26 Eylül 2019'da İstanbul’da meydana gelen 5.8 büyüklüğündeki deprem, tartışmaları beraberinde getirdi. Silivri açıklarındaki sarsıntının ardından sosyal medyada ortaya çıkan bazı görüntüler bilgi kirliliğine yol açarken Teyit, konu hakkında hazırladığı analizlerle kullanıcıların doğru bilgiye ulaşması için çalıştı. Deprem hakkında gündem olan konulardan birisi de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “İstanbul’da on binlerce toplanma alanı var” dediği afet ve acil durum toplanma bölgeleri oldu. Depremin ardından binlerce internet kullanıcısı kendisine en yakın toplanma alanına bakmak için E-Devlet Kapısı’na akın etti. Ayrıca, afet ve acil durum toplanma yerlerini gösteren tabelaların olduğu fotoğraflar sosyal medyada çokça paylaşıldı. Bu yazıda E-Devlet Kapısı üzerinden sorgulanan afet ve acil toplanma yerlerinin Google Haritalar ve Mapchecking gibi araçların yardımıyla nasıl kontrol edilebileceğini ifade etmeye çalışacağız.
Toplanma alanları “Türkiye Afet Müdahale Planı” kapsamında belirleniyor
Türkiye’deki acil toplanma yerleri hakkında Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının (AFAD) hazırladığı bir broşüre ulaşılabiliyor. Toplanma bölgeleri “afet ve acil durumlar sonrasında geçici barınma merkezleri hazır olana kadar geçecek süre içerisinde yaşanacak paniği önlemek ve sağlıklı bilgi alışverişini sağlamak amacıyla halkın tehlikeli bölgeden uzaklaşarak toplanabileceği güvenli alanlar” olarak tanımlanıyor.
Broşürde, toplanma yerlerinin “Türkiye Afet Müdahale Planı” kapsamında bazı kriterlere göre belirlendiğinin altı çiziliyor. Buna göre afet ve acil durum toplanma bölgeleri; nüfus yoğunluğu, ulaşılabilirlik ve tahliye kolaylığı, mümkün olduğunca engellilerin ve yaşlıların ulaşımına uygunluk, yangın, su taşkını, tsunami, altyapı ve benzerleri gibi ikincil tehlikeler ile deniz, akarsu kenarları, sıvılaşmadan etkilenmeyecek ve fay hatlarından uzak, mümkün olduğunca engebesiz, konut alanlarına yakın ancak yapısal ve yapısal olmayan unsurlardan etkilenmeyen, elektrik, su, tuvalet gibi temel ihtiyaçlar ve benzeri unsurların karşılanabileceği yapılara yakınlık gibiseçim kriterlerine dikkat edilerek ve mümkün olduğunca kamuya ait uygun yerler seçilerek belirleniyor.
Bornova eski Belediye Başkanı Y. Mimar Olgun Atila tarafından 2017 yılında kaleme alınan “Bornova Afete Hazırlanıyor” isimli bir kitapçıkta, afet ve acil durum toplanma alanlarının AFAD tarafından belirlenirken hangi kriterlerin göz önünde bulundurulduğuna dair bir bölüm mevcut. Buna göre Bornova’da, AFAD’ın aşağıdaki kriterleri aradığı ancak yapı yoğunluğu bulunan bölgelerde söz konusu kriterlerin “uygulanamadığı” ve “daha uygulanabilir” kriterler üzerinden çalışmaların devam ettiği ifade ediliyor.
Afet ve acil durum toplanma bölgeleri nasıl öğrenilebilir?
Anadolu Ajansı’nda yer alan 1 Ekim 2019 tarihli habere göre, AFAD Türkiye genelinde 15 bin 984, İstanbul'da ise 2 bin 864 toplanma alanı olduğunu açıklamış. Bahsi geçen toplanma alanları E-Devlet Kapısı’nda bulunan “Acil Toplanma Alanı Sorgulama” bölümündenöğrenilebiliyor.
Ekrana gelen sorgu sayfasından il, ilçe ve mahalle bilgilerini girdikten sonra harita üzerinde beliren kırmızı bölgeler, size en yakın üç toplanma bölgesini temsil ediyor.
AFAD tarafından 6 Kasım 2018’de Çankırı Valiliği’ne gönderilen bir yazıda, afet ve acil durum toplanma tabelalarının hangi kriterler çerçevesinde belirleneceği de detaylı bir şekilde anlatılmış.
QR kodunun hemen yanında bulunan numaralar sırasıyla il trafik kodunu, ilçe kodunu, mahalle kodunu ve alan numarasını temsil ediyor. Buna göre İstanbul’un Beyoğlu ilçesinde yer alan bir afet ve acil durum toplanma tabelasındaki 3411 numarası il ve ilçeyi, 015 mahalleyi ve son olarak 01 ise bölgedeki alan numarasını anlatıyor.
