5G ile yeni koronavirüs salgını arasında bir bağ olduğuna yönelik iddialar çeşitli isimlerce dile getirilmeye devam ediyor. Konuyla ilgili olarak hazırladığımız bir önceki yazıda bu iddiaların Türkiye’de kitlesel bir biçimde dillendirilmesine aracı olanları tespit etmeye çalışmıştık.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR: 5G ile yeni koronavirüs arasında bağ olduğu iddiaları Türkiye’ye nasıl geldi?
İlgili yazıda yanlış bilginin yayılmasına aracılık edenlerin, sosyal medyada değil, konvansiyonel medyada öbeklendiği tespitinde bulunduk. Özellikle Soner Yalçın ve Abdullah Çiftçi gibi isimler dikkatleri çekiyordu. Bu kişilerin gelişimine katkıda bulundukları dezenformasyon ortamının, sosyal medyada da yansımaları olacağını tahmin ediyorduk.
Albatros tarafından hazırlanan “Covid-19 & 5G Kitlesi: Kitle ve Yayılım Analizi” raporu bu konuda ilginç bir perspektif sunuyor. Albatros’un tespitine göre 21 Ocak ila 13 Nisan 2020 tarihlerinde Türkiye’de 2 bin 611 aktif Twitter kullanıcısının, 5G ile Covid-19’un ilişkilendirildiği paylaşımlar yaptığı ya da bunlarla etkileşime girdiği tespit edilmiş.
Verileri değerlendirmeden önce, raporun Twitter odaklı olduğunu anımsatmak gerek. Teyit’te Facebook ve Instagram’daki 5G karşıtı paylaşımların ciddi bir etki alanına sahip olduğunu, paylaşımların 5G ile yeni koronavirüs arasında bağ olduğu yönündeki fikirleri etkileyebildiğini gözlemlemiştik. Albatros’tan edindiğimiz bilgiye göre, Instagram’da bu ve benzeri paylaşımların sınırlılığı ve paylaşımların yoğunlukla “story”ler aracılığıyla yapılması, böyle bir analizin önüne geçebiliyor. Facebook’un Cambridge Analytica skandalı sonrası veri paylaşımına ciddi sınırlamalar getirmiş olması da, bu platformun burada sunacağımıza benzer bir analize tabi tutulmasının önüne geçiyor.
Paylaşımların zamansal dağılımı ve botlar
Raporda bahsi geçen paylaşımların 21 Ocak’ta şekillenmeye başladığı tespit edilmiş. Ancak paylaşımların uzun süre yaygınlaşmadığı anlaşılıyor.
Bir önceki yazımızda 5G ile Covid-19 arasında bir bağ olduğunu konvansiyonel medya araçlarında dile getiren ilk kişinin Soner Yalçın olduğunu belirtmiştik. 25 Şubat günü 247 binin üzerinde tiraj yapan Sözcü’deki köşe yazısında Yalçın “5G denemesi mi koronavirüse yol açtı? Yoksa koronavirüs mü 5G teknolojisinin önüne geçmek için piyasaya sürüldü?” diyerek konuyla ilgili dezenformasyona kapıları aralamıştı.
Öte yandan Albatros’un raporunda Yalçın’ın Twitter’da etkisinin hayli sınırlı kaldığı görülüyor. Nitekim paylaşımlarda 25 Şubat günü, önceki günlere nazaran ufak bir artış gözlemleniyor olsa da, kısa vadede ciddi bir etki yaratmadığı anlaşılıyor.
Önceki yazımızda Yalçın’ın ardından 3 Mart tarihinde Twitter’dan ve 5 Mart tarihinde Beyaz TV ekranlarından 5G ile ilgili komplo teorilerini dile getiren ikinci ismin Abdullah Çiftçi olduğunu belirtmiştik. Bu isimlerin yine dezenformasyonun yayılımının ilk günlerinde Twitter’da sınırlı bir kitleye seslenebildiği anlaşılıyor. Ancak zamanla hem Yalçın hem de Abdullah Çiftçi’nin ilgili iddiaları defalarca dile getirmesi işe yaramış görünüyor.
Paylaşımlarda özellikle 14 Mart ve sonrasında yavaş yavaş ivmelenen bir artış görülüyor. 14 Mart’ta Yeniçağ gazetesi yazarı Arslan Bulut’un “T.C. pasaportundan çatısı olan evler İsrail basınında!” başlıklı köşe yazısında 5G ile Covid-19 arasındaki olası bağı ima etmesi de süreci hızlandırmış gibi.
Bu süreçte bot aktivitelerinin ise sınırlı olduğu, organik paylaşımların etkisini hissettirdiği görülüyor. Twitter’daki ilk patlamanın ise 31 Mart tarihinde yaşandığı açık.
Twitter’da 5G - Covid-19 gündemi dahilindeki hashtag ve mentionların zamansal değişimine odaklanan bu video için Albatros’a teşekkürler.
- Videonun sol üst bölümündeki kısım paylaşımların yapısal ve anlamsal değerlendirilmesi ile olumlu-olumsuz değişimini ve bot popülasyonundaki değişimi,
- Sol alt bölümdeki grafikler paylaşımların request analizlerini yani istek, talep, şikayet gibi değişimlerini ve iddiacı ya da şüpheci yaklaşım değişimini,
- Videonun sağ bölümü ise hashtag ve mentionları içeren kelime bulutunun zamansal değişimini göstermekte.
