*Bu içerik ilk kez "Want to solve the misinformation crisis? We already have a proven solution at our fingertips What would Wikipedia do?” başlığıyla Fast Company tarafından 8 Nisan 2021 tarihinde yayınlanmış ve Can Başaçek tarafından Teyit için çevrilmiştir.
Zamanımızın en distopyavari özelliği, aşılması zor güçlüklerle karşılaşmamız değil. Farklı bir çağda yaşasaydık, şiddetsiz bir başkanlık değişimi sürecini, aşı tereddütünü, ırk konusunda yaşanan gerginliği ve hatta iklim değişikliğini sorunsuz atlatabilecek yeterli ortak inançlarımız olabilirdi. Ancak bugün siyasi topluluğumuz, bu ciddi tehditleri uygun şekilde karşılama yeteneğimizi engelleyen bir bilgi enfeksiyonundan muzdarip.
Sosyal medya kanallarına, toplumumuzu bölecek, güvensiz hale getirecek ve etkisiz kılacak kadar çok yanlış bilgi enjekte ediliyor. Kullanıcı odaklı içeriklere yapay zeka destekli öneriler politik kutuplaşmayı daha da kötüleştirdi. Yabancı hükümetlerse 2016 ve 2020 ABD Başkanlık seçimlerine müdahale etmek için bu algoritmaları ustalıkla manipüle ettiler. YouTube'daki Rusya destekli dezenformasyon, seçim yıllarından sonra da milyarlarca izlenme almaya devam etti ve FBI'ın iç terör tehdidi olarak gördüğü komplo hareketlerini körükledi.
Sosyal medya aynı zamanda az çok önlenebilir olduğu belirlenen ölümlerin yüzde 60'ın yaşanmasına neden olan Covid-19 "infodemisinin" de birincil vektörü. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) direktörü, “sahte haberlerin bu virüsten daha hızlı ve daha kolay yayıldığı ve aynı derecede tehlikeli olduğu” konusunda uyarıda bulunmuştu.
Peki ne ters gitti? Google, YouTube ve Facebook, Çin dışında dünyanın en popüler üç internet sitesi. Bu durum tesadüfi değil: Bu siteler, popülerlik endeksli algoritmalara göre, dünyada üzerindeki bilgileri son derece iyi şekilde organize ediyorlar. Bu platformların faydalarına rağmen popülerlik, gerçeklik arasında rahatsız edici bir ilişki var. Viral içeriklere göre optimize olan sistemler, hızla güvenilmez bilgi yayıyorlar. YouTube'da İngilizce dilinde en çok izlenen koronavirüs videolarının dörtte birinden fazlası yanlış bilgi içeriyor. MIT bilim insanlarının hesaplamalarına göre sahte haberler Twitter'da gerçek haberlerden altı kat daha hızlı yayılıyor.
Peki hayat kurtarmak için bilgi sistemlerimizi nasıl geliştirebiliriz? NYC Media Lab'den Steve Rosenbaum'un belirttiği üzere, ne teknoloji platformlarına ne de hükümetlere, interneti düzenlemek konusunda tam olarak güvenilemez. “Bu nedenle hükümetten başka, Facebook, YouTube ya da Twitter’dan başka büyülü bir varlığa ihtiyacımız var.”
Rosenbaum kesinlikle haklı: Yanlış bilgi krizini çözmek için, bilgiyi ekonomik veya politik amaçlar adına manipüle etmeye yönelik herhangi bir dürtüden yoksun, “büyülü” bir üçüncü varlık gerekiyor. Fakat gerçekleri yanlışlardan ayırt etmek için yeterince hızlı ve ölçeklenebilir bir sistem oluşturabilecek varlıklar, teknoloji şirketlerinin ta kendileri. Bu yalnızca teorik bir çözüm değil; temel bileşenleri çoktan iyi geliştirilmiş ve kanıtlanmış bir çözüm.
