Bir yanlış bilgiyi ele alırken görsellere yer vermek önemli olabiliyor.
Sosyal medya gönderilerinin ekran görüntüleri gibi, yanlış bilgiye dair görsel örnekler, iddialarımıza kanıt olabiliyor; haberlerimizi daha da ilgi çekici, unutulmaz ve bilgilendirici hale getirebiliyor.
Fakat bir sorun var. Yanlış bilgiyle ilgili görsellere yer vermek, o bilginin daha da yayılmasına neden olup zarara yol açabiliyor.
Bu iki anlama geliyor: İlk olarak, haberde yer alan yanlış bilgi, okurlarda mesajı ve duyguyu yeniden canlandırarak belki de asıl gönderiden daha fazla insana yayılmasına sebep olabiliyor. Birçok kötü niyetli aktörün haberlerinizde yer almayı hedeflediği düşünüldüğünde bu durum işlerine yarayabiliyor.
İkincisi, haberinizde kullandığınız görselin ekran görüntüsü alınarak belki iyi belki kötü amaçlarla başka bağlamlarda tekrar kullanılabiliyor.
Görsellerin internette güvenle dolaşmasını sağlamak için yeni araçlara ihtiyacımız var. Üst katmanlar da bu araçlardan biri.
Bu yazıda, üst katman derken ne demek istendiği ve kuruluşunuzun bunları nasıl tasarlayıp kullanabileceği açıklanıyor. Eğer doğru uygulamazsak işe yaramayabilirler.
Üst katman nedir?
Üst katman terimi, yanlış bilgi içeren bir görüntünün üzerine yerleştirilen görsel bir filtreyi ifade etmek için kullanılıyor. Katman, gazetecilerin yanlış bilginin yayılmasını önleyebilmesinde yardımcı bir araç.
Yanlış bilgi içeren görüntülere filtre uygulamak, okurlara bağlam sunmanıza yardımcı oluyor. Bu, orijinal yanlış mesajı yeniden üreterek zararlı içeriği yaymamızı önlemeye ve bu görselin farklı bağlamlarda yeniden kullanılmasını engellemeye yardımcı oluyor.
Üst katmanlar, gazetecilere diğer iki önemli hususta da yardım edebiliyor: Hassas görüntülerin yol açtığı sorunu azaltmak ve bireylerin kimliklerini korumak. Bu en iyi şekilde, görselin ilgili kısımları bulanıklaştırılarak yapılıyor.
Üst katmanlarla ilgili kılavuzumuz yalnızca makalelerde kullanılan görüntüler için geçerli, sosyal medyadaki görüntüler için değil. Sosyal medya görselleri farklı bir tasarım stratejisi gerektiriyor: Okurların kendi tercihleriyle girdiği, bağlam sunacak olan makalelerin aksine sosyal medya görselleri, insanların akışlarına rıza ya da bağlam olmadan giriyor.
Üst katmanlar aynı zamanda platformlar tarafından sosyal medya gönderilerine uygulanan uyarıları ifade etmek için kullandığımız bir terim olan ‘etiketlerden’ farklı. Yanlış bilgi etiketi tasarlama konusunda platformlar için hazırlanan ayrı bir rehber bulunuyor.
Üst katman tasarlamanın yedi ilkesi
First Draft 2020'de, 80'den fazla kuruluşun, insanları yanlış bilgi konusunda uyarmak için görüntüleri nasıl kullandığını araştırdı. Daha sonra bilişsel psikoloji ve endüstriyel uyarı tasarımı gibi çeşitli alanlardan gelen önerileri anlamak adına kapsamlı bir literatür taraması yaptı.
Buna dayanarak, First Draft'ın kendi yaklaşımında uyguladığı ve diğer kuruluşların da faydalanabileceği, üst katmanların yedi ilkesi oluşturuldu.
1) Filigran uygulayın ki uyarı da görselle birlikte dolaşsın
Önlem aldığımız davranışlardan biri ‘kötü niyetli kırpma’ olarak adlandırdığımız şey, yani haberdeki yanlış bilginin görüntüsünün kopyalanıp veya kırpılıp başka bir yerde kullanılması.
Tüm görüntüyü kapsamayan bir üst katman örneği. Görsel: The Washington Post. Ek üst katman First Draft tarafından uygulanmıştır.
Bazı durumlarda üst katmanlar, tüm görüntüyü kapsamadıkları için bunu önlemeyi başaramıyor. Herhangi biri ise üst katmana hiç bulaşmadan yanlış bilgiyi kolayca kırpabiliyor.
Tüm görüntüyü kapsamayan bir üst katman örneği. Kaynak: BBC. Ek üst katman First Draft tarafından uygulanmıştır.
Bunu, stok görsellerde bulunan benzer filigranlar kullanan Aos Fatos'un yaklaşımından ilham alarak önleyebilirsiniz. Bu yaklaşım sayesinde yanlış bilginin tamamının üzerinin kapatıldığından emin olun.
2) Sahteciliğe karşı koruma
İkinci tasarım ilkesi, üst katmanın bütünlüğü için kritik olan, sahteciliği önlemek. Temel ilke şu: Katman, görsel olarak ne kadar basitse, birinin değiştirmesi de o kadar kolay.
Bu tehlikelerden biri, görülür bir iz bırakmadan kesilip düzenlenebilecek düz renkler. Bunun bir örneği, Dünya Sağlık Örgütü'nün koronavirüs önlemleriyle ilgili yanlış bilgileri çürüttüğü görselde görülmüştü: Düz mavi arka plan sayesinde görsele yeni bir metin kolaylıkla yerleştirilebilmişti. Bu gibi küçük sahtecilikler bile markaların güvenilirliğini zayıflatabiliyor.
