Kapalı ağlar olarak da nitelendirilen mesajlaşma uygulamaları, yapıları gereği teyitçiler ve gazeteciler için şüpheli haber takibini de zorlaştırıyor. Ancak son yıllarda popülerliği gittikçe artan mesajlaşma uygulaması Telegram, haber takibinden, farklı toplulukları gözlemlemeye kadar gazetecilere çeşitli imkanlar sağlıyor.
Oxford Üniversitesi Reuters Gazetecilik Çalışmaları Enstitüsü’nün 2021 Dijital Haber Raporu’na göre, Türkiye’de Telegram’ın haber paylaşımı için kullanımında önceki yıla göre yüzde 8 artış var.
Telegram kullanıcılara diğer kapalı mesajlaşma uygulamalarında olduğu gibi birebir iletişim hizmeti sunuyor. Bunun yanı sıra 200 bin kişiye kadar katılımın mümkün olduğu büyük gruplar oluşturmaya ve kanal kurarak sınırsız sayıda kişiye erişebilmeye de imkan sağlıyor. Platformda belirli standartlara ve kurallara sahip, tanınan haber merkezleri tarafından yönetilen kanalların yanında, anonim yayıncılar tarafından yönetilen ve kaynağı belirsiz bilgi yayan kanallar da bulunuyor. Nitekim, Teyit olarak Azerbaycan ve Ermenistan çatışmaları sırasında Telegram’ın yanlış ve doğru bilgi paylaşımı için sıkça kullanıldığını gözlemledik.
Peki gazeteciler neden Telegram’da araştırma yapmalı?
Telegram, kullanıcıların kendi topluluklarını kurmasını ve diledikleri topluluklara katılmasını mümkün kılan özelliklere sahip. Aylık 500 milyon aktif kullanıcısı olan platform 600 binin üzerinde kanala ev sahipliği yapıyor. Diğer mesajlaşma uygulamalarından en farklı yönü ise gruplarda yüksek sayıda katılımcıya izin verilmesi ve yayın kanallarında katılımcı sınırının olmaması. Uygulama şu özelliklere sahip:
- Hesaplar: Bir telefon numarası ve internet bağlantısı ile oluşturulur. Kullanıcı numarasını diğer kullanıcılardan gizleyebilir, takma isimler kullanabilir.
- Botlar: API kullanarak oluşturulur. Herkese açık olan ad, kullanıcı adı, profil fotoğrafını ve kullanıcının bota yolladığı mesajları görür.
- Gruplar: Gizli veya açık şekilde oluşturulabilir, en fazla 200 bin üye katılabilir.
- Kanallar: Sınırsız sayıda kişi abone olabilir. Kanal admini tam anonimliğe sahip.
- Gizli sohbetler: Bu sohbetler normal sohbetlerden farklı olarak uçtan uca şifrelenir.
Telegram ilk kurulduğunda kendini imha eden mesaj özelliği ve tamamen gizli sohbet odalarıyla, mahremiyet vaat eden bir uygulamaydı. Basın açıklamalarında sansür karşıtı olduğunu vurgulayan platform, 2015 Paris saldırılarının ardından politika değişikliğine gitti ve herkese açık yayın kanallarında şiddete çağrı, pornografi ve telif hakları ihlalini yasakladı.
Uygulama anonimlik sağlayabiliyor. Bu da belirsiz kaynaklardan gelen bilginin kısa zamanda büyük kitlelere ulaşması için uygun bir zemin demek. Farklı kategorilerde var olan Telegram kanallarında ve gruplarında araştırma yapmak için birden fazla konu başlığı mevcut.