Fotoğraf: Anadolu Ajansı
Toplanma alanlarını “Mapchecking” ile ölçün
Geçtiğimiz hafta sosyal medyada paylaşılan fotoğrafın, küçük bir afet ve acil durum toplanma bölgesini gösterdiği iddia edildi. Teyit, 1 Ekim 2019’da yayımladığı analizde ise fotoğrafın aslında bağlamdan koparıldığı ve bahsi geçen Karaağaç Parkı afet ve acil durum toplanma alanının fotoğrafta göründüğünden daha büyük olduğu sonucuna ulaştı.
Ancak bu noktada, Karaağaç Parkı afet ve acil durum toplanma bölgesinin iddia edilen fotoğraftan daha büyük olduğunu ifade etmek tek başına yeterli olmayabilir. Büyüklük ve küçüklük kavramlarının göreceliği üzerinden hareket ederek bahsi geçen alanda ne kadar kişi toplanabileceğini Mapchecking aracılığıyla göstermeye çalışacağız.
Mapchecking isimli internet sitesinden, afet ve acil durum toplanma bölgesi olarak belirlenen Karaağaç Parkı’nın yaklaşık 352 metrekare olduğu görülebiliyor. Yine bahsi geçen internet sitesi yardımıyla söz konusu alana kaç kişinin sığabileceğini teorik olarak hesaplamak mümkün. Prof. Dr. G. Keith Still’in bir araştırmasına göre 1 metrekarelik alanda ayakta ve yan yana durabilecek insan sayısı en fazla 5. Buna göre toplanma alanı olarak belirlenen Karaağaç Parkı’da metrekareye 5 kişinin düştüğü varsayıldığında yaklaşık bin 763 kişinin parkta bulunabileceğini söylemek yanlış olmaz.
Yine Mapchecking.com aracılığıyla, metrekareye 1.5 kişi düştüğü varsayılırsa, Karaağaç Parkı’na 528 kişinin sığabileceği söylenebilir.
Toplanma alanının içinde bulunduğu Karaağaç Mahallesi’nin nüfusunun ise 2018 nüfus sayımına göre 6 bin 822 olduğu anlaşılıyor. Yani herhangi afet ya da bir acil durumda metrekareye 5 kişi düşmesi durumunda Karaağaç Mahallesi’nde yaşayan vatandaşların yaklaşık dörtte biri parkta bulunabiliyor. Ancak metrekareye 5 kişinin düştüğü varsayımı da bazı sıkıntılar barındırıyor. Nitekim Karaağaç Parkı’nın içinde spor aletleri, ağaçlar ve bir çocuk parkı yer alıyor.
Toplanma alanı olarak belirtilen alanların üstünde başka yapılar olabilir
Bu noktada E-Devlet Kapısı’nda toplanma yeri olarak belirlenen parkın tamamının toplanma alanı olarak kullanılacağı varsayımı sıkıntılı görünüyor.
Örneğin, toplanma alanı olarak belirlenen Karaağaç Parkı’nın içinde halihazırda bazı oyuncaklar, ağaçlar ve spor aletleri bulunuyor. Ayrıca parka girişin yüksek bir merdivenden sağlandığı, Google Earth uygulamasından elde edilen uydu görüntüleri incelendiğinde de etrafında yüksek katlı binaların olduğu fark edilebiliyor. Sonuç olarak Karaağaç Parkı’nın AFAD tarafından belirlenen kriterlerin tamamına uygun olduğunu bu noktada söylemek zor.
Karaağaç Parkı afet ve acil durum toplanma bölgesinin hemen yakınında bulunan çok katlı yapılar.
Toplanma alanlarına kaç kişinin sığabileceğine dair farklı tahminler geliştirmek adına Ankara’nın Çankaya ilçesindeki Kuğulu Park’ı da örnek olarak ele alabiliriz. E-Devlet Kapısı’nda Çankaya’daki Kuğulu Park’ın da afet ve acil durum toplanma bölgesi olarak tespit edildiği görülüyor.
Yine Mapchecking.com yardımıyla afet ve acil durum toplanma bölgesi olarak belirlenen Kuğulu Park’ta metrekareye 1 kişi düştüğü varsayıldığında yaklaşık 10 bin kişinin toplanabileceği öngörülebilir. Karaağaç örneğinde olduğu gibi E-Devlet Kapısı’nda Kuğulu Park’ın tamamının toplanma alanı olarak işaretlendiği anlaşılıyor. Ancak etrafında yüksek yapılar olmasa da Kuğulu Park’ın ortasında ördek ve kuğuların yüzdüğü bir havuz, çocuk oyun alanları, yüksek merdivenler ve bazı tesisler mevcut. Yani parkın tamamını toplanma alanı olarak görmek yanıltıcı olabilir. Dolayısıyla metrekareye 1 kişi düştüğü varsayıldığında 10 bin kişiden daha az bir kalabalığın Kuğulu Park’ta toplanabileceğini ifade edebiliriz.
