*Bu içerik ilk kez "There's a lot Wikipedia can teach us about fighting disinformation"başlığıyla Wired tarafından 6 Haziran 2019 tarihinde yayınlanmış ve Sonay Ün tarafından Teyit için çevrilmiştir. (Sorumsuzluk beyanı: Teyit, Facebook'un üçüncü taraf haber doğrulama programının Türkiye'deki partneridir.)
Wikipedia, yanlış bilginin başlıca hedeflerinden biri olarak gösteriliyor. Fakat şeffaflığı ve sitenin editörlüğünde insan gücünden yararlanılması Facebook’a, bilgi karmaşasıyla nasıl mücadele edilebileceğini öğretebilir.
2018 yılının Mart ayında İngilizce dilinde yayım yapan Wikipedia’nın editörleri, ABD’de yaşayan ve Rus ajanı olduğundan şüphelenilen Maria Butina isimli Rus bir kadın hakkında yayımlanan bir makalede bazı değişiklikler yapıldığını fark etti (Butina, ABD’ye karşı planlanan komploya ilişkin suçunu daha sonra kabul etmişti). Caroline456 isimli bir kullanıcı, Butina’nın yanı sıra Rusya’da toplanan parayı Ulusal Tüfek Derneği üzerinden Trump’ın kampanyasına yönlendirme teşebbüsünden suçlanan Rus uyruklu Alexander Torshin ile ilgili suçlayıcı bilgileri de silmişti.
Wikipedia topluluğunu alarma geçiren şey, Caroline456 isimli kullanıcının, Butina’nın internette bulunmayan resimlerini yüklemesi oldu. Caroline456 bu resimlerin telif hakkı durumunu “kendi malzemesi” olarak listeledi. Bazı kullanıcılar yazının editörünün Butina olabileceğini düşünmeye başladı. Sonuç olarak bir görselin telif hakkını tanımlama girişimi, tam bir soruşturmaya dönüştü. Fotoğraf dosyasının metaverisi Butina hipotezini inandırıcı kılıyordu.
Caroline456’nın kim olduğuna ilişkin soru işaretleri dile getirildiğinde ismini vermeyen bir grup editör, kullanıcıyı savundu. Bu kişilere ait olan IP adreslerinin kısa sürede, Butina’nın eğitim gördüğü üniversitenin kütüphanesiyle bağlantılı olduğu tespit edildi. Tüm bulgular, Butina’nın Wikipedia yazısındaki istenmeyen bilgileri örtbas etmeye yönelik planlı bir girişim yapıldığını gösteriyordu.
Bu öykü, internette ücretsiz hizmet veren bir ansiklopediyi propaganda yaymak amacıyla kullanan Rus devlet ajanlarına ilişkin kesin bir delil sunuyor. Vurguladığı bir nokta daha var: Wikipedia’nın dezenformasyona, yani kasten üretilen yanlış bilgiye gösterdiği direnç.
ABD’de 2016 yılında gerçekleştirilen seçimlerden sonra kendini hissettiren büyük kamuoyu baskısına rağmen birçok internet devinin, özellikle teknolojik imkanları, bir yere kadar da insan gücünü kullanarak “sahte haber” gerçeğiyle baş etme girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı. 2018 yılının başında YouTube’un popüler videolar sekmesi, komplo teorilerini öne çıkarırken Facebook, ABD’de 2018 sonunda düzenlenen ara seçimlerde İran ve Rusya kaynaklı ayrımcı reklamları kaldırma çabasını duyurmuştu. Bu şirketler, yanlış bilginin platformlarında yayılmasını önlemek amacıyla son birkaç yıldır Wikipedia’nın kâr amacı gütmeyen gönüllü topluluğuna yönelmiş durumda.
