6 Şubat depremlerinde, yaşanan kayıpların yanı sıra sağ kalanlar için korku ve endişe dolu uzun bir bekleyiş başlamıştı. Felaketlerin getirdiği güvensizlik ve belirsizlik içinde huzursuz da bir bekleyişti bu.
Sığınacak yer, ısınacak battaniye ve karınları doyuracak yiyecek gibi acil ihtiyaçların arayışı sürdü bir yandan. Günlerce bu ihtiyaçların karşılanmasında zorluklar yaşandı.
Ancak tüm bu acil ihtiyaçların yanında önemli başka bir ihtiyaç daha vardı: Doğru ve güvenilir bilgi.
Kriz anları doğru ve güvenilir bilgilere ihtiyacın en çok arttığı dönemler. Teyit olarak depremin ilk anlarından itibaren yüzlerce şüpheli bilgiyi inceleyerek sonuçlandırdık. Ancak deprem bölgelerinde internet bağlantısı sorunları, telefonların çekmemesi, bölgedeki herkes için hayati bilgilere erişebilmeyi zorlaştırdı.
Bölgedeki bu bilgi ihtiyacı halen devam ediyor. Birleşmiş Milletler İnsani İşler Koordinasyon Ofisi’nin Nisan 2023 raporuna göre Türkiye’de depremden etkilenen topluluklar yeniden yerleştirme, sağlık, barınma gibi temel hizmetlerle ilgili bilgilere erişimde zorluk yaşıyor.
Bölgede doğru bilgiye erişme ve yaygınlaştırma arayışıyla, 11 Şubat tarihinde, depremin üzerinden yalnızca bir hafta geçmişken, deprem bölgelerinde ihtiyaç olan en hayati bilgileri bir araya getirmek ve ulaştırmak için kolları sıvadık.
İhtiyaç Haritası ve Afet Platformu işbirliğiyle, “Deprem bölgelerinde ihtiyaç olan hayati bilgiler” başlıklı broşürlerle deprem bölgesindeki insanların hayatını kolaylaştıracak bilgileri derledik.
13 Şubat tarihinden itibaren, altı sayı olarak planladığımız broşürlerin şimdiye kadar beş sayısını, Adıyaman, Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Mardin, Şanlıurfa, Kilis, Osmaniye ve Adana gibi bölgelerde dağıttık. Bu sayılarda, sağlık, gıda güvenliği, temiz su, ısınma, tuvalet, asbestten korunma yolları, ruhsal sağlık, sosyal yardımlar, yasal haklar, hastane, eczane, barınma alanları ve konut hakkı gibi konularda bilgilendirmeler yer alıyor.
Koşulları kolaylaştırma çabası olarak doğru bilgi
“Deprem bölgelerinde ihtiyaç olan hayati bilgiler” broşürlerimizi basılı bir içerik olarak hazırlamamızın ve bu şekilde dağıtımını sağlamamızın bu sürece özgü pek çok nedeni ve zorluğu da vardı. Bölgedeki zorlu koşullar acil ve hayati bilgilerin “doğrudan ve aracısız” sağlanması gerekliliğini bize gösteriyordu.
Bu nedenle broşürlerimizdeki içerikleri hazırlarken durum bildirimi ya da yetkililere çağrı yapmanın ötesinde, doğrudan, ulaşılabilir ve uygulanabilir teyitli bilgilerin yer almasına özen gösterdik. Basılı, taşınabilir ve erişilebilir olmasıyla da koşulları daha “kolay” hale getirmeye çalıştık.
Broşürlerin tasarımlarını da bu doğrultuda, “herkes için erişilebilir evrensel tasarım ilkeleriyle” oluşturduk.
Sağlıkla ilgili içeriklerimizde Koç Üniversitesi KUSOM öğretim üyeleri ve mezunları dünyanın dört bir yanından, salgın hastalıklar, hipotermi, kolera, uyuz hastalığından korunma, bit temizliği, cinsel sağlık gibi konularda önemli içeriklere katkıda bulundu.
Elbette bölgede rolleri kritik olan gönüllülerden de destek aldık. Hayati bilgilerin ihtiyaçları karşıladığından emin olmak için sivil toplum kuruluşları, insani yardım çalışanları, gönüllüler ve depo çalışanlarıyla temas halindeydik. Bölgedeki hastane, eczane, barınma ve yardım alanlarına da, yine gönüllüler aracılığıyla teyit ederek broşürlerde yer verdik.
Süreç boyunca pek çok öğrenimimizi ve hareket alanımızı bu sayede değişen koşullar ve ihtiyaçlarla uyumlu hale getirdik. İhtiyaçların ve soruların tespiti bir sonraki içeriğimize de yön verdi.
Örneğin ilk sayımızın baskısına Mersin’de başlamışken, bölgedeki organizasyon ve lojistiğin Gaziantep üzerinden yürütülmeye başlanması bizi de bu doğrultuda bir düzenleme ihtiyacına yöneltti.
Oyuna dönüşen “doğru bilgi kartları”
Depreme dair yanlış bilgiler, komplo teorileri ve şehir efsanelerine yönelik içerikleri de deprem bölgelerinde yaygınlaştırmaya çabaladık. Örneğin, depremlerin insan eliyle meydana geldiği iddiası bunlar arasındaydı.
İlk başta bu içerikleri posterler halinde bölgeye ulaştırmıştık. Ancak bölgeden aldığımız geribildirimler bu posterlerin mevcut koşullarda kullanışlı olmadığını gösterdi. Bu nedenle bunları “doğru bilgi kartları” haline getirdik.
Bu kararla bizi belki de en çok mutlu eden geri dönüşü almıştık: Afet Platformu üyelerinden KEDV’in (Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı) Gaziantep’teki Nahıl mekanında kadınlar, çocuklar ve çalışanların bir araya geldiği akşamlarda, çocukların doğru bilgi kartlarından oyunlar ürettiklerini ve birlikte oynadıklarını öğrendik. Bu durum doğru bilgiyi yaymak için geliştirdiğimiz yöntemin, çocuklar için hem öğretici hem de eğlendirici yanını gösteriyor.
İlk sayıdan itibaren çocuklara gereken ilgiyi ve önceliği sağlamanın önemiyle hareket ediyoruz. Her sayıda hem onlarla bir arada olan yetişkinler için bilgi içerikleri hem de çocuklara özel etkinlikler oluşturduk.
Seçimlerle ilgili hayati bilgiler de rehberlerde yer alacak
Bilgiye en çok ihtiyacımızın arttığı seçim dönemleri de, yanlış ve yanıltıcı bilgilerin yayılmasına zemin sağlayabiliyor. Özellikle deprem bölgelerinde gerek seçim güvenliğine dair endişeler gerekse de oy kullanmaya dair kafa karışıklığı olduğunu söylemek mümkün. Bu nedenle broşürlerin altıncı sayısını seçime ayırdık. Broşürde seçim güvenliğine dair iddialar, bölgede bulunanların nasıl ve nerede oy kullanacağı, oy kullanırken dikkat etmesi gereken hususlara dair bilgilendirmeler yer alacak.
Deprem bölgelerinde yaşamın yeniden inşası zaman alsa da, sürdürdüğümüz çabanın bir parçası olarak, yaşanan felaketin üzerine çöken yanlış bilgilerin üstesinden gelmeye çalışmanın önemini göstermeye devam edeceğiz.
