Haberinizi iyi planlamak, bilgileri doğru aktarmaktan çok daha fazlasını gerektiriyor. Haberinizin kalite kontrolden geçmesi için baştan itibaren titiz bir yaklaşım izlemeniz gerek.
Üç adım
Neden adım adım ilerlemek gerek? Gereksiz ve bürokratik bir süreç gibi görünebilir, ancak süreci yapılandırmadığınız zaman, işin gerekli kısımlarının bitmemesi riskiyle karşı karşıya kalabiliyorsunuz. Bunu göz önüne aldığımızda, adım adım ilerlemenin önemi büyük. Bir saatlik toplantılar ve teyit etmek için günde bir kez zaman ayırmak, küçük haber merkezlerinin, araştırmacı gazetecilerin ya da serbest çalışan gazetecilerin gözünü korkutmasın.
Yayın vakti yaklaştığınızda içinizin rahat olması, mükafatınız olacak.
Birinci adım: Başlangıç toplantısı
Haber üzerine yapılan ön araştırmalardan sonra, muhabir ilk zorlu görevine hazır: Haberin ana hipotezi, yani neyin neden araştırılması gerektiği teorisi sağlam mı? Hipoteze karşı yanıtlar ne olabilir? Bir projenin yatırıma değip değmeyeceğine karar verilen o ilk toplantıların temel sorusu budur.
Muhabirler sorunlu yönleri gözden kaçırma eğiliminde olduklarından, karşıt görüşlere yer vermeye, yani şeytanın avukatlığını yapmaya gerek var. Meslektaşına meydan okumak isteyen bu kişi editör veya başka bir muhabir olabilir. Her şeye iyi hazırlanması gereken bu kişi, kalite kontrol sürecinin baştan sona önemli bir parçası olacak.
Bu tür eleştirel sorular ortamın gerilmesine yol açabilse de işin sonunda herkes bunun iyi niyetle yapıldığını anlıyor.
Hesap verebilirlik, toplantının kontrol listesindeki başlıca maddelerden. Araştırma öznesiyle nasıl ve ne zaman iletişime geçileceği konusunda bir plan hazırlanmalı. Bunu mümkün olan en kısa sürede yapmak gerekiyor. Bunun bir nedeni, elinizde haber değeri taşıyan bir şey olduğundan emin olmak; diğer bir nedeni ise adil davranmak. Elbette, örneğin baskıcı ülkelerde, haber yayınlanmadan hemen öncesine kadar beklemenizi gerektirebilecek istisnalar da var.
İkinci adım: Orta noktada buluşmak
En azından ilk taslak hazır olduğunda yapılan bu toplantının amacı, nitelik meselesini tartışmak. Bu noktada önemli değişiklikler için hala zamanınız var.
Şunları sorun:
- Sonuçlar: Hipotez kanıtlandı mı yoksa düzenlemeye mi ihtiyaç var? Bulgular herhangi bir şekilde sorgulanabilir veya çürütülebilir mi? Diğer tüm açıklamalar atılabilir mi?
- Hesap verebilirlik: Mümkün olduğunca adil davranıyor musunuz? Hafifletici nedenler söz konusu mu?
- Büyük resim: Eksik ya da yersiz hissettiren bir şey var mı? Meseleyi siyah ve beyazdan ibaretmiş gibi mi anlatıyorsunuz?
Hakikati söylemeden gerçeklerin haberini yapabilirsiniz. Ne yazık ki, muhabirler genellikle doğrulama yanlılığı davranışını göstererek kendi haberlerini doğrulayan bilgileri araştırmalarına dahil edip, aksi bilgileri görmezden geliyorlar. Sonuçta ortaya, önemli gerçeklerin eksik olduğu, ciddi derecede yanıltıcı bir araştırma çıkabiliyor.
Yalnızca muhabir hangi gerçeklerin seçildiğinin içyüzünü bilir. Aşağıdaki, dürüst yanıtlar vermeniz gereken sorular hikaye anlatım sürecinde tekrar tekrar sorulmalı:
- Diğer gerçekler genel tabloyu değiştiriyor mu?
- Dahil etmediklerinizi bilseler, okurlar hayal kırıklığına uğrar mı?
- Güvenilirliği yitirmeden seçimlerinizi gerekçelendirebiliyor musunuz?
