*Bu içerik ilk kez "The face of fake news: plastic surgery hoax becomes latest disinformation scandal in Indonesia ahead of 2019 poll" başlığıyla South China Morning Post tarafından 14 Ekim 2018 tarihinde yayınlanmış ve Sonay Ün tarafından Teyit için çevrilmiştir.
Muhalefet tarafında kampanya düzenleyen bir kişinin tuhaf kurmacası, dünyanın en kalabalık 4. ülkesindeki yanlış bilgi sorununu gün yüzüne çıkardı.
Kampanya düzenleyen muhalif Ratna Sarumpaet, estetik ameliyat olduğunu saklamak için siyasi rakiplerinin saldırısına uğradığına dair yalan bir iddiada bulundu. Fotoğraf: Reuters
Hükümet karşıtı Endonezyalı bir aktivistin gizlice yaptırdığı estetik ameliyat, 17 Nisan 2019’da gerçekleştirilen başkanlık seçimlerinden önce ülkenin en yeni sahte haber skandalına dönüştü. Böylece eski bir generalin Devlet Başkanı Joko Widodo’yu görevinden etme planı bozuldu.
Bu tuhaf hikaye 2018 yılının Eylül ayında, eski general Prabowo Subianto’nun kampanya ekibinde yer alan 69 yaşındaki aktris Ratna Sarumpaet’in ailesine, yüzündeki ve gözlerindeki şişliklerin siyasi bir saldırıdan kaynaklandığını anlatmasıyla başladı.
Ratna 21 Eylül günü başkent Jakarta’ya iki saatlik mesafede olan Bandung şehrinde, kimliği belirsiz üç erkeğin kendisine saldırdığını iddia etti.
Endonezya Başkanı Joko Widodo ile rakip başkan adayı Prabowo Subianto. Fotoğraf: AFP
Ratna’nın fotoğrafları internette hızla yayılırken muhalif tarafın lideri Prabowo, Ratna’yı savundu. Düzenlenen bir haber konferansında başkan adayı, Ratna’nın “sarsıntıya uğradığını” ve polis şefine “insan hakları ihlali” bildirisinde bulunacağını ifade etti.
1998 yılında Başkan Suharto’yu istifaya zorlayan reform hareketinin baş aktörü Müslüman lider Amien Rais dahil olmak üzere Prabowo taraftarları, Ratna’yı desteklediklerini açıkladılar ve saldırı hakkında soruşturma açılmasını talep ettiler.
Ne var ki gözü yaşlı Ratna, yüzüne uygulanan yağ aldırma işlemi için hastaneye yattığına ilişkin görüntülerin su yüzüne çıkarıldığı polis soruşturmasının ardından gerçekleri itiraf etti.
"Yaralı yüzümü çocuklarıma bir şekilde açıklamak zorundaydım"
Ratna 3 Ekim’de şu itirafta bulundu: “Yaralı yüzümü çocuklarıma bir şekilde açıklamak zorundaydım, bu nedenle onlara saldırıya uğradığımı söyledim. Bu aptalca hareketin beni zor duruma sokacağı aklımın ucundan geçmedi.”
Ratna sözlerine şöyle devam etti: “Yalan söylediğim için üzgünüm. Umarım, yalanımdan etkilenen herkes insan olduğumu göz önünde bulundurur. Sanırım en büyük sahte haberi ben çıkardım; bütün ülkede çalkantı yarattı.”
Prabowo’nun kampanya ekibinden ayrılmaya zorlanan Ratna, ceza kanunun 14. maddesi gereğince sahte haber yaymaktan dolayı gözaltına alındı ve suçlandı. Şu sıralarda 10 yıl hapis cezası alma ihtimali bulunuyor.
Polis, Ratna’nın 90 milyon rupi (5.913 ABD doları) olan ameliyat ücretini, geçtiğimiz yılın Haziran ayında feribot kazasında hayatını kaybeden yaklaşık 200 kişinin yakınlarına bağış yapılması için açılan banka hesabından karşıladığını iddia etti. Ratna’nın avukatı paranın amaç dışında kullanımı iddialarını yalanladı.
Endonezya’daki siber suçlar polisi sahte haber yaymakla suçlanan şüphelinin fotoğrafını gösteriyor. Fotoğraf: AFP
Prabowo “gerçekliği doğrulanmayan bir iddiaya destek verdiği” için halktan özür diledi.
Estetik ameliyat kurmacası 2019 seçimleri öncesi yeni bir dezenformasyon skandalına neden oldu
Analistler söz konusu aldatmacanın kamuoyu yoklamalarında Prabowo’ya, genellikle Jokowi olarak bilinen Widodo’nun peşinden giden ve aynı partiden aday olan başkan yardımcısı ve iş adamı Sandiaga Uno’ya ve Ma’ruf Amin’e zarar verebileceğini ifade ettiler.
Jakarta merkezli araştırma şirketi Indikator gerçekleştirdiği bir ankette Endonezyalıların yaklaşık yüzde 58’inin yeni başkan olarak Widodo’yu, yüzde 32,3’ünün ise Prabowo’yu tercih ettiklerini tespit etti.
