*Bu içerik ilk kez "How anti-vaxxers get around and Instagram’s new hashtag controls" başlığıyla Coda Story tarafından 6 Aralık 2019 tarihinde yayınlanmış ve Can Başaçek tarafından Teyit için çevrilmiştir.
2019 yılının Mart ayında, Ohio'lu genç Ethan Lindenberger, Washington'daki ABD Senato Komitesi'nin karşısına çıkmıştı. Gözlük, takım elbise ve kravat takmış, saçlarını özenle taramış ve annesinin kendisine aşı yaptırmayı reddedişini anlatmıştı. Ethan, 13 yaşındayken annesinin aşıya dair görüşlerine karşı çıkmaya başlamış, annesinin fikirleri ise internette bulduğu komplo teorileriyle güçlenmişti. "Annem kendi lehinde kanıtlar bulabilmek için aşı karşıtı gruplara ve sosyal medyaya yönelmişti," demişti Linderberger, komiteye.
Çocuk felci, ölümcül bir dönüş yapıyor
Senato, önlenebilir hastalıkların yeniden ortaya çıkmasının arkasındaki nedenleri incelemek üzere toplanmıştı. Amerika Birleşik Devletleri'nde, Amerikalı doktorlar, yıllardır görülen en kötü kızamık salgınıyla mücadele ediyor. Küresel olarak ise, neredeyse tükenmenin eşiğinde olan çocuk felci, ölümcül bir dönüş yapıyor.
Facebook, Lindenberger'in konuşmasının ardından artan baskıya yanıt vererek, platformlarında aşı karşıtı gönderileri öne çıkarmaktan vazgeçeceğini ve aramalarda aşı karşıtı içerik bulmayı zorlaştıracağını taahhüt etmişti. Ancak Coda’nın kanıtlarına göre sekiz ayın ardından aşı karşıtı hareket, Facebook'a ait olan Instagram'a akın etti ve dezenformasyonun yayılmasını engelleyen algoritmaya kafa tutuyor.
Mart ayında ABD Senato Komitesi karşısında ifade veren 18 yaşındaki Ethan Lindenberger.
Kaynak: Anastasia Gviniashvili
Bu yılın ilkbaharına kadar aşı karşıtları, Instagram'da özgürlüğün tadını çıkarıyorlardı. Quebec'te yaşayan aşı yanlısı ve @queenofvaccines isimli hesabın yöneticisi 22 yaşındaki Anne-Julie Dionne bu konuda şöyle söylüyor: "İstedikleri her şeyi diledikleri gibi yapabiliyorlardı."
Mayıs ayında Instagram, #vaccinescauseAIDS (aşı AIDS'e yol açar), #vaccineskill (aşı öldürür) ve #vaccinescauseautism (aşı otizme sebep olur) gibi en popüler aşı karşıtı etiketlerin bazılarını engelledi. Ancak, aşı karşıtı Instagram kullanıcıları, #learntherisk (tehlikeyi öğren) ve #justasking (sadece soruyorum) gibi 40'tan fazla şifreli etiket kullanarak bu kontrolleri aşıyorlar.
Çevrimiçi tacizden korktuğu için anonim kalmak isteyen, aşı yanlısı @vaccinesinvogue hesabının yöneticisi 29 yaşındaki California'lı çocuk doktoru Alice bu konuda şöyle söyledi: "Bu iş kadar basit değil ve bunlar, bilgi arayan aileler için yanıltıcı olabilir."
Instagram taramasından kaçmak için aşıyı (vaccines) ç harfiyle yazmak (vaççines) veya parantez kullanmak (va((ines) gibi taktikler de platformda hızla artıyor. "Etrafta öncekinden daha çok olmasa da aynı derecede yanlış bilgi dolaşıyor," dedi Alice. "Bilgilerini yaymak için aynı etiketi kullanan bu kişiler özel bir grup oluşturuyorlar."
Aşı karşıtı kullanıcılar mesajlarını yaymak için cinsel saldırı ve kürtaj hakları etiketlerini ele geçiriyorlar
Bir başka taktik, kürtaj hakkı ve cinsel rıza konularda mücadele eden Instagram kullanıcılarının kullandığı, örneğin #righttochoose (seçme hakkı), #mybodymychoce (benim bedenim benim kararım) ve #bodilyautonomy (beden özgürlüğü) gibi etiketleri kullanmak. Bu etiketlerin çoğu, şu anda aşı karşıtı propaganda ile dolmuş durumda.
