Dört yılı aşkın süredir internetteki şüpheli bilgilerle mücadele ediyor ve bilgi ekosisteminde doğru bilgiyi yaygınlaştırmak ve doğru bilgiyi görünür kılmak için üzerimize düşeni yapmaya özen gösteriyoruz.
UNICEF desteğiyle İzmir Ekonomi Üniversitesi ile birlikte yürüttüğümüz ve “Toplumsal Katılım ve Sorumluluk” dersine dahil olduğumuz gönüllülük projeleri de, bireysel teyitçiliğin gelişmesine gösterdiğimiz çabanın bir parçası. Çünkü gençlerin katkısının değişimi hızlandıracağına inanıyoruz.
UNICEF, tüm dünyada gençlere ulaşmaya, onları katılım ve gönüllülüğe teşvik etmeye çalışıyor. İzmir Ekonomi Üniversitesi ile birlikte yürütülen gönüllülük projeleri de, üniversitelerde benzer amaçları olan derslerde bu alana ilgi çekmek. Biz de geçtiğimiz dönem üç farklı gönüllülük projesine katkı verdik.
Gençlerle birlikte çoğulcu bir müdahale gerekliliğine inanıyoruz
Doğru bilgi talebinin yaygınlaşabilmesi için sistem seviyesinde birlikte çalışmak, pek çok aktörü sürece dahil etmek ve birlikte çaba sarf etmek gerekiyor. Üniversite öğrencileri ile Teyit’in gönüllülük projelerinde bir araya gelmesi, gençlerin yanlış bilgi sorununa yakından bakmaları ve mücadelenin aktif bir parçası olmaları açısından çok değerli. Farklı bölümlerde okuyan ve farklı ilgi alanları olan öğrencilerinin bir araya gelmesiyle yürüttüğümüz gönüllülük projelerinde, bu çok sesliğinin ortak bir değer yarattığına tanık olduk: Doğru bilginin önemine verilen değer.
Özellikle yaşça yakın olduğumuz üniversite öğrencileri topluluğuyla çalışmak bizim için eğlenceli ve öğreticiydi. Yanlış bilgiyle mücadele yollarını, disiplinli ve dengeli olduğu kadar rahat ve samimi de bir ortamda tartışmış olduk.
1) Gençlerin sağlık bilgisi alanında güçlenmesi önemli
İzmir Ekonomi Üniversitesi ile yürüttüğümüz projelerden ikisi sağlık dezenformasyonuna karşı mücadeleyle doğrudan ilişkiliydi. Aşı karşıtı hesapların incelendiği projede amacımız, aşı karşıtı argüman üreten kişilerin motivasyonunu, aşılarla ilgili neden şüphe ettiklerini ve aşıları reddetme sebepleri gibi çıktıları öğrenerek bu alanda yayılan yanlış bilgiyle etkili bir şekilde mücadele etme yollarını planlamaktı.
Nitekim proje sonunda öğrenciler, incelenilen hesapların aşı içeriğine güvensizlikte birleştiği içgörüsüne vardı. Ayrıca, Covid-19 aşılarının en çok aşının içindeki maddelerin insan sağlığına kalıcı zararlar vereceğini düşünerek reddedildiğini tespit ettiler. İkinci reddetme sebebinin arkasında Covid-19 hastalığının ve aşılarının komplo teorilerine ve dini teorilere bağlanmasının yer aldığını belirttiler. Peşi sıra aşı ve ilaç firmalarının Covid-19’u ve aşıları para kaygısıyla ürettiğini düşünerek reddedenlerin ve son olarak aşı, Covid-19 virüsünün gerçek olmadığı düşünülerek reddedildiğini tespit ettiler.
Sağlık alanında yayılan diğer yanlış bilgilerde olduğu gibi aşı kararsızlığı, aşı ile önlenebilir hastalıklara karşı mücadeleyi riske attığı için hayati bir mesele. Bu yüzden aşı gibi önemli konularda gençlerin yeni bakış açıları kazanması, bu alanda doğru bilginin hakim olması için çalışmalara dahil olması çok değerli.
Niketim, öğrencilerden çalışma sonrasında gelen geri bildirimlerden bir tanesi, öğrencilerin aşı karşıtlığı sorununa karşı farkındalık kazandığını gösteriyor: “Aşı karşıtı biri olarak bu proje sürecinde ilk başlarda zorlanmıştım. Ama araştırmalarım sonrasında bunu aştım. Teyit ile yakın çalışma gerçekleştirdim. Grup çalışmalarında daha aktif oldum” Öğrencilerin büyük bir çoğunluğu, proje sonrası aşı karşıtlığı sorununun ne kadar ciddi ve tehlikeli olduğunu fark ettiğini ve bu konuda farkındalık kazandığını belirtti.
2) Sağlık okuryazarlığının gerekliliğini öğrendik
Sağlık alanında yürüttüğümüz diğer proje, sağlıkla ilgili anlaması güç terminolojik terimlerin sadeleştirilmesi üzerineydi. Herkes için erişilebilir ve anlaşılabilir bir sağlık okuryazarlığı atmosferi inşaa ederken, üniversite öğrencileriyle birlikte çalışmak çok değerliydi. Çünkü sahip oldukları bakış açısı sayesinde hangi terimlerin karışıklığa yol açabileceğini kolayca tespit edebildik. Tespit ettiğimiz terimlerin yerine hangi kelimelerin gelmesi gerektiği konusunda beyin fırtınası yaparken, öğrencilerin yenilikçiliğinden bolca ilham aldık.
