*Bu içerik ilk kez "It’s not just a social media problem: How search engines can spread misinformation” başlığıyla Nieman Lab tarafından 11 Mart 2021 tarihinde yayınlanmış ve Can Başaçek tarafından Teyit için çevrilmiştir.

Arama motorları, toplumu bilgiye ve insanlara ulaştıran ana geçitlerden biri. Ancak aynı zamanda yanlış bilgiye giden yol da olabiliyorlar. Sosyal medyanın tartışmalı algoritmalarına benzer şekilde arama motorları da, sizin ve başkalarının daha önce tıkladıklarını öne çıkarmayı öğreniyor. Sansasyonel içerikler insanların ilgisini çektiğinden, algoritmalar ve insan doğası arasındaki bu dans, yanlış bilginin yayılmasını teşvik edebiliyor.

Çoğu çevrimiçi hizmet gibi arama motoru şirketleri de sadece reklam satarak değil, aynı zamanda kullanıcıları izleyerek ve verilerini gerçek zamanlı olarak satarak para kazanıyorlar. İnsanlar genellikle, sansasyonel ve eğlenceli haberlerin yanı sıra, görüşlerini onaylayan veya çelişen yanlış bilgilere yöneliyorlar. Örneğin yapılan bir çalışmaya göre, diyabetle ilgili popüler YouTube videolarının, konuyla ilgili daha az popüler videolardan tıbbi olarak daha geçerli bilgilere sahip olma olasılığı daha düşük.

Sosyal medya platformları gibi, reklam odaklı arama motorları da arama şirketlerinin metriklerinin artırmasına neden olduğu için cazip bağlantılara tıklamayı ödüllendirmek üzere tasarlanmışlar. Chirag Shah ve meslektaşları, arama ve öneri sistemlerini inceleyen araştırmacılar olarak, bu tehlikeli “kurumsal kâr motivasyonu ve bireysel duyarlılık” kombinasyonunun, sorunu çözmeyi zorlaştırdığını gösteriyor.

Arama sonuçları yanıltabiliyor

Bir arama sonucuna tıkladığınızda arama algoritması, tıkladığınız bağlantının aramanızla alakalı olduğunu öğreniyor. Buna alaka düzeyi geri bildirimi deniyor. Bu geri bildirim, arama motorunun gelecekte bu arama için o bağlantıya daha fazla ağırlık vermesini sağlıyor. Yeterli sayıda kişi bu bağlantıya yeterince tıklar ve böylece alaka düzeyi hakkında güçlü geri bildirim verirse, söz konusu internet sitesi, bu ve ilgili aramaların sonuçlarında daha yukarıda görünmeye başlıyor.

İnsanların arama sonuçları listesinde daha yukarıda görünen bağlantıları tıklamaları daha olası. Bu da olumlu bir geri bildirim döngüsü oluşturuyor: Bir internet sitesi ne kadar yukarıdaysa tıklamalar da o kadar fazla oluyor ve internet sitesi ya daha yukarılara çıkıyor ya da yukarılarda kalıyor. Arama motoru optimizasyonu teknikleri, internet sitelerinin görünürlüğünü artırmak için bu bilgiyi kullanıyor.

Bu yanlış bilgi sorununun iki yönü var: arama algoritmasının nasıl değerlendirildiği ve insanların manşetlere, başlıklara ve kısa haberlere nasıl tepki verdiği. Çoğu çevrimiçi hizmet gibi arama motorları da birçok metrik kullanılarak değerlendiriliyor ve bunlardan biri kullanıcı katılımı. Okumak, izlemek veya sadece tıklamak istediğiniz şeyleri sunmak, arama motoru şirketlerinin çıkarına en uygun şey. Bir arama motoru veya herhangi bir öneri sistemi, sunulacak öğelerin bir listesini oluşturduğu için öğelere tıklanma olasılığını hesaplıyor.

Önceden bu, en alakalı olacak bilgileri ortaya çıkarmak anlamına geliyordu. Fakat alaka düzeyi kavramı bulanıklaştı, çünkü insanlar bir süredir gerçekten alakalı bilgilerin yanı sıra eğlenceli arama sonuçlarını bulmaya çalışıyorlar.

