Oxford Üniversitesi Reuters Gazetecilik Çalışmaları Enstitüsü’nün 2019 Dijital Medya Raporu yayımlandı. Rapor, geçtiğimiz sene dijital medya dünyasında nelerin olduğu, okuyucular tarafından dijital medyanın nasıl tüketildiği, siyasi kutuplaşmanın yanlış bilginin yayılmasına nasıl etki ettiği ve medyaya güveni nasıl azalttığı ilgili bilgi verirken Türkiye’de dijital medya kullanımıyla ilgili de önemli bulgular içeriyor.
Raporun en önemli bulgularından biri haberlere olan güvenin araştırmanın yapıldığı 38 ülke arasında 2 puan düşerek %42’ye gerilemiş olması. Örneğin Fransa’da güven seviyesinin geçen seneden bu yana medyanın Sarı Yelekliler ile ilgili yaptığı haberler üzerine 11 puan düşerek %24’e kadar gerilediği görülüyor.
Rapordaki diğer bir kritik tespit ise medya iletişiminin artarak daha kapalı hale gelmiş olması. Brezilya, Malezya ve Güney Afrika gibi ülkelerde haberlerin tartışıldığı ve paylaşıldığı en yaygın platform, kapalı bir platform olan WhatsApp. WhatsApp’ın yanısıra kapalı Facebook grupları da haberlerin yayıldığı başka bir platform. Kapalı Facebook gruplarının habere erişim amacıyla kullanımı Brezilya’da %22 iken, Türkiye’de %29’lara kadar çıkıyor.
2018 raporundaki “habere erişimde akıllı telefon kullanımının arttığı” bulgusu 2019 raporunda da yer alıyor.
Haberler ve sosyal medya kullanımı arasındaki ilişki evrilmeye devam ediyor
Rapor, sosyal medyanın haberlere erişim konusunda artık stabil olarak kullanılan bir araç olduğunu belirtirken sosyal medyanın bu bağlamda nasıl kullanıldığının değişiyor olduğuna dikkat çekiyor. Artık Facebook gibi açık platformlardan ziyade Whatsapp, Facebook Messenger, Viber ve Telegram gibi uygulamalar habere erişim için daha yaygın olarak kullanılıyor.
Figür: Çeşitli ülkelerde mesajlaşma uygulamalarını haber almak için kullanan katılımcıların oranı
Sorulan soru: Geçtiğimiz hafta, eğer kullandıysanız, haber almak için aşağıdakilerden hangisini kullandınız?
Türkiye WhatsApp ve Facebook gruplarını haber almak için en çok kullanan ülke
Kapalı WhatsApp ve Facebook grupları ise haberlerin yayıldığı ve tartışıldığı ağlar haline gelmiş durumda. Türkiye, kapalı Facebook ve WhatsApp gruplarının haberlere erişmek ve siyasi tartışmalar yapmak için en çok kullanıldığı ülke. Rapor aynı zamanda Facebook ve WhatsApp kullanıcılarının %51’inin kişisel olarak tanımadıkları diğer kullanıcıların bulunduğu gruplarda da aktif üye olduğunu söylüyor.
Sorulan soru: Facebook/WhatsApp sizin gibi düşünen insanlarla bir araya gelerek haberleri veya ilgili konuları tartışabileceğiniz gruplar kurmanızı ve bu gruplara üye olup katılmanızı sağlar. Geçtiğimiz ay içerisinde, eğer kullandıysanız, Facebook ya da WhatsApp’tan hangisini kullandınız?
Bu bağlamda raporda Türkiye ile ilgili diğer önemli bir bulgu ise ülkede Facebook ve WhatsApp grubu üyesi olan kullanıcıların sosyal medyada karşılaştığı haberlere daha çok güveniyor olması. Türkiye’den katılımcıların %40’ı sosyal medyada gördüğü haberlere güvendiğini söylerken bu oran Facebook ve WhatsApp gruplarına üye olan kullanıcılar arasında %50’ye çıkıyor.
Sorulan soru: Lütfen aşağıdaki ifadeye hangi derecede katıldığınızı belirtiniz; Sosyal medyadaki haberlere güvenebileceğimi düşünüyorum.
Türkiye haberden kaçınan ülkeler arasında ikinci sırada
Rapor, haberden kaçınma oranının genel olarak %32 olduğunu söylüyor. Araştırmanın katılımcılarına aynı soru 2017 yılında sorulduğunda bu oran %35’ti. Raporda bunun dünyanın daha bunaltıcı bir hale gelmesiyle ya da medyanın olup bitenleri olumsuz bir biçimde aktarması ile ilgili olabileceği ifade ediliyor.
Türkiye haberden kaçınma konusunda %55 gibi yüksek bir oranla Hırvatistan’ın (%56) hemen arkasında ikinci sırada geliyor. Bu oranın en düşük olduğu ülke ise %11 ile haber okumanın çoğunlukla bir görev olarak görüldüğü Japonya.
Sorulan soru: Son günlerde kendinizi haberlerden kaçınırken buluyor musunuz?
Medya okuryazarlığında farkındalık artıyor
Raporun olumlu bulgularından birisi katılımcıların %26’sının daha saygın haber kaynaklarına güveniyor olması. Bu davranışın özellikle yanlış bilginin en yaygın olduğu ülkelerde geliştiği görülüyor. Örneğin Brezilya’da ankete cevap verenlerin %61’ini oluşturan grup sosyal medyada potansiyel olarak yanlış olabileceğini düşündükleri bilgileri paylaşmadığını söylüyor. Bu da kullanıcıların karşılaştıkları bilgilerden şüphe duymaya başladığı anlamına geliyor. Rapor, bu bağlamda dijital okuryazarlık kampanyalarının etkili olabileceğini söylerken eğitim durumuna da işaret ediyor.
Figür: Çeşitli ülkelerdeki geçtiğimiz sene online alışkanlıklarını değiştirdiğini ifade eden katılımcıların oranı
Sorulan soru: Aşağıdakilerden birini geçtiğimiz sene yaptınız mı?
-Daha saygın kaynaklar kullanmaya başladım
-Güvenilir olmayan hikayeleri sosyal medyada paylaşmama kararı aldım.
Türkiye’de muhalif medya en çok YouTube’u kullanıyor
Geçen seneden bu yana Facebook, haber videoları için daha az kullanılır hale gelse de Twitter, Instagram ve Snapchat gibi platformlar haber videolarının daha sıklıkla karşılaşıldığı platformlar haline geliyor. Katılımcıların %68’i hala metin halindeki haberleri tercih ettiğini söylerken 35 yaş altı katılımcıların %13 gibi yok sayılamayacak bir bölümü ise özellikle video haberleri tercih ettiğini ifade ediyor. Aynı zamanda YouTube, Türkiye’de muhalif medyanın en çok kullandığı platform haline gelirken kullanıcıların %83’ü haberlere erişmek için haber siteleri yerine sosyal medya gibi raporda “offsite” olarak adlandırılan platformları kullanıyor.
Türkiye haberi internetten okuyor ve habere erişmek için akıllı telefon kullanıyor
Raporun ilerleyen kısımlarında araştırmanın yapıldığı ülkelerin her birine ayrı ayrı odaklanılıyor. Türkiye’deki bulguların aktarıldığı kısımda ise ülkede en çok kullanılan haber kaynağının sosyal medyanın da dahil edildiği internet olduğu görülüyor. Türkiye’de habere erişmek için en çok kullanılan cihaz ise akıllı telefon. Katılımcıların %71’i haberlere akıllı telefonundan eriştiğini ifade ediyor.
Soldaki figür: 2015-2019 yılları arasında Türkiye’deki katılımcıların haber almak kullandığı haber kaynakları. Sırası ile: internet (sosyal medya dahil), TV, yazılı medya, sosyal medya
Sağdaki figür: 2015-2019 yılları arasında Türkiye’deki katılımcıların haber almak için kullandığı cihazlar.
Türkiye’nin haber almak için en çok kullandığı sosyal medya platformu ise %49 oranı ile YouTube. Bunu %47 ile Facebook ve %33 ile WhatsApp takip ediyor. Geçen seneye göre kullanımında en çok artış görülen platform ise 9 puanla Instagram.
Figür: Türkiye’deki kullanıcıların en çok kullandığı sosyal medya ve mesajlaşma platformları. Sağda bu platformları haber almak için kullanan katılımcıların oranı gösteriliyor. Parantez içinde ise ilgili oranın önceki raporla kıyaslandığındaki değişimi veriliyor.
Türkiye’de haberlere duyulan güven arttı
Raporun sunduğu en ilginç sonuçlardan biri ise Türkiye’de haberlere duyulan güvendeki 8 puanlık artış. Türkiye haberlere güvende %46’lık bir oran ile araştırmanın yapıldığı 38 ülke arasında 13. sırada.
Rapor Teyit.org’a değiniyor
Araştırmanın Türkiye özelindeki bulgularına değinilen kısımda Teyit’e de yer veriliyor. Raporda “Türkiye’deki siyaset ve medya kutuplaşması yanlış bilginin rahatlıkla üremesi için elverişli bir zemin oluşturdu. Bu bağlamda Teyit.org gibi güvenilir doğrulama platformlarının ortaya çıktığını görüyoruz” ifadesine yer verildi.