Anlaşılması güç tıbbi terimlerle haşır neşir olan öğrenciler, sağlık okuryazarlığı konusunda bilinçlendi. Günlük hayatımızda karşılaştığımız terimleri anlamanın önemini kavradılar ve karışıklığın yol açabileceği bilgi kirliliği farkındalıkları arttı. Öğrencilerden gelen içgörülerden biri şu şekildeydi:
“Bir tıp öğrencisi olarak aslında tıbbi terminolojinin halka nasıl yansıtıldığını daha yakından gözlemleme fırsatım oldu, bildiğim terminolojiyi sorgulamanın yanında "halkın dilinden konuşabilmek" adına kendime sorular sordum. Bu bağlamda sorgulayıcı bir çalışma süreci oldu. Bir hekim adayı olarak yararlıydı.”
Projenin üniversite ayağı sonlansa da, biz çalışmaya devam ediyoruz. Nihai amacımız sağlık terimleriyle ilgili sorunlu alanları daha bütüncül bir şekilde ele alarak sağlık terimleri - dezenformasyon sözlüğü oluşturmak.
3) Vikipedi’yi doğru bilgiyle zenginleştirerek Vikipedi’nin de teyitçisi olduk
Üçüncü grup ise iki farklı gönüllülüğü birleştiriyordu. İlki Teyit’teki doğru bilgileri yaygınlaştırma üzerineyken, diğeri Wikimedia Topluluğu Kullanıcı Grubu Türkiye’den Başak Tosun ve Zafer Batık'ın katkılarıyla Vikipedi’nin doğru bilgilerle zenginleştirilmesi üzerineydi. Bu tarafıyla öğrencilerin dahil olduğu iki yönlü bir gönüllülük işlemiş oldu.
Teyit analiz, dosya, ekipten ve #teyitpedia gibi farklı kategorilerde içerikler üretiyor. Örneğin dosya kategorisi gündemle örtüşen konularda derinlikli araştırmalar yapan ve konu hakkında doğru bilgileri yaymayı amaçlayan bir yazın türü. Bu da Teyit’i sadece yanlış bilgiyi doğrulayan değil, kullanıcıların doğru bilgiye erişmesini kolaylaştıran ve doğru bilgiyi yaygınlaştıran bir aktör olmasını sağlıyor.
Teyit’teki doğru bilgileri yaygınlaştırma çabasına, dünya üzerinde en çok kullanılan internet sitelerinden biri olan Vikipedi’yi dahil ettik. Bu grupta amacımız, Türkçe Vikipedi'deki içeriklerin iyileştirilmesi, geliştirilmesi ve doğru bilgiyle zenginleştirilmesiydi. Vikipedi’de gönüllü editörler olarak öğrenciler, katkılarını Teyit’in içeriklerine referans vererek geliştirdi.
Projenin kendileri açısından ne ifade ettiğini öğrenciler şu şekilde ifade etmiş: “Bizim eklediğimiz içerikleri binlerce hatta belki de on binlerce insanın görecek ve bir kısmının da bilginin kaynağına gidip bilginin doğruluğunu kendilerinin görecek olması, belki de kaynak okuma alışkanlıklarını bizim sayemizde geliştireceklerini düşünüyoruz.”
İzmir Ekonomi Üniversitesi Yeni Medya ve İletişim Bölümü Başkanı Altuğ Akın projeye Teyit’in katkısını şöyle değerlendiriyor:
Bu sene, COVID-19 şartlarında yani uzaktan gerçekleştirilmesi gereken gönüllülük çalışmalarına hazırlanırken Teyit gibi dijital alemde faaliyet gösteren kurumlar incelendi. Dersin bu yılki teması COVID-19 olunca, kaçınılmaz olarak bilgi kirliliği ve dezenformasyon gibi konular gündeme geldi ve yolların Teyit’le kesişmesi kaçınılmaz oldu. Ve dönem sonunda geri dönüp baktığımızda, bu kesişmenin çok faydalı olduğunu söyleyebiliriz: Hem öğrenciler dersin amaçları doğrultusunda gönüllülük faaliyetlerinde bulundular, hem bunu son derece güncel bir mesele olan bilgi kirliliğiyle mücadele kapsamında yaptılar, hem de toplumsal faydası oldukça yüksek bir işin parçası oldular. Bu süreçte Teyit’le birlikte geliştirilen projelere öğrenciler kadar Teyit uzmanlarının da koymuş oldukları katkı ortaya çıkan sonucun yüksek niteliğini belirledi.”
Teyit, bilgi ekosistemindeki her bir öznenin değiştirici ve dönüştürücü gücünü keşfetmesi için yeni ve yaratıcı fikirlerle birlikte üretmeye devam edecek. Eğer siz de kurumunuzla ve topluluğunuzla birlikte üretebileceğimizi ve eleştirel düşünmeyi dijital çağın ortak değeri haline getirmeyi hedefliyorsanız, bizimle [email protected] adresi üzerinden iletişime geçebilirsiniz.
