Brezilya’da devlet başkanlığı seçiminin ikinci turu gerçekleşmeden önce yapılan bazı araştırmalar çok sayıda sahte haberin WhatsApp üzerinden yayıldığını ortaya koydu.
7 Ekim 2018’de başkanlık seçimi için yapılan ilk tur oylamasında Sosyal Özgürlük Partisi'nin aşırı sağcı adayı Jair Bolsonaro, İşçi Partisi'nin adayı Fernando Haddad’ı yüzde 46’ya karşı 29,3 oyla geride bırakmıştı. 28 Ekim 2018 Pazar günü yapılan ikinci turda iki aday yeniden karşı karşıya geldi ve Bolsonaro seçimi kazandı.
Fakat Bolsonaro’nun kazandığı başkanlık seçimi sürecinde sosyal medyada pek çok sayıda söylenti, sahte haber ve montajlanmış görüntü yayıldı. Bu tip paylaşımların Facebook ve Twitter gibi açık platformlarda izini sürmek ve kanıtlarını bulmak çok zor olmasa da WhatsApp’in uçtan uca şifreleme sistemi sahte haberlerin nasıl yayıldığını takip etmeyi neredeyse imkansız kılıyor.
Brezilya’nın güneydoğusunda yer alan Belo Horizente’deki Minas Gerais Federal Üniversitesi tarafından geliştirilen bir takip sistemini kullanan Poynter bu seçim sürecinde en çok yayılan içerikleri analiz etti. Minas Gerais Federal Üniversitesi’nde doçent olan Fabrício Benevenuto geliştirdikleri uygulamanın kamuya açık WhatsApp gruplarını izleyen bir sistem olduğunu belirtip şunları söyledi: “Bu uygulama, baktığımız grupların içinde ne olduğunu gösteriyor. Örneğin gösterge panelinde bir görselin günde 40-50 grupta paylaşıldığı görülebiliyor.”
Sistem, çoğunlukla internette çeşitli yerlerde linki yayılan ve bağlantı linkine sahip olan herkesin erişebildiği açık WhatsApp gruplarından veri alarak çalışıyor. Sistemin merkezi gösterge panosunda WhatsApp’ta en çok yayılan mesajlar, görseller, videolar ve ses kayıtları görüntülenebiliyor.
Araştırmacılar Brezilya’da WhatsApp kaynaklı görsel içerikler öncelikli olmak üzere, oylama sonuçları hakkındaki iddiaların farklı sosyal medya platformları arasında nasıl geçiş yaptığını analiz ettiler.
Seçimde yolsuzluk yapıldığı iddia edildi
Kaynak: Eleições Sem Fake
WhatsApp’tan yayılan sahte haber içeriğini analiz eden ilk platform olan Eleições Sem Fake’in 22 Ekim’deki veritabanında ilk sırada yer alan fotoğraf, hükümet ait kamyonetin arkasında kutulardaki oy kaydetme makinelerini gösteriyor. Agência Lupa’nın haberine göre Brezilya’daki WhatsApp kullanıcıları bu dört kutudan üçünün Haddad’a ait oylarla doldurulduğunu ve yolsuzluk yapıldığını iddia etti. Amazon Bölgesel Seçim Mahkemesi araçların devlete ait olduğuna ve hiçbir yolsuzluğa rastlanmadığına dair beyanat verdi. Söz konusu araba görseli 74 grupta 46 kullanıcı tarafından paylaşıldı. Eleições Sem Fake’e göre aynı ekran görüntüsü hafta boyunca 117 grupta daha paylaşıldı.
Kaynak: Eleições Sem Fake
Seçimden bir gün önce paylaşılan toplantı fotoğrafının Haddad’ın Amerikan Devletleri Örgütü (OAS) ile seçimde yolsuzluk yapmak için gizli bir toplantıda olduğunu gösterdiği iddia edildi. Bu sahte haber 44 WhatsApp grubunda görüntülendi ve Facebook kullanıcıları tarafından da ihbar edildi. Fakat 28 Ekim’de Arjantin’in doğrulama platformlarından Chequeado, Lupa ile işbirliğiyle söz konusu iddiayı içeren haberi inceleyerek, bu toplantının önceden kamuoyuna duyurulduğunu göstererek yanlışladı.
16.00’dan sonra verilen oyların geçersiz sayılacağı iddia edildi
WhatsApp’ta görsellerden daha az etkili olsa da mesaj zincirleri de seçim gününde sahte haberlerin yayılmasında hayli etkili oldu.
