Doğru, yanlış, karma ya da belirsiz olarak nitelendiremediğimiz, farklı boyutları yakından incelenmeyi gerektiren, kısa yoldan hakkında fikir elde edemeyeceğimiz, ancak bilgi ekosisteminin selameti açısından kritik iddialar için yer açtık.
Yanlış bilgiyi tespit etmek ve sağlıklı ve düzenli bir bilgi ekosisteminin oluşmasına katkı sunmak Teyit’in ana amacı. Bunu yaparken, incelemeye aldığımız iddiaların çoğunun kaynağını okurlarımız oluşturuyor. İhbarları değerlendirirken, keyfilikten uzak bir seçim politikası izliyor, önceliklendirme kriterlerimize sadık kalıyoruz. Bu kriterler, normal zamanlarda önem ve yaygınlık; kriz zamanlarında bunlara aciliyet de ekleniyor.
İddialar Teyit’in yapısallaştırılmış metodolojisi uyarınca incelendikten ve yeterli delil elde edildiğinden emin olunduktan sonra, dört farklı sonuca ulaşılıyor: Doğru, yanlış, karma ve belirsiz. İddia, hakkında doğru olduğuna dair yeterli veri elde edilmişse doğru, yanlış olduğuna dair yeterli veri elde edilmişse yanlış olarak işaretleniyor. Belirsiz olarak işaretlediklerimizin ayırıcı niteliği ise, incelenen iddiaya dair elde edilen verilerin, bir sonuca ulaşmak için tatmin edici olmaması.
Bir de karma kategorimiz var. İncelenen çoklu önerme, hem doğru hem de yanlış (ya da hem doğru hem belirsiz, ya da hem yanlış hem belirsiz) bilgiler içerdiğine dair verilere ulaşılmışsa karma olarak işaretleniyor. Burada dikkat etmemiz gereken sözcük “belirsiz”. Yani doğruluk ya da yanlışlık hakkında net bir çıkarım yapmamıza mani bir belirsizlik tespit ettiğimizde bu işaretlemeye başvuruyoruz.
Ancak bazı iddialar, “belirsiz” olmanın ötesinde “tartışmalı” bir nitelik taşıyor. Konunun birden fazla boyutu oluyor, her bir boyut derinlemesine ele alınmayı gerektiriyor. Önerme ya da önermeler, “belirsiz” olmaktan öte, farklı boyutlarda doğruluğu ya da yanlışlığı açık, farklı olgular içeriyor. Bu da toptan bir işaretlemeyi olanaksız kılıyor.
Bu iddialar, doğru ya da yanlış olmasalar da, yanlış bilginin yaygınlaşması için zemin yaratabiliyor, kamuoyunu yakından ilgilendiren birçok konuyu manipülasyona açık, kırılgan hale getiriyor.
Bu iddiaları, incelenme açısından önem ve yaygınlık kriterlerini karşılasalar da, Teyit metodolojisiyle incelenmeye uygun olmadıklarından dışarıda tutmayı tercih ediyorduk. Diğer yandan iddiaların bazıları, bilgi düzensizliği ya da infial yaratma, kamu sağlığını riske atma, kutuplaşmayı besleme gibi riskler içeriyordu ve bu iddiaları yayın sürecinin dışında tutmak hem okuyucularımız, hem de editörlerimiz açısından huzursuzluk yaratıyordu.
Derinlemesine incelemelere ayırdığımız “dosya” kategorisine “büyüteç” adlı bir alt kategori ekleme ihtiyacı böyle ortaya çıktı. Uzun bir değerlendirme ve tartışma sürecinin ardından, bu kategoriye duyulan ihtiyaç konusunda uzlaştık ve büyüteç kategorisini açtık.
Bir örnek üzerinden giderek, bu alt kategoride nasıl incelemeler göreceğimizi daha iyi anlayabiliriz. Örneğin titanyum dioksit hakkında, tümü bilimsel niteliğe sahip farklı araştırmalar var ve bunlar birbirleriyle kıyaslanmaya uygun değil. Maddenin gıda, ilaç ve kozmetik sektörlerinde kullanımının olası zararlarını hesaplarken, bambaşka kriterler devreye girebilir. Maddenin partikül olarak kullanımı ile nano düzeyde kullanımı farklı sonuçlar doğurabilir. Elimizde olgu ve bulgu var, ama toptan bir sonuca ulaşamıyoruz.
Bu ve benzeri birçok iddia, doğru, yanlış ya da karma olarak nitelendirilemiyor. Yakından ve derinlemesine incelenmesi, parçalara ayrılarak ele alınması gereken, kısa yoldan hakkında fikir elde edemeyeceğimiz, ancak bilgi ekosisteminin selameti açısından da incelenmesi gereken, çetrefilli iddiaların sayısı hiç de az değil.
Bu kategoride üreteceğimiz yazıların okuyucudan beklentisi de yüksek olacak elbette. Şüphe, sabır, merak, analitik düşünme becerisi, açıkfikirlilik… Bizler de incelediğimiz her bir konuda, okuyucunun işini elimizden geldiği kadar kolaylaştıracak; en açık bulguları, en anlaşılır şekilde ifade etmeye, doğru bilginin izini sürmeye devam edeceğiz.