Örneğin Facebook, yayımcıların sayfasında onlarla ilgili Wikipedia kaynaklı bilgilere yer vermeye başladı: ABD Facebook’ta Breitbart haber ağı tarafından paylaşılan her gönderi, Wikipedia’nın Breitbart hakkındaki “güvenilir olmayan kaynak” tanımı altında yer alacak şekilde okuyucuya sunuluyor. YouTube da, küresel ısınmayla ilgili videolar hakkında daha fazla bilgi verebilmek adına Wikipedia’dan bazı parçalar gösterme planını duyurdu. Dezenformasyonun platformlarına girmesini önleyemeyen bu dev şirketler, kullanıcılarına Wikipedia kaynaklı bilgiler sunarak yetki sahipliğini kendi üstlerinden atmaya çalışıyorlar.
Varlıklı teknoloji şirketlerinin baş edemediği bu bilgi kirliliğini temizleme görevi Wikipedia’ya düştü. 2001 yılında kurulan Wikipedia, kurulduğu ilk günlerde, kesin bilgi içermeme ihtimalini barındırması ve bilgi sabotajı karşısındaki savunmasız yönü konusunda eleştiriler almıştı. Uzmanlar ve sorumluluktan yoksun olan ve kitle katılımına dayanan bu ansiklopedinin, internette yanlış olan her şeyi bünyesinde bulundurduğu zannedildi. Neticede internet sitesi beklenmedik bir biçimde, dezenformasyonla mücadelenin galibi oldu. Peki bu başarı nasıl elde edildi?
Wikipedia dezenformasyonla mücadeleden galip çıktı
Öncelikle Wikipedia’nın “insanlardaki bilgilerin tamamının düzenlenmesi” amacı, kullanıcılarına bir sosyal sorumluluk anlayışı verdi. Bir ansiklopediyi görüş birliği üzerinden oluşturmaya ve korumaya yönelik ortak hedef, kendini projenin bütünlüğüne adayan bir topluluğun gelişmesini sağladı.
İkincisi, diğer platformlar serbest konuşma özgürlüğü, propaganda ve trolleme arasındaki sınırları tartışmakla meşgulken Wikipedia, başlangıçtan itibaren farklı bir yol izledi: topluluk odaklı haber doğrulama. Platformun üç temel politikasından biri “gerçeklik değil, doğrulanabilirlik.” Yani Wikipedia’da bulunan her iddianın güvenilir bir kaynağa dayandırılmasını gerektiriyor. “Gerçeğin” anlamına ilişkin herhangi bir şüphe ise anlamsız görülüyor. Diğer bir deyişle ya iddialarınıza yönelik bir kaynağınız vardır ya da yoktur. (Wikipedia editörleri, “gökyüzü mavidir” iddiası için bile bir alıntı gerekip gerekmediğini tartışıyor) Bu tartışma süreci, sosyal medyada yapılan tartışmadan daha az politikleştiriliyor. Wikipedia’nın topluluk standartları ortak bir gerçeğin koşullarını oluşturuyor.
Son olarak, akademik çevreden meraklılara, komplo teorisyenlerine ve muhtemelen Maria Butina’ya kadar herkesin herhangi bir yazıyı düzeltmesini sağlayan Wikipedia’nın açık erişim formatı, oluşturulan şeffaflık koşulunun sağladığı bir avantaj niteliğinde. Her bir düzeltme, değişim ve tartışma şeffaflık ortamında gerçekleştiriliyor. Böylece Wikipedia editörleri birbirlerini kontrol edebiliyorlar ve içlerindeki kötü niyetli kişileri saptayabiliyorlar. Kurum içi çalışmaları ve politikaları şeffaf olmayan Facebook ve benzeri diğer platformlar ise kara kutu olma özelliklerini koruyorlar.
Tüm bu noktalara bakıldığında Carolina456’nın suçüstü yakalanmasına şaşırmamak gerekiyor. Wikipedia’nın yorucu ve mecburi editoryal sürecinin Silikon Vadisi devleri tarafından baz alınan algoritmalara, moderatörlere ve haber doğrulayıcılara göre dezenformasyonla daha iyi baş edebildiği ispatlanmış oluyor. Şimdiye kadar her şeyin nasıl geliştiğine bakıldığında Mark Zuckerberg, Jack Dorsey ve diğer üst yöneticiler Wikipedia’nın yalnızca İngilizce versiyonuna ait 5 milyon 801 bin 130 sayfalık sitesinden ders çıkarabilir.
