Yanlış bilginin internette hızla yayıldığını dört yılı aşkın süredir söylüyoruz. Genelde haberlerde veya sosyal medyada yer alan haber ve paylaşımları teyit etmemize alışkınsınız. Ama bu sefer kendimizle ilgili bir bilgiyi teyit etme ihtiyacı hissettik. Bu vesileyle de Teyit’in kim olduğunu biraz anlatmak.
Bir süredir internette Bill ve Melinda Gates Vakfı’nın Teyit’i fonladığına ilişkin bir iddia dolanıyor. Birbiriyle ilişkili olduğu anlaşılan bazı hesaplar özellikle Twitter’da bu iddiayı sürekli dile getiriyorlar. İlk karşılaştığımız zamanlarda pek ciddiye almadık. Daha sonra bu bilginin yanlış olduğunu, finansal kaynaklarımızı tamamen şeffaf biçimde internet sitemizde yayınladığımızı söyledik. Teyit’ten alınan bir ekran görüntüsü ile Poynter’dan alınan bir ekran görüntüsü de karşımıza kanıt iddiasıyla sunuldu.
Teyit, diğer 79 doğrulama platformu ile birlikte, Uluslararası Doğrulama Kontrolü Ağı’nın (IFCN) İlkeler Kılavuzu’nun imzacısı. IFCN’in bünyesinde kurulduğu Poynter’e, Bill ve Melinda Gates Vakfı’nın hibe desteğinden dolayı, Teyit’in de aynı vakıf tarafından fonlandığı iddia ediliyor. Ancak bu doğru değil.
İlk bakışta doğru gibi geliyor. Çünkü yanlış bilgiye karşı savunmasızlığımız bizi bu çıkarımın doğru olduğunu düşünmeye itiyor. Art arda gelen her şey arasında bir nedensellik olduğunu düşünme eğilimi gösterdiğimiz için bu yanlış bilgi tekrar edilmeye ve yayılmaya devam ediyor.
Ayrıca aralarında doğrudan hiçbir bağ olmayan özneler ve olaylar arasında zorunlu bir bağ olduğunu varsaymak da yanlış bilginin ortaya çıkmasına yol açıyor. Bu yanlış bilgi Teyit’in benimsediği değerlerin de aslında gizliden gizliye başka “dış güçler”in ajandasından beslendiği algısını yaratıyor. Oysaki böyle bir şey hiçbir zaman söz konusu olmadı.
Kısacası iki ekran görüntüsü ve bir cümleden oluşan bu iddianın gerçeklik payı yok. Gitgide daha rahatsız edici olmaya başladığı da bir gerçek. Bu iddiayla her karşılaştığımızda yanlış olduğunu bildiğimiz bir şeyi söyleyip karşımızdaki kişilerin ikna olmadığı zaman hissettiklerimizi hissediyoruz. İster istemez kendimize soruyoruz: Biz kendimizin ne olduğunu biliyoruz da, bakalım başkaları biliyor mu? Sonra da ekliyoruz, “Demek ki kendimizi yeterince iyi anlatamamışız.”
İşte 2016 yılında kurulan ve günümüzde bilgi ekosistemini geliştirmek için çalışan, eleştirel düşünme ve dijital okuryazarlığın yaygınlaşmasını hedefleyen Teyit hakkında sorulan bazı sorular ve yanıtları:
Teyit’in nasıl bir yapısı var?
Teyit her şeyden önce bir sosyal girişim. Sosyal girişimler, ana amacı toplumsal ve ekolojik sorunları çözmek olan ve bu sorunları sürdürülebilir şekilde çözmek için ekonomik faaliyetlerde bulunan yapılar. Dünyada da Türkiye’de çok sayıda sosyal girişim var ve sosyal fayda odaklı girişimlerin sayısı hem artıyor hem de etki yaratmanın önemini gösteriyor.
Teyit’in istikameti hakkında detaylı bilgiye Mehmet Atakan Foça’nın yazısından ulaşabilirsiniz.
