Hiç Facebook arkadaş listenizde bulunan kişilerin sizin doğrusunu bildiğiniz yanlışları defalarca paylaştığına şahit oldunuz mu? Doğruluğuna yüzde 100 emin olduğunuz bir bilginin içinde bulunduğunuz WhatsApp gruplarında yıllar sonra bile tekrar dolaşıma girdiğini hiç fark ettiniz mi?
Teyit’in internette dolaşan bir iddianın doğruluğunu kontrol ederken göz önünde bulundurduğu kıstaslardan biri de o iddianın yaygınlığı (viral olması). Geçen iki yılı aşkın sürede sağlıktan, Türkiye’de yaşayan Suriyeli mültecilere ve daha bir çok konuda internet kullanıcılarının kafalarındaki soru işaretlerini giderdik. Fakat yaygın bir iddiaya zamanında müdahale edilse bile daha sonraki tarihlerde aynı iddianın defalarca sosyal medyada tekrar yayılabildiğinin farkına vardık. Bu yazıda teyitlememize rağmen sürekli tekrar yayılan “zombi” iddiaları derledik.
1) HIV ve zombi içerikleri
Pepsi çalışanının içeceklere HIV karıştırdığı iddiası
Sosyal medyada ve WhatsApp gruplarında yaygınlaşan bir mesajda, Pepsi şirketinde bir çalışanın, içeceklere HIV bulaştırdığı iddia edildi. Ancak iddia doğru değildi. İddia, sosyal medyada 2011’den beri dolaşımda olan bir şehir efsanesi. Fakat bu analizin yayınlandığı 18 Eylül 2017’den sonra da iddia özellikle Facebook’ta yayılmaya devam etti..
Bir şey yiyerek ya da içerek HIV bulaşması mümkün değil. Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi’nin aktardığına göre de bugüne kadar herhangi bir yiyecek ya da içecekten geçtiği tespit edilen bir HIV vakası bulunmuyor.
Muza HIV mi enjekte ediliyor?
27 Ekim 2016’da yayımlanan analizde muzlara HIV bulaşmasının mümkün olmadığı anlatılsa da örneğin Kasım ve Aralık 2018’de bile hala aynı iddianın dolaşımda olduğunu fark ettik.
HIV alanında çalışan Kırmızı Kurdele İstanbul’un internet sitesinde yer alan Bulaşı Yolları başlığının altındaki maddelere göre HIV vücut dışında uzun süre tutunamıyor. Teyit'in görüştüğü Kocaeli Üniversitesi’nden mikrobiyolog Prof. Dr. Murat Sayan, HIV’in çoğalabilmesi için yaşayan hücrelere ihtiyacı olduğunu, virüslü bir kana dokunmanın veya yemenin bulaşma için yeterli bir sebep olmadığını ifade etti. Sayan ayrıca her enfeksiyonun bir bulaşma yolu olduğunu belirtirken HIV’in bulaşması için bağışıklık sistemine temas etmesi gerektiğini, kanlı bir şeyi yemenin virüsü bağışıklık sistemine taşımayacağını belirtti.
İddialara dayanak olarak kullanılan görseller ise “kan enjekte edilmiş” değil hastalık kapmış muz fotoğraflarıydı. Bitkisel enfeksiyon ya da mantar kapan bir muz siyah, kahverengi ya da kırmızı bir renk taşımaya başlıyor.
2) Suriyeli mültecilere içinde 930 TL bulunan yardım kartı verildiği iddiası
Teyit'e defalarca gönderilen iddialardan biri de Suriyeli mültecilere içinde 930 TL bulunan bir yardım kartının verilmesiydi. Mayıs 2018’in başlarında Facebook’ta Yılmaz Özdil ve Onurlu Yazarlar ve daha sonrasında birçok sayfanın paylaştığı görsel Suriyeli mültecilere yardım amaçlı olarak KızılayKart verildiği ve içinde 930 TL bulunan bir kartı göstermiyor. Fakat Suriyeli mültecilere yardım amaçlı olarak KızılayKart verildiği iddiaları doğru.
Mültecilere verilen KızılayKart, Yabancılara Yönelik Sosyal Uyum Yardım (SUY) programı kapsamında ihtiyaç sahibi sığınmacılara veriliyor. Çok amaçlı nakit yardımı olarak tanımlanan kart Avrupa Birliği Sivil Koruma ve İnsani Yardım Genel Müdürlüğü tarafından finanse ediliyor. KızılayKart’a başvuran ihtiyaç sahipleri uygunluk kriterlerine yönelik bir değerlendirmenin sonucunda yardım almaya hak kazanıyor. Buna göre aile üyelerine aylık 120 TL nakit yardımı yapılıyor.