Yanlış bilgiyle mücadele eden Mafindo isimli topluluğun kurucusu ve yönetim kurulu başkanı Septiaji Eko Nugroho, “Ratna Sarumpaet’in yalanı, siyasileri hedef alan nefret ve karalama kampanyalarının hala seçimlere yönelik uygulanmaya devam edildiğini gösteriyor. Siyasi elitlerin arasında galip gelmek için ‘her yol mubah' yaklaşımı uygulanacak gibi görünüyor. Başkanlık seçimi sona erene kadar bu kutuplaşma devam edecek,” yorumunda bulunmuştu.
Widodo iktidarı sürecinde yaşanan ekonomik gerilemenin yanı sıra, geçen yılın Eylül ayında ulusal para birimi Asya finans krizinden bu yana en büyük değer kaybını yaşamıştı. Bu nedenle muhalefetin 17 Nisan seçiminden önce yaşanan kayıpları telafi etmeye yönelik zamanı ve imkanı bulunuyordu.
Jakarta’da siyasi analist olan Hendri Satrio “Başkanlık seçimleri kampanyaları 2014’teki gibi yalnızca altı hafta sürüyor olsaydı, bu skandalın Prabowo’ya etkisi daha fazla olacaktı. Mahkeme aşaması devam ederken Widodo taraftarlarının konuyu büyüteceklerini sanmıyorum. Aksine geri tepebilir ve halkın Prabowo’ya olan sempatisi artırabilir,” demişti.
Ratna Sarumpaet. Fotoğraf: Kompas.com/Twitter
Diğer bir taraftan nüfusu 260 milyon olan ülkede dijital okuryazarlığın yetersiz olması ve din ve ırk konularında tahammülsüzlüğün artması nedeniyle içinden çıkılmaz bir hal alan sahte haberlerle nasıl mücadele edileceği tartışması sürüyor.
Dezenformasyon, Widodo’nun İslam karşıtı ve komünist olduğuna dair doğrulanmamış iddiaların düzenli hedefi haline geldiği 2014 Başkanlık Seçimlerinden bu yana heyecanlı seçim yarışlarına damga vurmaya devam ediyor. Hristiyan ve Çin etnik kökenli eski Jakarta valisi Basuki Tjahaja Purnama da dezenformasyon kurbanı olmuştu. Purnama, internette dolaşan, tahrif edilmiş bir videoda sözde seçmenlere Müslümanların seçimlerde Müslüman olmayan adaylara oy vermelerini yasaklayan Kur'an ayetine inanmamaları gerektiğini anlatıyordu. Jakarta mahkemesi tarafından din hakkında kötü konuşmaktan dolayı suçlu bulunan eski vali iki yıllık hapis cezasına çarptırılmıştı.
İftira ve hakaret içeren nefret konuşması yapmak Endonezya kanunlarına aykırı. Kanun yapıcılar sahte haberlerle mücadeleyi hedefleyen yeni kanun önerilerinde bulunurken insan hakları aktivistleri, fazla kapsamlı kanunların siyasi görüş ayrılıklarına son vermek için kullanılacağından endişeleniyorlar.
Endonezya Başkanı Joko Widodo ile rakibi Prabowo Subianto, Nisan ayında gerçekleşen Endonezya başkanlık seçimleri için bir aradayken. Fotoğraf: AP
Aynı şekilde komşu ülkeler de bu sorunla mücadele ediyor. Yakın zamanda Singapur’da meclis komisyonu, yanlış bilgiyi önlemeye yönelik yeni kanun önerisinde bulundu. Malezya'da ise, Mahathir Mohamad hükümetinin ilgili kanunu yürürlükten kaldırma çalışmalarına rağmen sahte bilgi bildirimi suç kabul ediliyor.
Endonezya’daki haber doğrulama topluluğu Mafindo, yalnızca 2018 yılının üçüncü çeyreğinde sahte haber içeren 230 vaka olduğuna dikkat çekti. Bu vakaların çoğu siyasetle ilgili olup Facebook, Twitter ve WhatsApp üzerinden yayılıyordu.
Nugroho, “İnternette, çok sayıda kullanıcıya ulaşan, fakat ana akım medyada çürütülmeyen birçok yalan haber yer alıyor (Ratna yalanı ana akım medyada ortaya çıkmıştı, tabii). Bu durum endişe verici” dedi ve ekledi:
“Görevimiz insanların dijital okuryazarlığının nasıl geliştirilebileceğini tespit etmek. Böylece insanların dezenformasyon tuzağına düşmelerini önlemeye yönelik uzun vadeli bir çözüm sunabileceğiz. Buna karşın siyasi elitlerin ve dini liderlerin de bu konuda harekete geçmeleri gerekiyor.”
“Siyasi partilerin yalnızca kendilerine değil, aynı zamanda rakiplerine de zarar veren kurmaca ve sahte haberleri etkin olarak bildirmelerini umuyoruz. Konuşma yapan birçok lider ellerindeki bilgiyi WhatsApp grupları aracılığıyla yayılan dedikodulardan alıyor. Bu durum halk arasında yayılan bilginin kalitesine zarar veriyor. Sahte haberleri durdurmaya yönelik kolektif çalışmalarımıza dini liderlerin de katılması gerekiyor.”