Son olarak iki soru:
- Kaynaklar: Güvenilir mi? İlgili kritik soruları soruyor musunuz? Gerekli arka plan araştırmalarını yaptınız mı?
- Uzmanlar: Sembolikler mi? Güvendiğiniz uzmanın güncel ve güvenilir olduğundan emin oldunuz mu?
Üçüncü adım: Teyit
Satır satır teyitlemeden önce, araştırmanın öznesinden gelen iddialara bir yanıt vermeniz gerekiyor. Bu kişi olay hakkında, muhabir de dahil olmak üzere, muhtemelen herkesten daha fazla bilgiye sahip.
Kötü haberler veriyor olsanız bile araştırmanın öznesiyle aranızda en azından bir ortak yön olabilir: yayınlanacaksa bilgiler doğru olmalı. Araştırmanızda yer alan kişiler röportaj vermeyi reddetse de onlarla iletişime geçtiğiniz zaman, bilgilere yanıt vermeleri için iyi bir fırsat.
Açık davranarak, araştırmanın öznesine iddialar hakkında detaylı bilgi vermeniz gerekiyor. Hatta bazı durumlarda haberde kullanacağınız üslup hakkında bilgilendirmeniz bile gerekiyor. Ancak kaynaklarınızın kim olduğuna yol açabilecek ayrıntıları kesinlikle açıklamayın.
Haberin öznesi olan "gerçek uzmandan" aldığınız teyidin başka faydaları da var: Açıklamaları incelemeye vaktiniz olacak ve haberinizdeki boşlukları doldurabileceğiniz yeni bilgiler edinebileceksiniz. Ayrıca tepkiyi haberin yayınlanmasından sonra değil, önce almanız daha iyi.
Elbette, bu şeffaf yöntemi kullanamayacağınız birçok durum var. Örneğin şiddet yanlısı gruplarla veya otoriter hükümetlerle uğraşırken, Küresel Araştırmacı Gazetecilik Ağı’nın (GIJN)'in Tips for the No Surprises Letter isimli makalesindeki gibi farklı bir yaklaşım benimsemek gerekiyor. Ancak tehlikeli kişilerle uğraşmanız, doğru ve adil olmanın gerekliliğini azaltmıyor. Aksine, bu durumlarda doğru ve adil davranmak daha da kritik olabiliyor.
Şimdi satır satır ilerleme aşamasına geçelim.
İlkemiz çok basit. Haberdeki her doğrulanabilir bilginin kaynağına gitmelisiniz. Bu teyit aşaması için yayından önce yeterli teslim süreniz olması gerekiyor ve burada şeytanın avukatı çok kilit bir konumda.
Sürecin etkili olabilmesi için araştırma belgelerinin hazır bulunması gerekiyor. Her sayfanın veya bölümün sonunda bağlantı vermek, belgeleri izlemeyi kolaylaştırıyor.
Teyitçilik tüm dikkatinizi vermenizi gerektiriyor, ancak uzun bir gün boyunca sürekli tetikte kalmak zor olabilir. Bu nedenle, esas ve daha zor konularla başlamak daha akıllıca. Haberde sorgulanabilecek bir şey her zaman olur. Bu nedenle, kendinizi ayrıntılara kaptırmadan önce esas meselelere odaklanmanız gerekiyor.
Şunu sormayı unutmayın: Tüm sonuçlar sağlam bir temele dayanıyor mu? Sivriltilmeleri veya yumuşatılmaları gerekebilir.
Haber karmaşıksa, teyit aşaması başlamadan önce muhabirin, sonuca nasıl ulaşıldığıyla ilgili araştırma materyalini sunması gerekiyor. Bazen bu zor olabiliyor. Örneğin, bulgular büyük veri kümeleri veya finansal raporlardan elde edilen rakamlar gibi karmaşık araştırma belgelerine dayanabiliyor.
Bu gibi durumlarda, belki de bir uzmanla birlikte bu belgeleri satır satır incelemeniz gerekebilir. Gerekirse bilgileri tekrar doğrulamak ya da metodolojiyi gözden geçirmek için dışarıdan ücretsiz yardım alabilirsiniz.
Cevaplanması gereken ek sorular:
- Hikaye adil mi ve karşı argümanlara yanıt veriyor mu?
- Tüm iddialara yanıtınız var mı? Röportajın deşifresinin kontrol edilmesi gerekli olabilir.
- Araştırmanın öznesiyle ilgili olumsuz detayların tümüne gerek var mı? Hafifletici nedenlere açık mısınız?