Dünyanın en popüler internet siteleri arasında, içeriği popülerliğe göre sıralamak üzerine kurulmamış bir istisna internet sitesi var. Çin dışındaki beşinci en büyük internet sitesi, dünyadaki bilgileri, güvenilir şekilde belgelenmiş gerçeklere göre düzenliyor ve Amazon, Netflix ve Instagram'dan daha yüksek sırada yer alıyor. Bu internet sitesi Vikipedi.
Fakat bu site gerçekte ne kadar doğru? 2005 yılında, Nature'da yapılan bir kör araştırmada, Vikipedi'nin, Encyclopædia Britannica'dan daha ciddi hataları olmadığı sonucuna varıldı. 2007 yılında bir Alman dergisi bu sonuçları Bertelsmann Enzyklopädie ve Encarta ile karşılaştırınca aynı sonuçlara ulaştı. 2013 yılına gelindiğinde, Vikipedi, 255'ten fazla dilde yazılmış 155 bin makale ve o yıl 4.88 milyar sayfa görüntülenmesi ile dünyanın en popüler tıp kaynağı haline geldi. Hekimlerin yüzde 50 ila yüzde 70'i ve tıp öğrencilerinin yüzde 90'ından fazlası, Vikipedi'yi sağlık bilgisi kaynağı olarak kullanıyor.
İlginizi çekebilir: Vikipedi’nin sadece tüketicisi değil, teyitçisi de olun
Günümüzde ABD’de federal mahkeme belgelerinde Vikipedi'ye atıfta bulunuluyor ve Apple'ın Siri'si ve Amazon'un Alexa'sı Vikipedi'ye güveniyor. Google, Vikipedi'ye dayanarak arama motorunun popüler Bilgi Paneli bölümü için alıntılara yer veriyor. Vikipedi'nin Covid-19'u ele alma şekli, The Washington Post'ta “kirlilik denizinde bir umut ışığı” olarak tanımlanıyor.
Peki Vikipedi nasıl “insanlık tarihinin en büyük kaynakçası” ve “kamu teyitçiliği” haline geldi? Platformun üç basit temel içerik politikası var: tarafsız bakış açısı, doğrulanabilirlik ve sıfır orijinal araştırma; bununla birlikte, gerçek bir ortak hukuk organı haline gelen yüzlerce sayfa politika ve kılavuz tarafından da yönetiliyor.
Herkes bir düzenleme gönderebilse de Vikipedi'nin resmi bir yönetim hiyerarşisi bulunuyor. Editörler fikir birliğine varmaya çalışıyorlar, ancak platform aynı zamanda pek çok anlaşmazlık çözme mekanizması da sunuyor. Ayrıca Vikipedi, 11 koruma yöntemiyle hassas konuların yer aldığı sayfaları koruyor. İnsan gözetimi, dakikada binlerce düzenleme yapabilen, yapay zeka destekli, vandalizmi tersine çeviren botlarla uyumlu olarak çalışıyor. Üstelik tüm bunlar şeffaflıkla kaydedilen bir ortamda gerçekleşiyor.
Bu olağanüstü teyit teknolojisinin verimi kesinlikle hayret verici: Vikipedi'nin “Küresel ısınma tartışması” hakkındaki makalesinin ilk paragraflarını okuyun. Vikipedi'nin “Aşılar ve otizm” hakkındaki makalesini, YouTube'da bu kelimelerle arama yaptığınızda çıkan ilk beş videoyla karşılaştırın; bu aşı videolarının yüzde 32'si, bağışıklamaya karşı çıkıyor.
Sosyal medya platformları Vikipedi'den ne öğrenebilir?
Sosyal medya platformları, zayıflıklarını azaltmak için Vikipedi'nin güçlü yanlarına bakabilir. Bu platformlar içerik denetleme sistemlerinde açık kaynaklı bir teyit alanı sağlamalı. Bu sadece etik bir sorumluluk değil, aynı zamanda mevzuat yenilgisinin önüne geçmek için akıllıca bir hareket.