Öncelikle, gazeteciler belirli konulara ilişkin gündem takibini Telegram üzerinden sürdürebilir. Örneğin, Azerbaycan ve Ermenistan çatışmalarında, çatışmayla ilgili bilgi ve görüntüleri bu platformda takip etmiştik. Telegram’da şüpheli içerikleri taramak için çatışmayla ile ilgili diğer sosyal medya platformlarında paylaşılan anahtar kelimeleri kullandık. Platform, çatışma süresince tespit ettiğimiz yanlış bilgilerin büyük kitlelere erişimi açısından üçüncü sıradaydı. Telegram, o sıra toplam etkileşimin yüzde 14,09’dan sorumluydu.
Telegram vaka çalışmaları için de gazetecilerin işine yarayabilecek bir platform. Örneğin Türkiye’den bir vaka analizi, kripto para piyasasındaki bir manipülasyonun bir Telegram grubu üzerinden yürütüldüğünü göstermişti.
Bu rehberde üç adımda gazetecilerin yukarıdakilere benzer araştırmalar için herkese açık kanalları ve grupları nasıl takip edebileceğini anlatıyoruz.
Birinci adım: Konuya göre paylaşım tespiti
Gazeteciler araştırma konusuna göre bu konuyla ilgili olabilecek içerikleri Telegram’da taramak için çeşitli araçlar ve veri tabanları kullanılabilir. Ancak bu aşamaya geçmeden önce dijital güvenlik önlemlerinin alınması gerek (Tarama öncesi dijital güvenlik üzerine hazırlanmış rehberlere başvurulabilir). Telegram, topluluk oluşturmanın ve kişisel mesajlaşmaların yanı sıra, dezenformasyon yayan gruplardan kimlik bilgileri satanlara, şiddet propagandası yapanlardan çatışma görüntüleri paylaşılan gruplara kadar çeşitliliğin olduğu bir platform. Bu nedenle, konuya göre bu durum değişse de saldırgan ve hassas içeriklere de hazırlıklı olmak gerekebilir.
Aşı karşıtı iddialara ve topluluklara dair araştırma yapılacağını varsayalım. İlgili içerikleri bulmak için öncelikle anahtar kelimeler belirlenebilir. Bu anahtar kelimeleri belirlemek için Twitter, Facebook gibi diğer sosyal medya platformlarında, forumlarda ve o konunun tartışıldığı diğer ortamlarda kullanılan anahtar kelimeler örnek alınabilir. Daha sonra aşağıdaki araçladan faydalanılabilir:
- TelegramDB.org: Herkese açık grupları, kanalları ve botları bulabileceğiniz veritabanı
- Telegramchannels.me: 18 binden fazla herkese açık grubu, kanalı ve botu kategorilere göre anahtar kelime yardımıyla bulabileceğiniz arama motoru
- Tgstat.com: 675 binin üzerinde kanal ve grubu arayabileceğiniz, ayrıca istatistiksel bilgiler de sağlayan bir platform
- Combot.org: En yaygın Telegram gruplarını ülkelere göre listeleyen bir platform
- Intelligence X: Anahtar kelimelerini kullanarak herkese açık kanalları ve grupları bulabileceğiniz arama motoru
Her araç araştırmada farklı amaçla kullanılabilir. Aşı karşıtlığı örneğinden devam edelim. Konuyla ilgili yaygın “plandemi”, “mrna aşıları” gibi anahtar kelimeler yardımıyla Intelligence X veya listedeki benzeri platformlarda arama yapıldığında ilgili haberlerin, tartışmaların sürdüğü herkese açık paylaşımları görüntülemek mümkün.
Arama motorlarında ulaşılan bu kanalların aylık büyüme oranı, toplam erişim rakamları ve abone sayısı gibi bilgileri araştırmak için ise Tgstat.com sitesine gözatılabilir. Bu sitede 675 binin üzerinde kanal kayıtlı. Kanal veya grupları bu veritabanında bulabilir, iki veya daha fazla kanalın istatistiklerini burada kıyaslayabilirsiniz. Spesifik sözcüklerle arama yapmadan, platformda genel bir analiz yapmanın diğer bir yolu ise Telegramchannels.me’de farklı kategorilerde listelenen Türkçe kanallara göz atmak. Burada haber kategorisinden, sanat, ekonomi ve seyahat gibi farklı kategorilere kadar kanalları görüntüleyebilirsiniz.