Özellikle #idonotconsent (rızam yok) isimli etiket, aşı karşıtları tarafından seçilmiş durumda. Geçen ay bu etikete sahip gönderilerin dörtte üçü aşı karşıtlığı içeriyordu.
New York'ta yaşayan 24 yaşındaki Kanadalı aşı karşıtı Holly, @novaccinesnoworries isimli hesabın yöneticisi. Holly, aşı yanlısı gruplar tarafından kullanılan etiketleri kullanıyor. "Benimki gibi hesaplar, aşı yanlısı etiketler kullanmaya başladı. Bizim kullandığımız etiketler ağır bir şekilde sansürlendiğinden, #vaxwithme (benimle birlikte aşı yaptır) ve #provax (aşı yanlılığı) etiketlerini kullanıyorum," diyor.
Aşı karşıtı kullanıcılar Facebook'un, aşı karşıtı içerikleri öne çıkarmayı engelleme çabalarının etkilerini hissettiklerinden, Instagram'a yöneldiler. "Bence Facebook'ta bilgi paylaşmak çok daha zor. Facebook'ta gönderiler çok daha hızlı kaldırılıyor ve daha fazla denetleniyor," diyor Holly. "Ama Instagram'da, sansürlense dahi o kadar sert denetlenmiyor. Gönderiler o kadar da kolay kaldırılmıyor- birileri şikayet etse bile bu nadiren oluyor."
Şu anda aşı karşıtları tarafından kullanılan etiketlerde dolaşırsanız, aşılar ve otizm arasındaki var olmayan bağlantı veya grip aşısının çocuk düşürmeye yol açtığına dair yanlış iddialar gibi, geniş kitleler tarafından çürütülmüş sözde bilim verilerini görebilirsiniz. "Aşı yüzünden yüzlerce bebek öldürüldü," iddiası, geçen ay oldukça yaygın olan sahte iddialardan biri.
Bu ise Kasım ayında #idonotconsent (rızam yok) etiketi içeren popüler ve birçok kez repost edilmiş bir dezenformasyon örneği:" Eğer çocuklarınızda astım, otizm, epilepsi, depresyon, diyabet, kanser, besin alerjisi, DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu), anksiyete, egzema varsa sakın onlara aşı yaptırdığınızı ve 'hiçbir şeyleri olmadığını' söylemeyin."
Etiketlerin toplamı 240 bin gönderiden oluşuyor. Instagram, aşı karşıtı bir etiketi kapatmak için hangi kriterin gerekli olduğu konusunda yorum yapmıyor ve bunun, platformun yanlış bilgilendirme karşıtı savunmasını zayıflatacağını belirtiyor.
Instagram, aşı karşıtlarının, şirketin kurallarını ihlal etmediğini açıkça belirtti. "Aşı karşıtı içerikler, politikalarımıza aykırı değil ve bu tür bir içeriğe sahip olduğu için bir etikete karşı işlem başlatmayacağız," diyor Facebook şirket sözcüsü Stephanie Otway bir emailde. "Bir etiket belirli bir miktarda yanlış bilgi içeriyorsa onu kısıtlayabilir veya tamamen engelleyebiliriz."
Coda, önemli ölçüde aşı karşıtı içerik barındıran etiketlerin listesini Instagram'la paylaştıktan sonra, #vaccineskill (aşı öldürür), #noflushot (grip aşısına hayır), #learntherisk (tehlikeyi öğren), #researchdontregret (araştır, pişman olma) ve #stoppoisoningyourkids (çocuklarınızı zehirlemeyi bırakın) etiketleri kaldırıldı. Ancak bir sürü aşı karşıtı etiket hâlâ duruyor ve her hafta kullanıcılar tarafından yenileri oluşuturulup takip ediliyor.
Instagram'daki cinsel rıza etiketleri aşı karşıtı propagandayla doldu
Dezenformasyon uzmanı ve Vaccinate California isimli savunma grubunun kurucu ortağı Renee di Resta, Instagram için "zor olan şey, kötü bilgi ile ifade özgürlüğü arasında bir denge kurmaya çalışmaları," diyor.
Instagram ile ilgili başka bir sorun ise, di Resta'nın "tutku asimetrisi" olarak adlandırdığı şey. "Kendini konuya dahil edenlerde gerçek bir tutku asimetrisi var. Aşı yaptıran insanların ezici çoğunluğunun, aşıyla ilgili tamamen olumlu tecrübesi var," diyor di Resta. Bu, aşılarla ilgili kampanyaların başlatılması anlamına gelebilir. "Bu, 'dünyanın yuvarlak oluşu hakkında tweet atacağım' demekle aynı şey."