Bu, şu şekilde işleyebilir: Sosyal medyadaki içeriklerin küçük bir yüzdesi, halk sağlığına zararlı, viral yanlış bilgilerden oluşuyor. Teknoloji şirketleri, bu tür içerikleri açık kaynaklı teyite uygun hale getirecek politikalar uygulamaya başlamalı. Platformlar, şüpheli içerikleri, dağınık bir inceleme sürecine aktarmak için çeşitli mekanizmalar kullanabilir. Burada, teyitçilik yapan kullanıcılar, doğrulanabilirliği ölçmek için Vikipedi'de başarılı şekilde gelişen aynı açık kaynaklı yazılımı ve mekanizmaları kullanacak. Teyitin “görünür süreci,” ideal olarak çok paydaşlı bir kuruluş tarafından yönetilen MediaWiki'de gerçekleşecek. Gerçeklerin, “temel gerçeklerin" kendileri en az düzeyde yazarlık ve editörlük gerektiren, İngilizce Vikipedi makaleleri olacak.
Bu çözümü güçlendirmek için büyük bir üçüncü taraf işgücü, yani sosyal medya kullanıcıları halihazırda mevcut. Vikipedi, milyonlarca gönüllünün parasal tazminat ödenmeden bilgileri teyit edebileceğini kanıtlıyor. Hatta araştırmalar, insanların sadece beyindeki dopamin stimülasyonu karşılığında bile ahlaki ihlalleri cezalandırmaya yatkın olduğunu gösteriyor. Gerçekten de, altruistik cezalar zaten bugün sosyal medya faaliyetlerinin önemli bir bölümünü oluşturuyor. Teknoloji platformları zararlı yanlış bilgileri temizlemek için bu içgüdüyü kullanmalı.
Teyitçi davranışları üzerine yapılacak ileri araştırmalar, kullanıcı tarafından desteklenen bir içerik denetleme mekanizmasının gerekli ölçeğini netleştirmeye yardımcı olabilir. Bazı Vikipedi editörleri, kâr amacı güden bir şirkete “fayda sağlamak” için çalışmak istemeyebilir. Bununla birlikte, sosyal medya teyitçileri muhtemelen çok daha büyük bir insan havuzundan gelecektir. Büyük teknoloji şirketlerine katkıda bulunan kitle kaynaklı çalışmaların emsalleri bulunuyor. Örneğin, Yerel Rehberler, Google Haritalar'ı önemli miktarda bilgiyle zenginleştiriyor. Bu motivasyon döngüsü, bu insanlar Google'a çalıştıkları için motive olduklarından değil, arkadaşlarına ve ailelerine yardımcı olduklarını düşünerek içsel olarak motive olduklarından işliyor.
Sosyal medya şirketleri işe teyitçi alırken iki önemli noktayı belirtmeli:
(1) Teyitçilik, yanlış bilgileri azaltarak topluluğun yararını gözetiyor.
(2) Zararlı içeriklerin erişimi azaltılacak ve bunun üzerinden para kazanmaları kısıtlanacak, bu şekilde de hem üçüncü taraf içerik üreticiler hem de teknoloji platformu adına kötü içeriklerin kârı azalacak.
En başarılı teyit teknolojisini, popülariteyi en üst düzeye çıkaran sosyal haber platformlarımıza hızlıca uyarlamamızın büyük sonuçları var. Statükoyu korursak, giderek daha tehlikeli bir hakikat sonrası çağda yaşayacağız. Bununla birlikte, Facebook, YouTube ve Twitter'daki önemli yanlış bilgi alanlarını Vikipedi'nin yarısı kadar hafifletebilirsek bilgi çağımız, herkesin ortaklaştığı bilgi, anlayış ve refahı artırmayı başaracaktır.