Teyit’in motivasyonu ne?
Teyit olarak sosyal etki yaratmayı hedefliyoruz: Eleştirel düşüncenin bilgi ekosisteminin ortak değeri olduğu bir dünyaya katkıda bulunmak için çalışıyoruz. En çok gördüğünüz teyitleme faaliyeti bunun bir kısmını oluşturuyor. Etki hedefimizi üç farklı seviyede özetleyebiliriz:
- Mikro: İnternet kullanıcılarına eleştirel dijital okuryazarlık kazandırmak
- Mezo: Eleştirel düşünmenin önemini kabul eden topluluklar geliştirmek
- Makro: Bilgi ekosisteminde eleştirel düşünmeyi hakim kılmak
Dolayısıyla gizli bir ajandayla hareket etmiyoruz. Ajandamız herkesin teyitçi olduğu, karşılaştığı bilgileri teyit edebildiği, sağlıklı bir bilgi ekosistemi. Ayrıca tamamen şeffaf.
Teyit’in gelir kaynakları neler?
Teyit olarak kurduğumuz işbirliklerinden, sivil toplum kuruluşları, kamu kurumları ve özel girişimlerin başvuruları için açılan fonlardan, bireysel desteklerden ve ayni yardımlardan gelir ediyoruz.
Finansal kaynağımızın önemli bir kısmını Facebook ve TikTok’la yaptığımız üçüncü taraf doğrulama partnerliği oluşturuyor. Her iki platformda da yanlış bilgilerin tespiti için çalışmamız karşılığında bir gelir elde ediyoruz. Sanılanın aksine aldığımız fonlar gelirimizin küçük bir kısmını oluşturuyor ve bu fonları belirli projeler kapsamında alıyoruz.
Ayrıca fon almanın kendi kötü bir şey değil. Türkiye Cumhuriyeti’nin yürütme organı dahi, diğer pek çok ülkede olduğu gibi çalışmalarını yürütürken Avrupa Birliği gibi donörlerin fonlarından yararlanıyor.
Nereden ne kadar gelir elde ettiğimizi buradan öğrenebilirsiniz. Aldığımız fonlar gizli değil. Hesap verilebilirlik ilkemiz gereği yayınlamakla sorumluyuz.
Teyit gelirini nereye harcıyor?
Kâr amacı gütmeyen bir sosyal girişimiz. Bütçemizi organizasyonun büyümesine, sosyal etkinin derinleştirilmesine ve çalışanların refahına harcıyoruz. Her ne kadar kâr amacı gütmesek de, kâr ediyoruz fakat kazancı hiçbir şekilde şirket ortaklarına dağıtmıyoruz.
Organizasyon olarak büyüyoruz. Ekibimiz şu anda 20 kişi ve yeni isimler aramıza katılmaya devam ediyor. Sosyal etki için çalıştığımız alanlar ve ürettiklerimizin ne olduğunu farklı kanallar üzerinden size ulaştırıyoruz. Çalışanların refahı hakkında detaylı bilgiyi de Aralık 2020’de açıklamıştık.
Teyit’in Poynter ve IFCN’le nasıl bir ilişkisi var?
1975’te ABD’de kurulan Poynter Medya Çalışmaları Enstitüsü gazetecileri ve yerel medya kuruluşlarını güçlendirmeyi, teyitleme ve gazetecilik etiğini haber odalarında yaygınlaştırmayı, gazeteciler arasında çeşitliliği artırmayı hedefleyen bir gazetecilik akademisi.
2015 yılında kurulan Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı (IFCN) ise dünya çapında teyitçiliğin daha güçlü standartlara sahip olması, güvenilir, doğru bilgiye ulaşılmasını sağlamak için çalışıyor. Organizasyon, yayınladığı ve Teyit’in de imzacısı olduğu ilkeler kılavuzuyla, 51 ülkede 79 teyit kuruluşuyla birlikte yanlış bilgiyle mücadele ediyor.
