Afet, doğal veya insan kaynaklı bir olayın meydana gelmesi sonucu, insanların, çevrenin ve ekonominin ciddi şekilde zarar gördüğü olaylardır.
Deprem, sel, yangın, fırtına, çığ, volkanik patlama, kirlilik, terör saldırısı gibi olaylar, afetlere örnek olarak verilebilir. Afetler, sosyal, ekonomik ve çevresel açılardan önemli etkilere sahip olabilir. İnsanların can ve mal güvenliği tehdit altında olabilir, sağlık sorunları ortaya çıkabilir, altyapılar ve binalar hasar görebilir, çevre kirlenebilir, ekonomik faaliyetler sekteye uğrayabilir ve sosyal hayat etkilenebilir.
Afet sırasında doğru bilgi hayati
Afet yönetimi, afetlere hazırlık, afet sırasında müdahale ve afet sonrası iyileştirme faaliyetlerini kapsayan disiplinler arası bir yaklaşımdır. Afet yönetimi, afetlerin etkilerini azaltmak, afet sırasında can ve mal kaybını en aza indirmek, acil durumlarda hızlı ve koordineli bir şekilde hareket etmek, afet sonrasında toplumun normal yaşamına dönmesini sağlamak amacıyla çalışmaktadır.
Afet sırasında yayılan yanlış bilgilerin neden olabileceği riskler:
- Afet yönetimi ve kurtarma çalışmalarını olumsuz etkileyebilir ve insanların hayatını riske atabilir.
- Yanlış bilgiler, insanların yanlış kararlar almalarına neden olabilir ve afet sırasında gereksiz panik ve kargaşa yaratabilir.
- Bu panik hali kurtarma çalışmalarının yürütülmesini zorlaştırabilir ve yardıma ihtiyacı olan insanların kurtarılmasını engelleyebilir.
Afet dönemlerinde kullanılabilecek OSINT araçları
Afetin tanımından yola çıkarak, can ve mal güvenliğinin tehlikeye girdiği her durumu afet olarak nitelendirebiliriz. Yaygın olarak deprem, sel, fırtına ilk akla gelen afetler olsa da; pandemi, kuraklık ve hava kirliliği de afet olarak değerlendirebileceğimiz kriz anlarından. Bu durumda şüpheli bilgilerin teyit edilmesi, yeni bir bakış açısı ve bilgi derinliği kazandırması ve nihayetinde yaşananlara sebep ve sonuçları ile birlikte daha geniş bir perspektiften bakma imkanı için bazı yardımcı çevrimiçi araçlar kullanılabilir. Kullanılabilecek OSINT (açık kaynak istihbarat) araçları afetin şekline göre çeşitlenir . Bu araçları toplu şekilde görebileceğimiz kaynaklardan bazıları osintframework, sürekli güncellenen journaliststoolbox ve awareonline.
Elde etmek istediğiniz bilginin türüne göre bu araçları kullanabilirsiniz. Örneğin bir web sayfasının kime ait olduğunu bulmak isterseniz "domain name" (alan adı) kategorisindeki araçlar çıkış noktanız olabilir. Ya da Konum tespiti yapmak istediğinizde "maps" (haritalar) kategorisi altındaki araçlar ile ilerleyebilirsiniz.
Kaynak: OSINT Framework
Afetlerde OSINT araçları ile neler yapılabilir?
Afetin boyutları tespit edilebilir: Deprem, sel, orman yangınları gibi afetlerde etkilenen bölgenin büyüklüğünü tespit etmek, afetin boyutunu anlamak için önemlidir. Bu amaçla, bölgedeki insan ve hayvan nüfusu, ekonomik ve kültürel unsurlar da göz önünde bulundurulabilir.
6 Şubat’ta depremlerin meydana geldiği fay hattının büyüklüğünün farklı ülkelerde karşılaştırması. Kaynak: Reuters
Afet sonrası değişim takip edilebilir: Yıkım, zarar ve sosyal alışkanlıkların değişimini takip etmek, afetin etkisini anlamak için faydalı olabilir. Örneğin, uydu fotoğrafları kullanarak deprem sonrasında yıkılan binaları veya yangın sonrası etkilenen bölgeleri tespit edebiliriz. Ayrıca, pandemi döneminde alışveriş ve seyahat alışkanlıklarını öncesi ve sonrası olarak karşılaştırmamızı sağlayan araçlar yardımıyla yaşanan sosyal değişimi anlayabiliriz.
Kaynak: BBC
Kaynak: Google
Afet döneminde artan şüpheli bilgiler teyitlenebilir: Afetler sırasında yanlış bilgiler yayılabildiği için, doğru bilgilerin teyidi önemlidir. Bu amaçla, tersine arama, konum doğrulama gibi teknikler kullanılabilir.
Afet sonrasında araştırmacı gazetecilik: Afetler ardından yaşanan her yıkımın, her zararın doğal sebeplerle oluşmadığı bir gerçek. Gazeteciler OSINT araçları sayesinde elde edilen bilgilerle daha objektif sonuçlara ulaşılabilir, muhtemel ihmalleri ortaya çıkarabilir. Örneğin, yıkılan bir binanın kim tarafından inşa edildiği veya hangi şirketin sorumlu olduğu gibi bilgilere açık kaynaklardan erişilebilir. Bu şekilde, sorumluların tespiti için bilgi toplamak mümkün.
Afet dönemlerinde kullanılabilecek harita araçları
Google gibi global ölçekli kaynaklara geçmeden önce yerel kaynakları sıralamakta fayda var. Maden Tetkik Arama Müdürlüğü (MTA) tarafından hazırlanan diri fay hatları haritası çevrimiçi olarak fay hatlarını görüntülemeye olanak sağlayan bir araç. Harita Genel Müdürlüğü’nün Atlas isimli servisi de faydalanılabilecek diğer kaynaklardan.