31 Mart’ta ne oldu?
31 Mart 2020 tarihinde Twitter’da bir hashtag kampanyası düzenlendi. O gün yaptığımız araştırmada #5GyeHayir hashtagini Türkiye gündemine sınırlı bir süre de olsa sokmayı başaran Twitter kullanıcılarının kimler olduğunu anlamaya gayret gösterdik.
Düzenlenen kampanya günü aktif olan, ancak sonrasında kapanan @5GyeHayir isimli Twitter hesabı, ilgili paylaşımları yapan onlarca hesaptan yalnız biriydi. Hesabın takip ettiği az sayıda ismi listelediğimizde, karşımıza çeşitli bakanlık hesapları ile cumhurbaşkanlığının sosyal medya hesapları çıkıyordu. Ancak bu listede hesabın ilk takip ettiği kullanıcılar arasında @isuda20 isimli bir kullanıcı da vardı. @5GyeHayır isimli hesap @isuda20’nin kampanya günü yaptığı bazı paylaşımları retweet de etmişti. Peki bu hesabı nereden tanıyorduk?
Ocak sonlarına doğru 8 Mart 2020 tarihinde Yeditepe Üniversitesi’nde düzenleneceği belirtilen garip bir konferansın afişiyle karşılaşmıştık. Konferans “I. Uluslararası Aşı Gerçekleri Sempozyumu” adını taşıyordu. Aşı karşıtı olduğu katılımcı profili ve izlenen retorikten rahatlıkla anlaşılabilen konferans, 8 Mart tarihinde düzenlendi. Ancak arada yaşananlar neticesinde Yeditepe Üniversitesi, konferansın üniversitede yapılmasının önüne geçecek adımlar atmıştı. Bu nedenle konferans “Retaj Royale” isimli bir otelde düzenlendi. Etkinliğin organizatörü ise o dönem daha önce adını duymadığımız Su Somuncuoğlu isminde bir kişiydi. Instagram’da @isuda kullanıcı adıyla Su Asaad olarak biliniyordu.
Somuncuoğlu’nun @isuda20 kullanıcı adlı Twitter hesabı şu an gizli. Ancak 31 Mart tarihinde yaptığı Instagram paylaşımından düzenlenen 5G karşıtı hashtag kampanyasının arkasında olabileceği anlaşılıyor. Açıkça onun organize ettiğini söylemek mümkün olmasa da, sinyallerin kuvvetli olduğunu belirtmek gerek.
Somuncuoğlu’na 14 Nisan tarihinde Instagram hesabı üzerinden ulaşmaya çalıştık, ancak şu ana kadar herhangi bir yanıt alamadık.
İlgili hashtag kampanyasının ardından Nisan ayının başlarında görülen 5G ile Covid-19’u ilişkilendiren paylaşımlardaki dalgalanmalar ise, o günlerde yapılan “sansasyonel” haberlerle uyumlu bir seyir izliyor. Bir önceki yazımızda bu haberlere ve bu haberlerin yarattığı enformasyon ortamına dair çıkarımlarımıza yer vermiştik.
5G ile Covid-19’u ilişkilendirenler kimleri takip ediyor?
Albatros tarafından hazırlanan raporda 5G ile Covid-19’u ilişkilendiren kitlenin takip ettiği hesaplar şöyle belirtilmiş:
BBC News Türkçe, Euronews, Cumhuriyet ve BirGün gibi basın kuruluşlarının da bu listede yer alabildiği görülüyor. Bu, ilgili kuruluşlara dezenformasyonu önlemek için adım atma kararı almaları halinde, belli bir avantaj bile sağlayabilir.
Ancak örneğin Cumhuriyet’te 26 Mart tarihinde Bedri Baykam’ın “Teknoloji koronavirüsün tetikleyicisi olabilir mi?” başlığıyla bir yazı kaleme aldığı ve bu yazının dezenformasyonun yayılımına katkıda bulunduğu da hatırlatmak gerek. Bu nedenle herkesin yayın ilkelerini gözden geçirmesinde fayda var.
Bahsettiğimiz basın kuruluşlarının yanı sıra, doğru bilginin yayılımını kolaylaştırabilecek bazı isimleri de Albatros’un hazırladığı rapordaki ilgili kitleye doğrudan ulaşma imkanı bulunan hesaplar arasında görüyoruz:
Abdullah Çiftçi’yi bir yana koyarsak, geri kalan isim ve hesapların 5G ile Covid-19 arasında bir bağ olduğunu düşünen kitleye ulaşma ve onları doğru bilgilendirme imkanının yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Siyasilerin etkisi, bu bakımdan azımsanacak gibi görünmüyor.
Özetlemek pandemi sırasında Türkiye’de 5G ile yeni koronavirüsü bağlayan komplo teorilerinin merkez üssünün konvansiyonel medya olduğu, ancak artçıların sosyal medyada dalga dalga hissedildiği anlaşılıyor.
Albatros tarafından hazırlanan raporun tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