Düz renkli arka plan yüzünden yapılabilen, DSÖ'nün sahte çürütmesi. Kaynak: Reddit. Ek üst katman First Draft tarafından uygulanmıştır.
Desen, doku veya degrade gibi ince detaylar, görsel kırpılırsa veya üzerinde oynanırsa daha belli olmasını sağlıyor.
İkinci taktik ise klişeleşmiş "yanlış" damgasındansa sahtekarların erişemeyeceği, özel olarak tasarlanan çizimler ve işaretler kullanmak.
3) Uyarının göze çarptığından emin olun
Kullanıcılar üst katmana baktığında görselin yanlış bilgi içerdiğine ya da üzerinde oynandığına dair bir uyarı bulunduğunu fark etmeli.
Uyarının, kişi yanlış bilginin anlamını ve etkisini algıladıktan sonra değil, algıladığı esnada etkinleştirildiğinden emin olmak çok önemli. Psikolojide buna “eş uyarılma" (co-activation) deniyor (Swire, Briony ve Ullrich KH Ecker, 2018).
Yani uyarının ilk bakışta belli olması ve yanlış bilginin bilgisel ve duygusal içeriğiyle rekabet etmesi gerekiyor. Uyarıyı sol tarafa eklemek (sağdan sola yazılan dillerde sağa eklemek) ve yanlış bilgiyi merkezden uzaklaştırmak, buna yönelik taktiklerden biri. Bir diğer taktikse fazlasıyla görünür uyarı simgeleri.
Uyarıya vurgu yapmanın yanı sıra, öğeleri siyah beyazlaştırarak veya bulanıklaştırarak yanlış bilginin duygusal şiddetini azaltmak da faydalı olabilir.
4) Yargılayıcı üsluptan kaçının
Üst katman oluştururken amacımız yanlış bilgiyi çürütmek ya da paylaşan kişiyi ayıplamak değil. Yani, özellikle okurlarımız bu görsele inanmış ve bunu paylaşmış olabileceğinden, alenen yargılayıcı üslup kullanmayın.
Bu nedenle de kırmızı renkten ve çarpı işaretinden kaçının. Bunun yerine, ünlem işareti ve olumlu veya olumsuz anlamı olmayan bir renk seçin. Bu, uyarıyı etkinleştirmek ve yargılayıcı üsluptan kaçınmak arasında bir denge oluşturuyor.
5) Yanlış bilgi ve üst katman hakkında bağlam verin
Üst katman oluşturmanın en önemli nedenlerinden biri, yanlış bilgilerin bağlam dışında dolaşımını önlemek. Yani bazı bağlamlar görselle birlikte dolaşıyor ve bu nedenle üst katmana dahil edilmesi gerekiyor.
Üst katmanlara üç özellik ekleyebilirsiniz: Kuruluşunuzun adı, üst katmanın oluşturulma tarihi ve asıl görsele üst katman eklendiğine dair bir açıklama.
Haber merkezleri, görsele neden üst katman eklediklerini de kısaca açıklayabilir. Örnek: "yanıltıcı iddia." Ayrıca, üst katmanları nasıl ve neden kullandığınız hakkında okurların daha fazla bilgi edinebileceği bir bağlantı da ekleyebilirsiniz.
6) Erişilebilirlik standartlarını karşıladığından emin olun
Yukarıdaki ilkelerin her biri erişilebilirlik açısından değerlendirilmeli. Her görselde AA kontrast standartlarını karşılamayı hedefleyin.
Çoğu zaman bu, diğer tasarım ilkelerinden ödün vermeyi gerektiriyor. Örneğin, tasarımın ince detaylarını azaltarak etkisinden taviz vermek. Dahası, yanlış bilginin kendisi erişilebilirlik standartlarını karşılayamayabiliyor.
Ancak, üst katmanları okumayı zor bulanlar da dahil olmak üzere, tasarımları mümkün olduğunca herkes için yapmak çok önemli: Dünya çapında 2,2 milyar insan görme bozukluğu yaşıyor.
7) İnsanların üst katmanı doğrulayabilecekleri bir yol sağlayın
Üst katmanınızın ve markanızın güvenilirliğini korumak için, bir üst katmanın sizin tarafınızdan oluşturulup oluşturulmadığını herkes doğrulayabilmeli.
Teknik açıdan bakıldığında, yayıncılar üst katmanların güvenilirliğini sağlayabilecek şifreleme seçenekleri bulabilir. Örneğin, belli imzalar veya parmak izi bunlardan bazıları. Ayrıca arama yapılabilecek bir üst katman veritabanı, üst katmanın sizin tarafınızdan oluşturulup oluşturulmadığının kontrol edilmesine yardımcı olabilir.
Son olarak, alan adı, sunucu yapılandırması ve sunucu kullanılabilirliği değişiminden sağ çıkmak için, üst katmanların doğrulandığı kanalların kararlı depolama mekanizmaları kullanması gerekiyor. Örneğin, belli bir yayıncının internet sitesi bazı ülkelerde engellenebilir veya o kuruluş, varlığını sonlandırabilir. Bunun için, sansür ve kritik altyapı arızası ve/veya tıkanma koşulları altında, bir üst katmanı doğrulama kapasitesini koruyabilen, merkezi olmayan sistemler de tavsiye edilebilir.