İkinci adım: Düzenli takip için klasörleme
Birinci adımda, konuya dair anahtar kelimeler belirlenmiş ve araçlar yardımıyla konuya ilişkin paylaşımlar tespit edilmişti. İkinci adım, tespit edilen paylaşımları içeren ve daha yakından incelenecek olan kanal ve grupları düzenli takip etmek.
Telegram’ı araştırma için kullanırken masaüstü sürümünü indirmek taramaları daha kolay yapmanızı sağlayabilir. Sonrasında Telegram’ın “klasör” özelliği sayesinde takip edilecek kanal ve herkese açık gruplar düzenli olarak takip edilebilir. Bunun için önce uygulamayı indirmek, ardından “ayarlar” bölümüne giderek “sohbet klasörleri”ne tıkladıktan sonra yeni bir klasör oluşturmak gerekiyor.
Telegram’ın klasör özelliğine örnek
Klasörleri isimlendirdikten sonra içerisine ekleme yapmak için iki farklı seçenek mevcut. Bunlardan birincisi, takip ettiğiniz tüm kanalları veya grupları klasöre koymak. Bu durumda iki farklı konu üzerine çalışıyorsanız hepsini aynı klasöre koymak işlevsel olmayabilir.
İkinci seçenek ise her kanalı “ara-bul-ekle” yolunu izleyerek klasöre ilave etmek.
Klasöre eklemek için arama sonuçlarına dair örnek
Bu durumda kanal veya grubu ararken ismini değil, paylaşım linkini kullanarak arama yapmak daha doğru sonuca götürecektir. Telegram’da birbirinin benzeri isimlere sahip birçok kanal ve grup mevcut. Sadece isimle arandığı zaman, asıl istenen kanal veya grup yerine parodi veya taklit olanlarına gitmek mümkün. Sonuçlarda çıkan kanalın resmi olup olmadığını kontrol etmek için “mavi tik”e sahip olması, resmi hesap ve sitelerden yönlendirme, takipçi sayısı gibi özelliklere dikkat edilebilir.
Link ile arayarak ulaştığımız mavi tikli Teyit hesabı
Üçüncü adım: Telegram dışında platformlara da başvurmak
Yukarıdaki örneklerde Telegram’daki topluluklar, kanallar ve paylaşımlar üzerine araştırma yaparken farklı araçların aramayı kolaylaştırabileceğini gördük. Ancak Telegram kanallarını bulmanın tek yolu Telegram üzerinde araştırma yapmak değil. Telegramdaki kanal yöneticilerinin, yeni takipçi çekmek için diğer platformları da kullandığı akılda tutulabilir. Instagram, Facebook, Twitter gibi başka sosyal medya platformlarında “https://t.me/” komutu arama kutusuna yazılabilir ya da ilgili kanal ve grupları bulmak için geliştirilmiş arama yapılabilir.
Örneğin, konu hakkında yayın yapan blogların iletişim sayfalarından kanallara ulaşılabilir, veya Google arama operatörlerinin de yardımıyla konuya göre spesifik arama sorgusu oluşturulabilir. Telegram’dan indirilen görsel içerikler tersine arama yöntemi gibi tekniklerle arama motorlarında araştırılabilir. Her konunun farklı metodolojisi olacağı için kendi ihtiyaçlarınıza göre araçları birleştirerek kullanabilirsiniz.
Her geçen gün büyüyen Telegram gazetecilerin ve teyitçilerin hem kendi topluluklarını oluşturarak doğru bilgiye erişimi kolaylaştırabilecekleri bir alan, hem de mevcut araştırmalarına ışık tutabilecek onlarca ipucunu barındıran bir araç.
Kapak görseli: Freepik