Organizasyon bir yandan da ürettiği çözümlerle dezenformasyonla mücadele için teyitçilik, doğrulama, medya okuryazarlığı ve araştırmaları destekliyor.
Teyit olarak IFCN’in yayınladığı İlkeler Kılavuzu’nun imzacısıyız. Böylece çalışmalarımızda tarafsız olduğumuzu, hakkaniyetli davrandığımızı, kaynaklarımızın, finansal yapımızın ve organizasyonumuzun şeffaf olduğunu, metodolojimizi herkese açık şekilde paylaştığımız ve düzeltme politikası yayınladığımızı Ağ’ın yönetimi kuruluna ve bağımsız değerlendiriciye ispat ettik. İmzacı statümüz Bill ve Melinda Gates Vakfı’yla ilişkimiz olduğu anlamına gelmiyor.
Teyit neleri gizliyor?
Hiçbir şeyi. Finansal kaynaklarımız da dahil olmak üzere her konuda mümkün oldukça şeffaf davranmaya özen gösteriyoruz. Şeffaflığımızı daha da artırmanın yollarını arıyoruz, sürekli çeşitli geliştirmeler yapıyoruz.
Peki Teyit aşı savunucusu mu?
Dünyada aşı karşıtlığı diye bir yönelim olduğu aşikâr. Ama bunun antidotunun aşı savunuculuğu olduğunu düşünmüyoruz. Sorunun bir tarafgirlik ve polarizasyon meselesi olmadığı, aksine doğru bilgiye erişim ve bilgi ekosistemine dair olduğu ortada. Dolayısıyla aşıyla ilgili çalışmalarımızda bilimsel ve ispatlanmış verilerden hareket ediyoruz. Bilimin ışığında ilerliyoruz.
Teyit Bill Gates üzerinden aşı propagandası mı yapıyor? Nasıl bir ilişkisi var?
Dediğimiz gibi, bilimin ışığında ilerliyoruz. Propagandasını yaptığımız tek şey, doğru bilgi.
Bill Gates’in Covid-19 salgını ve aşılarla bağı olduğuna dair iddialar bir süredir internette yayılıyor. Hem biz hem de uluslararası doğrulama kuruluşları bu tür bir bağın olmadığını söylüyoruz. Öyle olduğuna inandığımız için değil, kanıtlar bu yönde olduğu için. Konuyla ilgili analizlerimiz size daha iyi fikir verebilir.
Teyit’e fon verenler Teyit’in iç işlerine karışıyor mu?
Sanıldığının aksine fon veren - fonlanan ilişkisinde fon veren kuruluşların karar mekanizmalarımıza hiçbir müdahalesi yok. Böyle bir müdahaleyle şimdiye dek hiç karşılaşmadık. İçeriğimize veya yayın politikamıza etki etmeye çalışan herhangi bir aktör olursa, aldığımız desteği sonlandırmayı ve müdahale çabasını duyurmayı bir görev sayıyoruz.
Teyit olarak 2016’dan beri önemli bir yol kat ettik. Geldiğimiz nokta herkesin doğru bilgiye erişebildiği, kurumların sağlıklı bilgi ürettiği ve herkesin yanlış bilginin farkında olabileceği, yani herkesin teyitçi olabileceği bir dünya için kat etmemiz gereken çok yol olduğunu bize gösteriyor.
Elbette bu yolda komplo teorilerinden ilham alan ve rasyonel olmayan çıkarımlarla örülü iddialara konu olmamız pek şaşırtıcı değil. Bu iddialara çoğu zaman biz yanıt vermeye kalmadan topluluğumuz ve takipçilerimiz doğru bilgiyi sunuyor.
Sağlıklı bir bilgi ekosistemine sahip olduğumuzda bu tür iddiaların kalmayacağından eminiz. Bu yüzden sağlıklı bir bilgi ekosistemini ortak değerimiz kılmak için teyitlemeye devam edeceğiz.
Kapak görseli: Catherine Song/Very Well