Google harita ekosistemi içerisinde birden fazla aracı barındırıyor ve harita hizmeti sağlayan bu servisler kullanım amaçlarına göre bazı farklılıklar barındırıyor.
Google Maps, navigasyon hizmetinin yanı sıra kullanıcılar tarafından paylaşılan fotoğraf ve yorumlar ile en çok kullanılan harita servislerinin başında geliyor.
Neler yapılabilir?
Sokak görünümü özelliğiyle, seçilen konumdan belirli tarihlere ait bilgiler elde edilebilir. Bu bilgiler ile konum tespiti/doğrulama yapılabilir.
Dual Map isimli araç Google haritalarda bulunan üç görüntü seçeneğini bir arada kullanmanıza olanak sağlıyor. Yandex Sokak Görünümü ve Mapillary kullanılabilecek alternatiflerden..
Kaynak: DualMap
Google Maps'te kullanıcılar tarafından eklenen fotoğraf ve yorumlardan yola çıkarak ek bilgiler edinilebilir.
Kullanıcılar tarafından paylaşılan görsellere erişmek için alternatif araçlar: Yandex Haritalar, Bing Haritalar ve konuma göre arama yapmaya fırsat tanıyan sosyal medya uygulamaları (Instagram, TikTok vb.).
Bu araçlarla seçilen konumlar arasındaki mesafe hesaplanabilir, açık adresi bilinmeyen bazı binalar bulunabilir. Örneğin bir videoda görünen bir tabela ya da sembolik yapılarvideonun çekildiği konumu bulmak için iyi birer ipucu haline gelebilir.
Diğer harita servislerinin uydu görüntüleri ile karşılaştırma yapmak için de BBBike isimli bu araç kullanılabilir.
Google Earth: Google haritalar gibi tarayıcı üzerinden çalışan bu servisin en temel farkı, yer şekilleri ve üç boyutlu binaları görüntüleyebilme fırsatı sunması. Bunun yanında harita üzerinde kuş uçuşu mesafe hesaplamak ya da belirli bir bölgenin alanını hesaplamak da mümkün.
Google Earth Pro, Google Earth'ün kurulum gerektiren bir yazılım ile erişilebilen versiyonu. Birçok farklı işlemi gerçekleştirebileceğiniz bu haritalama servisinin işlevlerinden bazıları şunlar:
Deprem, yangın, sel gibi doğal afetlerden etkilenen bölgelerin farklı zamanlarda çekilmiş uydu görüntülerini karşılaştırarak değişimi inceleyebilirsiniz. Yıkılan binaların yaklaşık olarak hangi yıllarda inşa edildiğini, bir orman yangınından sonra hangi bölgelerin etkilendiğini belirleyebilirsiniz. Ayrıca, yıllar içinde kuruyan bir göl veya sular altında kalan bir şehri de bu araçla görebilirsiniz. Bu konuda alternatif araçlar arasında Planet ve Esri yer alır.
Açık kaynaklardan elde edilen veri setlerini (geojs, kml, kmz, shp) harita üzerinde yansıtabilirsiniz. Örneğin, USGS sitesinden alınan fay hattı haritasını yeni bir katman olarak yazılıma yükleyerek, istenen bir konumdaki binanın fay hattına uzaklığını hesaplayabilirsiniz.
(USGS'ten alinan bir veri setinin, Google Earth Pro üzerine eklenmiş hali.)
Bu konuda alternatif araçlar arasında Datawrapper ve Felt yer alıyor.
Şekiller çizerek mesafe veya alan hesaplayabilirsiniz
Burada Google Earth’ten farklı olarak, çizilen alanı deniz seviyesinden yüksekliğine göre konumlandırabilirsiniz. Örneğin, olası bir deniz seviyesi yükselmesi senaryosunda hangi bölgelerin sular altında kalabileceğini tespit edebilirsiniz.
Güneşin konumunu, belirlenen zaman dilimi içinde kontrol edebilirsiniz. Örneğin, merak ettiğiniz bir videonun konum bilgilerini girerek, videodaki gölgelerin hangi zaman aralığında oluşabileceğini tahmin edebilirsiniz. Bu konuda alternatif araçlar arasında suncalc.org yer alır.
Belirlenen konumlar arasında çizilen rota üzerinde yapılacak bir geziyi video olarak kaydedebilirsiniz.
Google Haritalar ekosisteminin diğer hizmetleri arasındaki Google Earth Engine ise, web tarayıcısı üzerinden geçmiş uydu görüntülerine erişmenizi sağlar. Google Earth Pro'ya göre daha düşük çözünürlükte olmasına rağmen, genel değişim hakkında bilgi sağlayabilmesi ve animasyon hazırlayabilmesi bu hizmetin öne çıkan özelliklerinden biridir.
Tüm Google Harita ekosistemi alternatif olarak OpenStreetMap ve QGIS yazılımı ile kullanılabilir. karmaşık verilerle çalışabilme fırsatı sunmasıyla öne çıkan QGIS açık kaynaklı bir yazılım.Konum tespitinde kullanılan bir başka araç ise, yeryüzü şekilleri ile konumunu tespit etmeye çalıştığımız görüntüyü karşılaştırmaya yarayan Peak Visor aracı. Aşağıda belli afetlere özel listelenen araçları da bulabilirsiniz.
Deprem özelinde kullanılabilecek kaynaklar:
- AFAD Son Depremler
- Kandilli Rasathanesi Haritası
- ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS) Haritası
- Avrupa‑Akdeniz Sismoloji Merkezi
Yangın özelinde kullanılabilecek bazı kaynaklar:
Sel özelinde kullanılabilecek kaynaklar:
