*Bu içerik ilk kez "How to stop friends and relatives from spreading misinformation about Covid-19" başlığıyla CNBC tarafından 26 Mayıs 2020tarihinde yayınlanmış ve Can Başaçek tarafından Teyit için çevrilmiştir.
Sosyal medya akışlarınızda koronavirüs hakkında yanlış bilgiler mi görüyorsunuz? Yalnız değilsiniz.
Çalışmalara göre, nüfusun büyük bir kesimi Covid-19 hakkındaki iddialardan en az birine inanıyor ve birçok insan, görüşlerini çevrimiçi olarak da desteklemek için içerik paylaşıyor. Örneğin Amerikalıların yüzde 30’undan fazlası, bu teori büyük ölçüde yalanlanmış olmasına rağmen, bilim insanlarının yeni koronavirüsü laboratuvarda oluşturduğuna inanıyor.
Pandemi esnasında yanlış iddialar o kadar yayıldı ki Dünya Sağlık Örgütü bu duruma “infodemi”, yani yanlış bilgi salgını ismini verdi.
Peki sosyal medyada yanlış bilgi paylaşan insanlar gördüğümüzde ne yapmalıyız? Onları aksine ikna etmenin bir yolu var mı?
CNBC birkaç uzmanla konuştu ve arkadaş veya ailemizi kendimizden uzaklaştırmadan bilgilerin yanlış olduğunu nasıl söyleyebileceğinizi sordu. Hepsi bunun denemeye değer olduğu konusunda hemfikir ve çok sayıda çalışma da bunu destekliyor; ancak her seferinde başarılı olamayacağınızı kabul etmeniz gerek.
İşte uzman ipuçlarından bazıları:
Özel mesaj göndermeyi deneyin
Connecticut Üniversitesi Sağlık Bilimleri Profesörü Sherry Pagoto konu hakkında bir süredir düşünüyor. İnsan davranışları üzerine çalışan Pagoto, pandemi sırasında kendi sosyal medya hesaplarında da yanlış bilgilerin artan bir hızla yayıldığını gördü.
Tavsiyesi ise şu: Yanlış bilgi paylaşan kişileri herkesin önünde utandırmaktan ve kendilerini aptal gibi hissetmelerine sebep olmaktan kaçının. Aksi takdirde daha savunmacı davranacaklardır. Eğer fikirlerini değiştirmek istiyorsanız bu da ters etki yaratacaktır. Bunun yerine o insanla olan yakınlığınıza bağlı olarak özelden yazın ya da yüz yüzde konuşma ayarlayın.
“Bunun insanları utandırdığınız bir an olmasını istemeyiz” diye uyarıyor Pagoto. Herkese açık gönderi paylaşmanın değerli olduğunu, bu sayede topluluktaki diğer insanların gönderiyi görebileceğini ve yorum yapabileceğini de belirtiyor. Ancak çoğu zaman ilk olarak özel mesaj atmayı tercih ediyor ve gönderiyi atan kişinin utanç hissetmeden içeriği kaldıracağını umuyor.
Nazik ve ilgili olun
Güney California'da yaşayan teknoloji araştırmacısı Dan Ness, yakın zamanda Nextdoor üzerinden birinin, yerel bir siyasetçinin Covid-19 nedeniyle gerçekte kaç kişinin öldüğünü sorguladığı bir gönderi paylaştığını gördü. Gönderinin amacı, iş yerlerinin yeniden açılması ile ilgili bir tartışma başlatmaktı.
Ness bilgi kaynağının şüpheli göründüğünü fark etti. Bu nedenle onunla özel olarak konuşup siyesetçinin sözlerini doğru alıntılanmamış olma ihtimaline karşı haberi bir kez daha kontrol etmesini rica etti.
Bu işe yaradı. Söz konusu kişi gönderiyi kaldırmayı tercih etti.
“Onu aşağıladığımı düşünüp kırılmadı” dedi Ness bu stratejinin neden başarılı olduğu sorulduğunda.
San Diego'lu davranış bilimci Gina Merchant yanlış bilgiyle savaşırken olaylara ilgi ve empatiyle yaklaşıyor. Örneğin akışında “Çin virüsü” ile ilgili bir şey görürse tartışmayı genişletmek için sorular soruyor. (Kamu sağlığı uzmanları, ABD Başkanı Trump tarafından kullanılan ve Asya kökenli insanlara olan düşmanlığa ve ırkçılığa yol açan “Çin virüsü” ifadesini eleştiriyor.)
“Genelde, ‘virüsün nereden geldiğini konuşmak ilginç bir konu’ gibi şeyler yazıyorum” diyor Merchant, terimle ilgili bir konuşma başlatmadan önce. “Konuşmayı duygusallıktan uzaklaştırmaya çalışın” diye de ekliyor.
Pagoto, bir kişinin, yanlış bilgiyle çatışan bilgiyi aktarmadan önce o yanlış bilgiyi merak uyandırıcı bulabileceğini kabullenmemiz gerektiğini öne sürüyor.
“Yanlış bilgilerin gittikçe daha karmaşık hale geldiği göz önüne alındığında, bu anlaşılabilir” diyor Pagoto.
İnsanların bilgiyle ilişki kurmasını sağlayın
Dr. Ashely Alker, Plandemic adlı viral bir video hakkında bir sürü soru almaya başladığında, ailesi ve arkadaşlarına bilgi vermesi gerektiğini biliyordu. Acilde çalışan Dr. Alker bu nedenle, videoda öne sürülen yanlış iddiaların çoğunu yalanladığı tweetleri bir araya getirdi.