Dionne ve Alice gibi aşı yanlısı hesaplar, çok daha zor takipçi kazanma eğilimindeler. Alice bununla başa çıkmak için, kendi aşı yanlısı içeriklerine aşı karşıtı etiketler ekliyor. Aşı karşıtı meme'lerin arasında, Alice'in göze çarpan "milenyum pembesi" renkli gönderileri dikkat çekiyor. "Amacım çok fazla takipçi edinmek değil, sadece bu bilgiyi paylaşmak."
Aşı karşıtları Instagram algoritmasını aldatıyor
ABD merkezli siber güvenlik şirketi Safeguard Cyber'in başkanı ve ortak kurucusu Otavio Freire, aşı karşıtı içeriğin, yabancı botlar ve troller tarafından yürütülen dezenformasyon kampanyalarında tercih edilen hassas bir nokta olduğunu söyledi. "Bölücülük ve öfke yaratmak için mükemmel olan bazı konular var. Bu meme'lerin yapmaya çalıştığı şey de bu," diyor Freire.
"Bu hesapların ezici çoğunluğu, Instagram'ın belirli bir şekilde davranmasına sebep oluyor: Algoritmayı aldatıyorlar."
Freire, bu uygulamayı "meme savaşı" olarak nitelendiriyor. Bu terim, meme yoluyla gerçekleştirilen modern bilgi savaşını tanımlamak için kullanılıyor. "Meme'ler kolay tüketilebilir, bakması kolaydır," diyor Freire. "Dezenformasyonun güçlendirilmesi için harikadırlar ve bakın şu işe, görüntü paylaşımı için en iyi platform hangisi? Instagram."
Aşı karşıtlarının faydasına olduğu ortaya çıkan bir başka Instagram özelliği ise, uygulamanın kullanıcıların kendi profillerinin "biyografi" alanları dışında link paylaşmalarına izin vermemesi. Bu da alıntı ve hesap verme zorunluluğu olmadan temelsiz bilgi paylaşımını kolaylaştırıyor.
Aşı yanlısı Dionne şöyle söyledi: "Facebook'ta sevdiğim şey, makale ve link paylaşabilmeniz. Instagram, insanları makale açıp okumaktan alıkoyuyor. Ben linkleri yine de koyuyorum." Ancak bu, çabalarını boşa çıkarabiliyor. Aşı karşıtları sık sık Dionne’dan aşıların güvenli olduğuna dair "kanıt" istiyorlar.
Eylül ayında, Facebook ve Instagram, dezenformasyonu sınırlamak ve aşılarla ilgili farkındalığı artırmak için bir önlem daha getirdi: Kullanıcılar, artık aşıları arattığında, Hastalık Kontrol Merkezini veya Dünya Sağlık Örgütünü ziyaret etmek isteyip istemediklerini soran bir açılır pencere ile karşılaşıyor. Dünya Sağlık Örgütü Genel Müdürü Dr. Tedros Adhamnom Ghebreyesus bu özelliği memnuniyetle karşıladığını belirten bir açıklama yaptı. "Başlıca dijital organizasyonların, kullanıcılarına karşı, aşılarla ilgili gerçeklere erişmelerini sağlamak için sorumlulukları var," dedi.
Günlük olarak aşı hareketini takip edenler bu konuda daha az iyimser. "Instagram artık, toplumdaki kazananları ve kaybedenleri seçiyor— bunun gerçek soruna yönelik daha iyi bir fikir özgürlüğü yaklaşımı olup olmadığını bilmiyorum,” diyor Freire. Freire’e göre uygulama, yanlış içeriğin hüküm sürmesine izin veren algoritmasının öncelikli olarak çözülmesi gerekiyor.
Kullanıcılar, Dünya Sağlık Örgütünün internet sitesini ziyaret etmek yerine, "yine de gönderileri gör" seçeneğini işaretleyerek en popüler aşı karşıtı hesapların bir kısmı ile karşılaşabiliyorlar. "Sanki 'altta yatan semptomla başa çıkamıyoruz, bu yüzden açılır pencere ile arabuluculuk yapmaya çalışalım' diyorlarmış gibi– nihayetinde dezenformasyonun sebebine değil, semptomuna saldırıyorlar."