Satır satır düzenleme yaparken, tüm bilgileri, görünüşte zararsız olanları bile kontrol etmek çok önemli. En ufak bir hata bile sizi kötülemek isteyenler tarafından kullanılabilir. "Doğru olduğunu biliyorum" demek bir istisnayı haklı çıkarmaz.
Son olarak isimleri, unvanları, tarihleri, rakamları ve doğrulanabilecek diğer her şeyi yeniden kontrol edin. Buna alıntılar da dahil: Röportaj yaptığınız kişi hatalıysa bunu bilmeniz gerekiyor.
10 teyitçilik ipucu
- Belgelerin aslını kullanın: Doğrudan belgeye erişmek mümkünse başka bir alternatif kabul edilmemeli.
- Alıntı vermeden önce kontrol edin: Ne kadar güvenilir görünseler de diğer medya kuruluşları tarafından yayınlanan bilgilere bel bağlamayın.
- Rakamlar konusunda net olun: Abartma isteğinize karşı koyun. Örneğin, bir olaydan 12 kişi etkilendiyse "çok" (yani belirsiz bir miktar) söylemek yerine tam olarak bu sayıyı (yani gerçeği) yazmalısınız.
- Mağdurla aranızdaki mesafeyi koruyun: Mağdura ne kadar inansanız da doğrulanmadıkça söylediklerini gerçek olarak kabul etmeyin. Örneğin, "Hiçbir şey hatırlamıyor" (doğrulamak zor) ile "Hiçbir şey hatırlamadığını söylüyor" (bunu söylediği doğrulanabilir bir gerçek) cümlelerini kıyaslayın.
- Kanıtlanması zor değer yargılarından kaçının: Sonuçları bir adım öteye götürmek, gereksiz sorunlar yaratabilir. Örneğin, işverenin "güvenlik kurallarını göz ardı ettiği" cümlesini yazarsanız, bunu kasıtlı olarak yaptığını kanıtlamanız gerekiyor. Öte yandan, işverenin "güvenlik kurallarını uygulamadığını" söylemek, bir gerçeği dile getirmek.
- Eksiklikler konusunda şeffaf olun: Bilmedikleriniz hakkında açık olun. Kanıtlayamayacağınız bir şeyi ima etme arzusundan kaçının. Şeffaflık, güvenilirliğinizi güçlendirir, özellikle de eksikler konusunda açık olduğunuz zaman.
- Şahsi ayrıntıları atın: Grafiklerde, fotoğraflarda ve videolarda belgelerdeki isimlere ve diğer detaylara, plakalara, sokak numaralarına ve posta kutularındaki isimlere yer vermeyin.
- Kare kare analiz yapın: Resim gerçek mi sahte mi? Fotoğraflar, metnin aksine teyit aşamasında genellikle göz ardı ediliyor. Ancak, Google Görseller, Facebook ve diğer platformlar, resimleri bulmayı kolaylaştırıyor. Gerektiğinde, tersine görsel arama ve diğer araçları kullanarak görselin aslına bakın. (Bu konuda daha fazla bilgi edinmek için, Teyit tarafından da çevrilen, GIJN'in "Akıllı telefonunuzdan görsel doğrulamanın dört yolu" makalesini inceleyebilirsiniz."
- Son olarak kendi incelemenizi yapın: Hala muhabirlerin aklını kurcalayan bir şey var mı? Hala şüphe var mı? Varsa bu konuyu dillendirin, çünkü bu son şansınız!
- Değişikliklerin uygulandığından emin olun: İsimlerin yazılışını düzeltmek gibi metin değişiklikleri, grafiklerde ve yayının diğer kısımlarında da uygulanmalı. Bu sebeple bir takip rutini düzenlemek gerekli.
Bu süreç, haberin güvenilirliğine, araştırmacı gazeteci olarak size, daha da önemlisi, araştırmanın öznesine haksız yere ciddi zararlar verebilecek hataları kaçınılmaz olarak ortaya çıkaracak.
Satır satır düzenleme yapmanın karşılığını hemen alacaksınız ve gecenin ortasında soğuk terlemeyle uyanıp bilgilerin doğruluğu konusunda endişelenmeyeceksiniz. Yanlış olma riskini en aza indirmek için elinizden geleni yaptığınızı bilerek mışıl mışıl uyuyabilirsiniz.
