun ilgisine yönelik konulardaki etiketlerin çok tweet sayısına rağmen gündemde zar zor kalması bu yüzden. Tweet sayısı fazla ama tweetleri atan kişi sayısı az. Bir süre sonra da hep aynı hesaplar tweet attığı, etiketi kullanan yeni hesap kalmadığı için etiketin altındaki tweet sayısı artsa da etiket listeden düşüyor. Ayrıca tweetleri atan yeni hesaplar veya “yan” hesaplar algoritma tarafından spam olarak görülüyor.
Dolayısıyla tweet sayısı görünürde fazla olsa da, etiket hâlâ tweet alıyor gözükse de gündemde üst sıralarda zar zor kalıyor ve sonunda yerini gerçekten “trending” olan #GSvsTS etiketine bırakıyor.
5 - Akşam saatlerinde trendlere girenler
Gündem botları genel olarak akşam saatlerinde çalıştırılıyor. Çünkü gerçek gündem etiketleri listeye sabahtan giriyor. Akşam ise kahveler içilmiş, muhabbet bitmiş, haberler değerini yitirmiş olduğu için organik etiketleri listedeki yerlerinden etmek daha kolay oluyor. O yüzden bir etiket listeye akşam aniden girmişse arkasında botlar olabilir.
6 - Trendlerin arkasındaki hesaplar
Sahte olduğunu düşündüğünüz bir etikete tıkladığınızda o etiketten bahseden en popüler tweetleri en üstte bulursunuz. Popüler tweetler arasında tanınan ünlü hesaplar varsa o etiket bu tip bir hesabın desteğiyle daha fazla etkileşim alacağı için ilgili etiketin organik olma ihtimali artıyor. Organik başlamasa bile bu tip hesaplar etiketi benimsediği anda etiket organiğe dönüşebilir. Örneğin Kemal Kılıçdaroğlu’nun seçim klibinin sloganı olan #SanaSöz Kemal Kılıçdaroğlu ve diğer tüm Millet İttifakı liderleri tarafından paylaşıldı. Bu hesaplar milyon takipçili güçlü hesaplar olduğundan etiketleri sadece aldıkları organik retweetlerle gündem listesine girebiliyor. Bu etiket inorganik destek almışsa bile muhtemelen gündeme girmesinde organik destek etkili olmuştur diyebiliriz.
Öte yandan botlar tarafından gündeme sokulup CHP yanlısı hesaplar tarafından desteklenen #BalGibiYönetir etiketi bu şekilde resmi bir destek almadığından gündeme ilk sıradan minimumun altında tweetle girip sonra da listeden hızlıca düşüyor. Etikete destek veren popüler hesaplar daha çok anonim propaganda hesapları. Gerçek bir destek yok.
Benzer şekilde, eğer etikete tıkladığınızda popüler tweetler arasında etiketle alakasız çok fazla spam yorum görüyorsanız o etiketin bot hesapların desteğiyle gündem listesine geldiğini düşünebilirsiniz.
Bunun nedeni ise şu: Eğer karşılaştığınız etiket organik biçimde büyümüşse, etiketle ilgili en popüler tweetlerin özgün kullanıcılar tarafından atılmış ve yüksek etkileşim almış paylaşımlar olması gerekir. Gündem etiketinin etkileşim potansiyelinden yararlanmak isteyenler bu etiketleri tweetlerine iliştirip kendi alakasız içeriklerinin reklamını yaparlar. Ancak bu tip spam içeriklerin organik büyüyen bir etikette, en popüler tweet haline gelmesi zor. Eğer etiketi içeren tweetler listesinde ilk sıralarda bu tip spam hesaplara ait içerikler görüyorsanız, o kampanya arkasında yeterli organik destek olmadan botlarla gündeme sokulmuş olabilir.
Son olarak, etikete tıkladığınızda gördüğünüz tweetler kampanyayla alakalıysa ama tweetleri atan hesaplar da tamamen kampanya için kullanılıyor gibiyse ve tweetler de birbirine benziyorsa etiket botlarla gündeme sokulmuş veya en azından ciddi bir inorganik destek alıyor olabilir.
7 - Botları takip etmek
Bot hesap olduğunu fark ettiğiniz hesapları takibe alıp bildirimlerini açarsanız, koordine bir şekilde gündemi manipüle etmeye çalıştıklarında kısa sürede yüksek sayıda tweet bildirimiyle karşılaşabilirsiniz. Bu bildirimleri inceleyerek sahte etiketleri bulabilirsiniz. Örneğin #Dib1080YedegeEkTercih etiketini gündeme sokmaya çalışan botların telefonuma gönderdikleri bildirimler:
Suni olarak gündem haline getirilen etiketler özellikle seçim döneminde yanlış bilgi veya karalama kampanyalarında kullanılıp kamuoyunu, medyayı ve yasama organlarını yanıltabiliyor. O yüzden gündemdeymiş gibi görünen konulara her zaman şüpheyle yaklaşmakta ve sahte olup olmadıklarını araştırmakta yarar var. Sahte etiketler aynı zamanda o etiketle alakalı organize bir kampanya yürütüldüğüne dair kanıt niteliği taşıyabileceğinden, gazetecilere ve araştırmacılara veri sağlıyor. Dolayısıyla organize kampanyalarla ilgilenenler de bu teknikleri araştırmalarında kullanarak sahte gündem etiketleri üzerinden organize kampanyaları da tespit edebilirler.