Dr. Alker, yanlış bilgilerle mücadele etmeye zaman ayırdığını, ancak bunu insanların ilişki kurabileceği bir şekilde yapmaya çalıştığını belirtti: “Bilimi herkesin anlayabileceği bir şey haline getirmekten hoşlanıyorum. İnsanların bilgiyle ilişki kurmasını sağlamak yardımcı oluyor.”
Alker genelde insanların bildiği veya kabul ettiği bilimsel bilgilerle başlayarak ve bunların üzerine bir şeyler koyarak ilerliyor. Tıp jargonunu kullanmaktan mümkün olduğu kadar kaçınıyor. Bu yaklaşım şimdiye kadar başarılı olmuş ve şu anda da bilimin çeşitli yönlerini açıklamak için haftalık bilgi görselleri oluşturuyor.
“İşe yaramayan şey, politik olmak ya da insanları aptal hissettirmek” diye ekliyor.
Veri yığınlarından kaçının
Sağlık strateji uzmanı Zayna Khayat veri paylaşımına dair farklı başarıları var. Khayat son zamanlarda, işyerlerinin Covid-19 nedeniyle kapatılmasına karşı çıkan ve geçmişte de çok sayıda Amerikalıyı öldüren bir salgın hakkında bilgi veren uzak bir aile dostunu düzeltmeye çabaladı.
“Ona basit bir teyit ile cevap verdim ve tüm makaleyi çürüten üç dört bilgi ekledim.”
“Cevap vermedi” diyor.
Pagoto'nun deneyimine göre bilim insanı olmayan kişiler gerçekler, grafikler, listeler ve istatistiklerden ziyade hikâyeleştirilmiş bilgileri daha kolay sindirebiliyor. Bazı kişiler çelişkili bilgilerle karşılaştıklarında yeni kanıtlara uyum sağlamak yerine, kendi bakış açılarını destekleyen başka veriler -genellikle gayri meşru kaynaklardan gelen veriler- arayarak mevcut görüşlerini üsteliyorlar.
“Herkes kararlarını ve fikirlerini verilere dayandırarak oluşturmuyor” diyor Pagoto. Bu nedenle uygun yerlerde veri kullanmanızı, ancak hikâye anlatımı veya kişisel anekdotlar kullanarak iletişim kurmanızı öneriyor.
“İnsan olarak görünmeniz daha iyi” diye de ekliyor Alberta Üniversitesi Mezenformasyon Araştırmaları Uzmanı Kanadalı Hukuk Profesörü Timothy Caulfield: “Hepimiz endişelerimizle empati kuran gerçek bireylerle iletişim kurmak isteriz.”
Ama yine de... gerçek bilgiler verin
Uzmanlar, itirazınızı yaparken güvenilir araştırmalara dair birkaç internet bağlantısı atmanızın faydalı olduğu konusunda hemfikir.
Çocuk nörofizyoloji araştırma görevlisi Dan Freedman, bir arkadaşı, tartışmalı bilim insanı Dr. Shiva Ayyadurai'nin Dr. Anthony Fauci hakkında yanlış iddialarda bulunduğu bir video yayınladığında bu yaklaşımı benimsedi.
Ohio'da yaşayan Freedman gönderiyi atan kişinin, Ayyadurai'nin karmaşık geçmişinden haberdar olmadığını varsaydı. Bu nedenle Ayyadurai'nin enfeksiyon hastalıkları ya da immünoloji uzmanı olmadığına, aşıyı eleştirdiğine ve e-postayı icat ettiğine dair sahte bir iddiada bulunduğuna dikkat çekti: “Hatasını fark etti ve gönderiyi sildi (ve) sonra başka biri bunu paylaştığında, ‘bu adam aşı karşıtı’ yorumunu yaptı.”
Freedman bilgiyi arkadaşça verdiğinden ve gönderiyi attığı için onu yargılamadığından bu yaklaşımın işe yaradığını düşünüyor.
“Ona Ayyadurai'nin geçmişinden haberdar olmadığını bildiğimi ve bu bilginin fikrini değiştirebileceğini düşündüğümü söyledim.”
Alberta Üniversitesi Mezenformasyon Uzmanı Caulfield yine de kısa bir özet vermenin, bilimsel kaynaklara dair birkaç bağlantı göndermenin ve güvenilir haber kaynaklarına atıfta bulunmanın önemli olduğunu belirtiyor. Bu her zaman işe yaramıyor, ancak bazı insanlar bu bilgilere inanıp sonrasında başka insanları da düzeltebiliyor.
Hevesiniz kırılmasın
Yanlış bilgi ile mücadele etmek için zaman ayırdıysanız internete hizmetiniz için teşekkürler. Ancak herkesi ikna edemeyeceğinizin farkında olun.
Merchant aşı karşıtı içerikleri araştırırken bazı insanların yeni bilgilere açık olduğunu fark etti. (Onlara "tarafsız gözlemci" diyor) Ancak bazı sert aşı karşıtları yeterli bilimsel kanıtlar karşısında bile ödün vermeye istekli değil.
Yani bazı durumlarda belki de müdahil olmayabilirsiniz. Birini sosyal medyada sessize alma veya engelleme seçeneğinizin her zaman orada olduğunu da unutmayın. İçeriği Facebook da dahil olmak üzere bazı sosyal medya sitelerinde yanlış olarak da bildirebilirsiniz. (Bu şirketler yanıt verme konusunda çok yavaş olmasına rağmen)
Sonuç olarak uzmanlar tartışmanızı öneriyor. Ancak lütfen bu süreçte psikolojik olarak yıpranmayın.