Konu hakkında çarpıcı olabilecek başka bir örnek de İstanbul’un Avcılar ilçesindeki Mustafa Tete Parkı. Avcılar Gümüşpala Mahallesi’ndeki üç toplanma yerinden birisi olarak belirlenen parkın yüzölçümü yaklaşık 587 metrekare.
Ayrıca 587 metrekarelik alana sahip parkın içinde bankamatikler, çocuk parkı ve çardaklar da bulunuyor. 587 metrekarelik parkın tamamı toplanma alanı olarak kullanılsa dahi metrekareye 1 kişi düşmesi durumunda Mustafa Tete Parkı’nda 587 kişi toplanabiliyor. Avcılar Gümüşpala Mahallesi’nde, 2018 yılı nüfus sayımına göre 41 bin 079 kişi ikamet ediyor. Yani afet ve acil bir durumda metrekareye maksimum sayı olan 5 kişi düşmesi durumunda ise Gümüşpala Mahallesi’nin yaklaşık ondörtte biri Mustafa Tete Parkı’nda bulunabiliyor.
Sosyal medyada afet ve acil durum toplanma tabelaları bağlamından koparılarak sunulabiliyor
İstanbul’un Silivri ilçesi açıklarında 26 Eylül 2019’da meydana gelen depremin ardından gündem olan afet ve acil durum toplanma alanları hakkında sosyal medyada paylaşımlar mevcut. Toplanma alanları tabelalarının bulunduğu noktalar hakkında ortaya atılan paylaşımlar genelde bölgenin küçük ya da yetersiz olduğu şeklinde.
Konu hakkındaki benzer fotoğraflardan birisi de bir Twitter kullanıcısı tarafından 1 Ekim 2019’da Teyit’e gönderildi. Fotoğrafta afet ve acil durum toplanma tabelasının olduğu ve etrafı çevrili küçük bir alan görülebiliyor.
Ancak bu fotoğrafın da Bursa’daki Karaağaç Parkı örneğinde olduğu gibi bağlamdan koparıldığını söylemek mümkün. Nitekim İstanbul’un Esenler ilçesinde yer alan tabeladaki bölge daha büyük bir alanı kapsıyor. Yine Google Sokak Görünümleri ile Esenler ilçe meydanının görüntülerine ulaşılabiliyor. Görüntülerde toplanma bölgesini ifade eden tabelanın alanda bulunan küçük bir bölgeye yerleştirildiği ve Esenler’deki meydanın çok daha büyük olduğu anlaşılabiliyor.
Toplanma alanlarını önceden kontrol etmek acil durumlarda lehinize olabilir
AFAD tarafından 81 ilde belirlenen toplanma alanlarının içinden kendinize en yakın olanı daha önceden araştırmak, afet ve acil durumlarda lehinize olabilir. Bu bakımdan aşağıda yer alan tavsiyelerde bulunmak yanlış olmayacaktır.
Google Haritalar yardımıyla toplanma alanlarına giden güzergahları önceden inceleyebilirsiniz. Toplanma alanına giden en kısa ya da verimli yolu önceden bilmek afet ve acil durumlarda size zaman kazandırabilir.
- Google Sokak Görünümleri size toplanma alanınız hakkında birçok bilgi verir. İneceğiniz merdivenlerin yüksekliğinden, afet ve acil durum toplanma bölgesinde bulunan diğer yapılara kadar birçok konuda bilgi edinebilirsiniz.
- Google Haritalar afet ve acil durum bölgesinin etrafındaki yüksek katlı yerleşimleri gösterebilir. Bu durumda yine AFAD tarafından belirlenen görece daha avantajlı toplanma alanlarını tercih edebilirsiniz.
- Mapchecking ile etrafınızda bulunan toplanma alanlarının yüzölçümü bilgisini elde edebilir, herhangi bir kriz anında bu bölgelerde kaç kişinin toplanabileceğini hesaplayabilirsiz.
- Kamu binaları olarak okullar, AFAD tarafından belirlenen toplanma yerlerinin başında geliyor. Okulların büyük bir alan kapladığı ve birden fazla sokağa baktığını söylemek mümkün. Google Haritalar ya da Sokak Görünümleri, toplanma yerleri olarak belirlenen okulların aktif giriş ve çıkış kapılarını belirlemenizi sağlayabilir.
- Toplanma tabelaları hakkında gördüğünüz paylaşımlardan şüphe etmek faydalı olabilir. Bağlamından koparılmış, çarpıtılmış görsellere inanmak yerine iddiayı E-Devlet Kapısı’ndan ya da Google Haritalar yardımıyla ulaşabileceğiniz görsellerle teyitlemeye çalışın.
