Çatışma gibi kriz anları şüpheli bilgilerin yayılmasını daha da hızlandırıyor. Hangi paylaşımlara şüpheyle yaklaşmamız gerektiğini, geçmiş çatışmalar boyunca internette yayılan ve Teyit’in radarına giren yanlış bilgilerin türlerini, mecralarını, etkileşimlerini ve aktörlerini inceleyerek sıralamak mümkün.
1) Çatışma bölgesinden olduğu iddia edilen eski tarihli ya da sahte operasyon görüntüleri çok çabuk yayılıyor
Çatışma haberlerinin yükseldiği ilk anla beraber şüphe kasınızı harekete geçirmesi gereken paylaşımlardan ilki olay yerinden olduğu iddia edilen video ya da fotoğraflar. Geçmişte yaşanan çatışmalardan kalan onlarca hatalı ilişkilendirilmiş görsel, güncel Ukrayna-Rusya çatışmalarında önümüze çıkan görüntülerle mücadele ederken rehberimiz olabilir.
Kriz anlarında hissettiğimiz endişe, üzüntü, korku ve telaş, karşılaştığımız içerikleri beğenip paylaşmamızı kolaylaştırabilir. Karşımıza çıkan görselleri, iyi niyetle paylaşmaya ve yaygınlaştırmaya başlamadan doğruluğundan emin olmak önemli.
2) Olay yerinden olduğu iddia edilen eski tarihli ölüm, yaralanma ya da tahribat görüntüleri duygularınızı harekete geçirmeye müsait
Hatalı ilişkilendirmenin ayrıca değerlendirilmesi gereken bir başka örneği de kullanıcıları duygusal açıdan zorlayabilecek ve tetikleyici olabilecek ölüm, yaralanma ya da tahribat görüntüleri. Çatışma gibi yıkıcı sonuçları olabilecek anlarda, yaşanan tahribatı ve kayıpları göstermenin ardındaki motivasyon aslında insani. Ancak paylaşımlara konu olan her bir görselin doğruluğundan emin olmalı ve içerdikleri şiddet konusunda bir uyarıya yer vermeliyiz.
Hatalı ilişkilendirilerek paylaşılan bir fotoğrafın zararsız olabileceği düşüncesi, kriz anlarında karşımıza çıkan görsellere eleştirel yaklaşmamızı engelleyebilir. Fakat bu görsellerin çatışma gibi anlarda kutuplaşmayı hızla derinleştirebileceği unutulmamalı.
3) Destek dürtümüzü harekete geçiren şüpheli yardım kampanyaları türeyebilir
Daha önce “Save a Dog” başlığıyla viralleşen yardım kampanyasında, "Plant A Tree Co" kullanıcılardan köpekleri kurtarmak için bir imza kampanyasına katılmaları ve gönderiyi yaygınlaştırması talep ediyordu, şimdi de aynı şablon ve “Help Save Ukraine” başlığıyla Ukrayna’ya destek olmak isteyenleri çağırıyor. Ancak “Save a Dog” kampanyası sırasında yaptığımız araştırma Plant A Tree Co hesabının güvenilir olmadığını göstermişti. Bu ve benzeri bağış çağrılarını yaygınlaştırmadan önce arkasındaki kurumların güvenilirliğinden emin olmakta fayda var.
4) Taraflarla veya olayla ilgili ilgi çekici uydurma tarihi bilgiler yayılabilir
Kriz anları sıradan bir günde karşınıza çıksa gözünüzden kolayca kaçabilecek “ilginç” bilgilerin etkileşimini yükseltmek için uygun bir zemin yaratıyor. Çatışmanın tarafı olan liderlerin hayatına ilişkin asılsız hikayeleri ya da ünlü isimlerin çatışmalar, savaşlar hakkında dile getirdiği uydurma sözleri paylaşmanın tam sırası. Zararsız gibi görünen böyle paylaşımlar, hakikati çarpıtmak ve ve kutuplaşmayı derinleştirmenin aracı haline gelebilir.
5) Diğer ülkeler ya da ünlü isimlerin tarafgir açıklamaları asılsız olabilir
Tarafların yalnız olmadığını bilmeye ve kendilerini daha da güçlü hissetmeye duyduğu ihtiyaç, tanınmış isimlerin ya da çatışmanın tarafı olmayan diğer ülkelerin asılsız destek çağrılarını hızla yaygınlaştırabilir. Daha önce, Eylül 2020’de Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan çatışmalarda Ronaldo’nun Azerbaycan’ı destekleyen bir açıklama yaptığı iddiası ya da İranlı futbolcuların Barış Pınarı Harekatı’na destek vermek için asker selamı verdiği iddiası bunlara örnek.
6) Çatışma hakkında yapılan açıklamalar çarpıtılabilir
Çatışmaların yarattığı belirsizliği anlamlandırmak için ihtiyaç duyduğumuz açıklamaları incelerken alanında uzman ve yetkili kişilere kulak verdiğimizden emin olmak kadar, bu isimlerin sözlerinin çarpıtılmamış olduğundan da emin olmak gerek. Çatışmanın aciliyeti ya da krizden beslenen etkileşim avcıları, yetkililerin açıklamalarının olduğundan farklı yankılanmasına neden olabilir.
7) Krizle ilişkili isimlerin ölüm haberleri asılsız olabilir
Her şeyin normal seyrinde ilerlediği bir günde bile etkileşimi epey yüksek olan asılsız ölüm haberlerinin yayılımı, çatışmaların rüzgarıyla hızla büyüyebilir.
Çatışma döneminde yanlış bilginin yayılmasını engellemek için...
- Şüpheli fotoğraflara hazır olun: Kriz anlarının hatalı ilişkilendirilmiş onlarca fotoğrafa hızla etkileşim kazandırabileceğini akılda tutun.
- Paylaşımları kimin yaptığına bakın: İddia sahibinin kimliği karşınıza çıkan bilginin ne kadar şüpheli olduğunu anlamanızda size yardımcı olacaktır.
- Resmi kaynaklara güvenin: Böyle gergin durumlarda yaşananları anlamlandırmaya yarayacak her türlü bilgiye erişmek istemek olağan. Ancak bu bilgilerin bir arkadaş WhatsApp grubundan değil, resmi bir kaynaktan geldiğinden emin olun.
- Farklı tarafları dinlemeye çalışın: Resmi de olsalar, haberleri ve yorumları tek bir kaynaktan dinlememeye, haber tüketiminde çoksesliliği korumaya özen gösterin. Çünkü çatışmalarda moral üstünlük kurma çabası, resmi kaynakları da gerçekleri bükmeye itebiliyor.
- Paylaşımların duygularınızı ele geçirmesine izin vermeyin: Bir bilgiyi yaygınlaştırmadan önce bunu neden paylaştığınızı anlamaya çalışın. Öfke, çaresizlik ya da endişe ilk motivasyonunuz olmasın.
- Şüphe kasınızı çalıştırın: Bir paylaşım size şüpheli geldiyse doğruluğundan emin olmadığınız sürece paylaşmayın.
- Şüpheli paylaşımları Teyit’e iletin: Bazı şüpheli görüntülerin incelenmesi ve bulunması zaman ve uzmanlık isteyebilir. Bizle paylaşmaktan çekinmeyin.
