*Bu içerik ilk kez "How to talk to kids and teens about misinformation?" başlığıyla MIT Technology Review tarafından 2 Kasım 2020 tarihinde yayınlanmış ve Can Başaçek tarafından Teyit için çevrilmiştir.
Çocuklar ve gençler birbirlerinden farklı değil. Genç olmak, hiçbir zaman kolay değildi. Fakat şimdi sosyal medya, televizyon programları ve hatta yetişkinler gerçekleri büktüğünde, genç olmak daha da zor.
İşte hem yetişkinler hem de gençlerin faydalanabileceği ve yanlış bilgi hakkında nasıl konuşacağınıza, tükettiğiniz ve paylaştığınız bilgilerin doğruluğundan nasıl emin olacağınıza dair bazı ipuçları.
Yanlış bilgi hakkında çocuklarla nasıl konuşulur?
Çocukların komplo teorilerinden ve yanlış bilgilerden nasıl etkilendikleri hakkında pek fazla bilgimiz yok. "Gençlerde komplo teorilerine olan inancı inceleyen çok az araştırma var," diyor Kent Üniversitesi sosyal psikoloji profesörü ve iki çocuk annesi Karen Douglas. Literatüre göre bu konuda daha fazla eğitim, insanları yanlış bilgilere karşı korumada etkili olabiliyor. Aynı mantık, muhtemelen yaşları küçüldükçe yanlış bilgilere inanma olasılıkları artabilen çocuklar için de geçerli. Douglas, gençlerde komplo teorisine olan inancı ölçecek psikometrik bir ölçek geliştiriyor ancak o zamana kadar çocukların yanlış bilgiyi nasıl kavradıklarını tam olarak bilemeyeceğiz. Bu da mücadeleyi daha da zorlaştırıyor.
Yaşa uygun davranın. Örneğin çocukların hepsi George Floyd cinayetiyle ya da bunun altında yatan sistematik ırkçılığın şiddet içeren ayrıntılarıyla başa çıkmaya hazır değil. CommonSense Media'nın eğitim birimi editöryal strateji sorumlusu Tanner Higgin'e göre çocuklar yedi yaşından küçüklerse hazır olmamalılar da. "Yedi yaşın altındaki çocukları siyasi tartışmalara dahil etmeyin veya endişelendirmeyin," diyor Higgin. Küçük çocukların güvende olduklarını ve ebeveynlerinin onları güvende tutuyor olduğunu bilmeye ihtiyaçları var; onları endişelendirmek (özellikle de arkadaşlarıyla daha az temas kurdukları salgın sırasında) geri tepecek.
Fakat olayları masumlaştırmayın. Anlamlı sorular soran ve kaygı ya da endişeye dönüşmeden bilgileri sindirebilen, olgun bir çocuğunuz varsa açık ve dürüst olun. Yalan söylemenin, gerçeği başka bir yerden öğrenecek olan çocuklara faydası olmaz. "Küçük çocuklar bile gerçeği söylememenin veya yanlış bilgilere dayanarak kararlar almanın ne kadar zararlı olabileceğini anlayabilir," diyor News Literacy Project'in kıdemli başkan yardımcısı Peter Adams. "Ayrıca açıklık veya doğruluğun önemi gibi temel gazetecilik kavramlarını da anlayabilirler. Örnekleri veya içerikleri onlara ulaşabilecek şekilde uyarlamanız yeterli."
"Hafifletilmiş" bir komplo teorisinden bahsetmeyi deneyin. Bu mantığa aykırı olabilir, ancak Douglas, özellikle daha kolay kandırılabilen küçük çocuklar için bunu yapmanın önemli olduğunu söylüyor: "Komplo teorilerine inandıklarında bu inançların düzeltilmesi zor." Çocuklar gerçek dünyada komplo teorilerine maruz kalmadan önce yanlış bilginin hafifletilmiş bir versiyonundan bahsedin ve bu bilgiyi onlarla birlikte çürüterek çocukları koruyun. Bu yöntem, çocukların mantıksal açıdan neyin hatalı olduğunu anlamalarına yardım ediyor ve sonrasında daha ikna edici bir komplo teorisiyle karşılaştıklarında geri adım atıp sorgulayabilmelerini sağlıyor.
Her yaşta yanlış bilgiyle nasıl başa çıkılır?
Unutmayın, siz de yanlış bilgiye kanabilirsiniz. Evet, siz bile. "Pek çok genç, özellikle de teknoloji meraklısı olanlar, yanlış bilgiye kanmayacak kadar zeki olduklarını, bu yüzden endişelenmelerine gerek olmadığını düşünüyor," diyor Adams. Ancak tekrar etmekte fayda var: Hiç kimsenin yanlış bilgiye karşı bağışıklığı yok.