3) TBMM’de 90 TL vatandaşlık aidatı alınmasına ilişkin kanun kabul edildi iddiası
Analizin yayımlandığı 9 Mayıs 2017 tarihinden beri tekrar tekrar karşımıza çıkan iddialardan biri de TBMM’de 90 TL vatandaşlık aidatı alınmasına ilişkin kanun kabul edildi iddiasıydı. İddia, ilk olarak Temmuz 2016’da gündeme geldi.
Ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin takvimine bakıldığında 8 Mayıs 2017’de Genel Kurul toplantısı yapılmadığı görülüyor. Temmuz 2016’da kabul edilen kanunlar arasında da bu konuya ilişkin bir kanun maddesi yer almıyor. Yeni kimlik kartları için yılda 90 TL aidat ödeneceği iddiaları da Şubat ayında sosyal medyada yayılmış ancak iddiaların doğru olmadığı teyit.org tarafından belirtilmişti. Yani her vatandaştan yıllık 90 TL’lik bir aidatın alınacağı iddiası doğru değil.
4) Fotoğrafta Atatürk’ün güldüğü iddiası
Sosyal medyada yapılan paylaşımlarda, fotoğrafın Mustafa Kemal Atatürk’ün güldüğü sırada çekildiği iddia edildi. Teyit, iddialar kapsamında internette dolaşan görseli incelediği analizi 29 Ekim 2017’de yayımladı.
Ancak iddia doğru değildi. Atatürk’ün güldüğü iddia edilen fotoğraf sonradan kurgulanmış. Fotoğrafın orijinal halinde Mustafa Kemal’in gülmediği görülebiliyor. Bu fotoğraf, Mustafa Kemal 1922 yılında Büyük Taarruz öncesi denetlemelerde bulunduğu sırada çekilmiş.
5) Süper Ay, kozmik ışınlar ve radyasyon yayılımı iddiaları
Son olarak 2018’de sık sık gelen ihbarlardan biri de WhatsApp’ta yayılan “Kozmik ışınlar Dünya’ya yaklaşacak ve saat 00:30 ile 03:30 saatleri arasında çok yüksek radyasyon yayılımı olacak” iddialarıydı.
“Acil Bu gece 00:30 – 03:30 saatleri arasında telefon, hücresel cihaz, tablet vb. Cihazları kapattığınızdan emin olun ve vücudunuzdan uzaklaştırın. Singapur televizyonu haberi açıkladı. Lütfen ailenize ve arkadaşlarınıza söyleyin. Bu gece gezegenimiz için 12:30 ile 3:30 arası çok yüksek radyasyon olacaktır. Kozmik ışınlar Dünya’ya yaklaşacaktır. Bu yüzden lütfen cep telefonunu kapat. Cihazı vücudunuza yakın bir yerde bırakmayın, bu ciddi hasara neden olabilir. Google ve NASA BBC News’ı kontrol edin. Bu mesajı sizin için önemli olan tüm insanlara gönderin * ALINMIŞTIR / LÜTFEN Mümkün olduğu kadar çok pay(laşın) *”
Mesajda yer alan iddia herhangi bir delile ve gerçekliğe dayanmıyordu. WhatsApp gruplarında dolaşıma giren mesajlar daha önceki yıllarda da İngilizce olarak yurtdışında yayılmıştı:
“Tonight 12:30 am to 3:30 am cosmo rays entering earth from mars. So switch off your mobile at night. Don’t keep your cell with you & put it away while you are sleeping because they are too much dangerous rays: NASA informs BBC NEWS. Pls spread this news.”
İddianın aksine ne NASA ne de BBC’nin önceki yıllarda Mars ile ilgili, ilgili analizin yayımlanmasından bir gece önce ise Süper Ay ile ilgili bir “kozmik ışın uyarısı” bulunuyordu. Kozmik ışınlara doğrudan temas etmek ciddi hasarlara verebilecek olsa da Dünya’nın atmosferi bizi bu zararlı etkilerden koruyor. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’ndan (BTK) yapılan açıklamada da vatandaşların bu uyarıyı ciddiye almaması istenmişti.