Kaynak: Eleições Sem Fake
24 Ekim günü en çok paylaşılan ikinci mesaj olan bu mesajda gün ışığından yararlanma saati uygulaması nedeniyle saat 16.00’dan sonra verilen oyların geçersiz sayılacağı iddia edildi. Bu sahte haber Facebook’ta çokça paylaşıldı ve teyitçilere ihbar edildi. AosFatos 28 Ekim’de bu iddiayı gün ışığından yararlanma uygulamasının 4 Kasım’a kadar başlamayacağını öne sürerek yalanladı. Eleições Sem Fake bu mesajın sekiz farklı kullanıcı tarafından yedi grupta paylaşıldığını bildirdi.
Kaynak: Eleições Sem Fake
Eleições Sem Fake’in veri tabanında 26 Ekim’de birinci sırada yer alan mesaj zinciri ise Balsonaro’yu seçimin galibi göstermek için yapılan sahte bir ankete işaret ediyordu. Mesajda Balsonaro’nun yüzde 23’e yüzde 77 oy oranı ile Haddad’ı geride bıraktığı iddia edildi. AosFatos 27 Ekim’de böyle bir anketin yapılmadığını öne sürerek 33 grupta 41 kullanıcı tarafından paylaşılan iddiayı yalanladı.
Videolar da sahte haberlerin yayılmasında etkili oldu
Kaynak: Eleições Sem Fake
Bu video ile Formula 1 sürücüsü olan ve 1994 yılında hayatını kaybeden Ayrton Senna’nın kız kardeşi Viviane Senna’nın Bolsonaro’nun seçim kampanyasında Senna’nın yarışı kazandıktan sonra kullandığı tanıtım materyallerini kullanmasına izin verdiği iddia ediliyordu. 26 Ekim’de bu video WhatsApp’ta en çok paylaşılan videoydu. Eleições Sem Fake’e göre içerik 106 kullanıcı tarafından 83 farklı grupta paylaşıldı. Lupa 27 Ekim’de kullanıcıların içeriği sahte haber olarak işaretlemesi üzerine videodaki iddiayı yalanladı. Video Facebook’ta 3 bin 500 kez paylaşılmış, YouTube’ta ise 3 bin görüntüleme almıştı.
Comprova bu süreçte neler yaptı?
Comprova, Harvard Kennedy Okulu Shorenstein Merkezi’nin bir projesi olan First Draft tarafından Brezilya başkanlık seçimi süreci için özel olarak kurulmuş yeni bir doğrulama platformu. Comprova, 2018 başkanlık seçim kampanyasını etkileyebilecek söylentileri, uydurma içeriği ve manipülasyonları belirlemek ve açıklamak için 24 farklı Brezilyalı medya şirketinden gazetecileri bir araya getirdi. Comprova’nın amacı, yaygın olarak karşılaşılan manipülasyon ve yanlış bilgileri engellemeye çalışmak.
Comprava’nın yanlış bilgi hakkında bir analiz yayınlanması için en az 3 medya kuruluşunun bu içeriği doğrulaması gerekiyor. Kendi sitelerinde çok fazla trafik olmasa da medya kuruluşlarının işbirliği ile ortaya koydukları çalışmalar milyonlarca kişiye ulaştı.
“Çok sayıda kötü haberin ortasında, Comprova projesiyle ne kadar gurur duyduğumu paylaşmak istedim. WhatsApp numaramıza 65 binden fazla ihbar ve mesaj geldi; işbirliği içinde 150’nin üzerinde rapor yayınladık. (bunların çoğu WhatsApp kaynaklı)”
FirstDraft’tan Claire Wardle; Comprova organizasyonu ile ilgili en şaşırtıcı şeyin gazetecilerin projeye kafa yorduğunu görmek olduğunu belirtti. “Gazeteciliğe olan aşkımı neredeyse kaybetmiştim ama şimdi yeniden heyecan duyuyorum” gibi sözler duymanın farklı kurumlardaki gazetecilerin arasındaki inanılmaz bağı görünür kıldığını söyledi ve ekledi; "Şu an gelecekte projenin nasıl bir şeye dönüşeceğine bakıyoruz ama bütün gazeteciler projeyi devam ettirmek istiyor. Seçim bittiği için sahte haberler bitmeyecek."