Yeniden paylaşılanlara dikkat edin. "Bir iddiayı veya ekran görüntüsünü farklı bir platformda görmeniz, bağlamın eksik olduğunun bir işareti olabilir," diyor Alexa Volland. Volland, MediaWise'ın Teen Fact-Checking Network (Poynter Enstitüsü ve Google News Initiative işbirliği) aracılığıyla Amerika Birleşik Devletleri’ndeki genç teyitçileri eğitiyor. Ekran görüntüsü içinde ekran görüntüsü olan birçok Instagram hikayesi ya da bir Instagram hikayesinin veya bir TikTok gönderisinin içinde tweetlerin ekran görüntülerini sayısız kez görmüş. Çözüm: Asıl platforma gidin ve paylaşmadan önce o kişinin ne söylediğini kontrol edin.
Tersine görsel arama, capsleri kontrol etmek için harika bir araç. Bazen insanlar sosyal medyada belirli bir haber hakkında olduğunu düşündükleri, ancak aslında bu olayla hiçbir ilgisi olmayan dikkat çekici görüntüler paylaşıyor. Volland’a göre, basit bir tersine görsel arama yapmak, viral bir görüntünün gerçekten iddia edilen olayı gösterip göstermediğini teyit etmenin en kolay ve en hızlı yollarından biri.
Kendinize bu bilginin arkasında kimin olduğunu sorun. Haberi ilk olarak paylaşan kuruluşu veya kişiyi inceleyin ve olası motivasyonlarını düşünün. Paylaştıkları bilgilerden ne kazanacaklar? Gerçeği, yanlışa saptırma motivasyonları olabilir.
Kanıt bulun. Kendi kendinizin teyitçisi olun ve bu bilgileri mümkün olan en iyi şekilde doğrulamaya çalışın. Şunları göz önünde bulundurun: Kanıtlarınız ne? Kaynakların bağlantıları (linkleri) var mı? Bu kaynaklar güvenilir mi? Birden çok kaynak aynı şeyi söylüyor mu? FactCheck.org ve PolitiFact gibi doğrulama platformları faydalı olabilir.
Kendi yanlılığınızı kontrol edin. Teyit yanlılığına merhaba deyin: Eğer, "Iy, iğrenç!" gibi bir tepkiniz varsa ya da bir gönderiyle aynı fikirde olup şiddetle başınızı sallıyorsanız duraklayın. "Eğer iddia yoğun bir duygusal tepki tetikliyorsa, sizde onaylama hissine yol açabiliyor," diyor Volland. Böylece yanlış bilgiye inanma olasılığımız daha yüksek oluyor.
Bağlamı kontrol edin. Volland, sosyal medyada viral olan birçok yanlış içeriğin, caps yaratmak için görselleri bağlamından kopardığını söylüyor. Örneğin, Volland'ın grubu, son zamanlardaki Black Lives Matter protestoları hakkında olduğu iddia edilen, ancak birkaç yıl önce Ferguson, Missouri'deki protestolardan olan görüntülerle insanları yanlış yönlendiren viral bir görseli çürütmüştü.
Özel olarak konuşun. İster yemek masasında olsun, ister Facebook'taki yorumlar kısmında, kimse saldırıya uğramayı sevmez. Yanlış bilgi edinmiş kişilerle özel mesajlardan veya başkalarından uzakta, özel olarak konuşun.
Başka bakış açıları arayın. "Bir makaleyi iyice okumaya dikkat ediyoruz, ancak önemli olan birden fazla sekme açmak ve yankı fanuslarınızdan çıkmak," diyor Volland. Bu da sizin eğiliminizin tam karşıtı bir haber kaynağını incelemek veya katılmadığınız politikacıların tweetlerini ve basın açıklamalarını okumak anlamına geliyor. Bu zor olabilir; ancak daha geniş bir bakış açısına sahip olmanızı sağlayacak ve neyin doğru neyin şişirildiğini fark etmenizi sağlayacak.
Yorumları kontrol edin. Yorumlar, alternatif diğer kaynaklara işaret ettiğinden yazılanın doğru olup olmadığını belirlemede genellikle çok işe yarıyor ve gönderinin başkaları tarafından şüpheli veya yanıltıcı olarak işaretlenip işaretlenmediğini görmek için de hızlı ve kolay bir yol olabilir.
Konuşmak, diğerleriyle orta yolda buluşmak anlamına gelir. Daha önce de söylediğimiz gibi nazik olmak, nihayetinde yanlış bilgi hakkında konuşmanın en güçlü yolu. İnsanlara inandıkları üzerinden saldırmak, bu inançların güçlenmesine sebep olabilir. Volland, bir haber tartışmalıysa "kaynakları değiştirmeyi" öneriyor. Bir ipucu daha: Eğer kişi bir haber kaynağından şüphe duyuyorsa o kaynaktan bilgi vermek ikna edici olmayacaktır. Volland bunun yerine iki kişinin de karşılıklı kabul edebileceği ve bilgi bulabileceği bir kaynak bulmayı öneriyor.