Piyanonuz için bir akort aleti aradığınızı düşünün. Birisi size piyano çalan bir kedi videosu gösterse tıklar mısınız? Birçok kişi piyano akort aletiyle hiçbir ilgisi olmamasına rağmen tıklar. Arama hizmeti, olumlu alaka düzeyi geri bildirimleri nedeniyle doğrulanmış hissediyor ve insanlar piyano akort cihazı aradıklarında piyano çalan bir kedi göstermenin normal olduğunu öğreniyor.

Aslında birçok durumda bu, ilgili sonuçları göstermekten daha iyi. İnsanlar komik kedi videoları izlemeyi seviyor ve arama sistemi, daha fazla tıklama ve kullanıcı katılımı kazanıyor.

Anlattıklarımız zararsız görünebilir. Peki, insanların zaman zaman dikkati dağılırsa ve aramalarıyla alakalı olmayan sonuçlara tıklarsa ne olur? Sorun şu ki insanlar heyecan verici görüntülere ve sansasyonel manşetlere kendilerini kaptırabiliyolar. Sadece piyano çalan kediler değil, komplo teorilerine ve sansasyonel haberlere de tıklamaya eğilimliler ve bunlara gerçek haberlere veya ilgili bilgilere tıkladıklarından daha çok tıklıyorlar.

Ünlü ama sahte örümcekler

2018'de, yeni bir ölümcül örümceğin, ABD’de birden fazla eyalette birkaç kişiyi öldürdüğü iddia edilen bir Facebook gönderisinin ardından Google'da “yeni ölümcül örümcek” araması büyük artış gösterdi. Bu popüler aramanın ilk haftasında “yeni ölümcül örümcek” sorgusunun Google Arama'daki öne çıkan yüz sonucu analiz edildi.

Haberin sahte olduğu ortaya çıkmıştı, ancak bunu aratan insanlar büyük ölçüde sahte gönderiyle ilgili yanlış bilgilere maruz kaldı. İnsanlar bu yanlış bilgilere tıklamaya ve bunları paylaşmaya devam ettikçe Google bu sayfaları arama sonuçlarının en üstünde sunmaya devam etti.

Heyecan verici ve doğrulanmamış haber örüntüleri ortaya çıkmaya ve tıklanmaya devam ediyor. İnsanlar ya hakikatle ilgilenmiyorlar ya da Google Arama gibi güvenilir bir hizmet bu haberleri gösteriyorsa doğrudur, diye düşünüyorlar. Daha yakın zamanlarda, yeni koronavirüsün Çin'deki bir laboratuvardan sızdığını iddia eden tersi ispatlanmış bir haber, bu kısır döngü nedeniyle arama motorlarında ilgi görmüştü.

Yanlış bilgileri tespit edin

İnsanların doğru ve yanlış bilgiyi ne kadar iyi ayırt edebildiklerini denemek için “Google’dan mı değil mi" adlı basit bir oyun tasarlandı. Bu çevrimiçi oyun, aynı arama için iki sonuç kümesi gösteriyor. Amaç basit: güvenilir, itimatlı veya en alakalı kümeyi seçmek.

(Arama motorunda “korona yiyeceklerden bulaşır mı” sorgulanıyor.)

Bu iki kümeden birinde, doğrulanmış ve yanlış veya çürütülmüş haber olarak etiketlenmiş sonuç bulunuyor. Oyun herkese açık. Şimdiye kadar toplamda otuzdan fazla ülkeden 2 bin 100 yanıt toplandı.

Sonuçlar analiz edildiğinde, insanların yarısının, yanlış bilgi bulunan sonucu güvenilir olarak seçtiği görüldü. Yüzlerce başka kullanıcıyla yapılan deneylerdeki birçok yinelemede benzer bulgulara ulaşıldı. Başka bir deyişle, insanların yaklaşık yarısı komplo teorileri ve sahte haber içeren sonuçları seçiyor. Bu yanlış ve yanıltıcı sonuçları daha fazla insan seçtikçe arama motorları insanların istediğinin bu olduğunu öğreniyor.

Beş büyük teknoloji şirketinin (ç.n: GAFAM - Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft kısaltması) regülasyon ve öz regülasyon sorunları bir yana, insanların bu sistemlerin nasıl çalıştığını ve nasıl para kazandıklarını anlamaları da önemli. Aksi takdirde, piyasa ekonomileri ve insanların göz alıcı bağlantılara çekilme eğilimi kısır döngüyü devam ettirecek.