Teyit, Türkiye’de doğruluk kontrolü yapan kuruluşlardan yalnız biri. Farklı noktalara odaklanıyor olsak da, Yalansavar, Malumatfuruş, Evrim Ağacı ve Doğruluk Payı gibi epey nitelikli kuruluşlarla aynı havayı soluyoruz. Ekosistem genişledikçe zamanla siyasi yapılanmaların da bu alanda söz sahibi olmak istediği, doğrulama kuruluşu adını taşıyan, aslında siyasi saiklerle hareket eden oluşumlardan da anlaşılıyor.
Teyit’in sosyal etkisini, kurumun Türkiye’de doğrulama alanı üzerindeki etkisi üzerinden okumanın anlamlı olabileceğine kanaat getirmemizin ardından, bağımsız sosyal etki danışmanı Tuba Emiroğlu’nun katkısıyla üç noktada Teyit’in etkisini ölçmeye odaklandık:
- Teyit’in doğrulama alanının bilinirliği ve görünürlüğüne katkısı
- Teyit’in doğrulama alanının kitleselleşmesine katkısı
- Teyit’in doğrulama alanında kullanılan Türkçe terminolojiye katkısı
“Teyit Etkisi” serisinin ikinci yazısında Türkiye genelinde haber tüketicileriyle yaptığımız anketten söz etmiştik. Bu ankette yer alan özellikle iki soru, Teyit’in yarattığı doğrulama merkezli etkiyle ilgili ipucu verir nitelikteydi.
“Teyit etkisi” serisinin üçüncü yazısında bahsettiğimiz ve doğrudan gazetecilerle yaptığımız diğer anketten ise, gazetecilerin sınırlı bir bölümünün haber doğrulamayı Teyit’ten sonra fark ettiği ortaya çıkmıştı. Büyük bir kısmı zaten farkındaymış. Profesyonel olarak gazetecilik yapan bireylerin doğrulama alanına haber tüketicilerinden daha aşinalığı anlaşılır. Buna ek olarak ankete katılan gazetecilerin yarıdan fazlası Teyit sayesinde başka haber doğrulama sitelerinden haberdar olduğunu belirtmişti.
Genelde haber tüketicileri, özelde gazeteciler nezdinde alanın bilinirliğinde Teyit’in belli bir başarı sergilediğini söylemek yersiz olmaz. Bu etkiyi, diğer doğrulama kuruluşları ve temsilcilerinin ağzından dinlemek değerli. Nitelikli çalışmalarıyla öne çıkan birkaç kuruluşla mülakat yaptık. Siyasi saiklere sahip “doğrulama” kuruluşlarının, alana ve Teyit’e dair söyleyecekleri, başka bir çalışma kapsamında ele alınabilir.
Türkiye’deki diğer teyitçiler ne diyor?
Edindiğimiz izlenim, doğrulama kuruluşlarının Teyit’e yaklaşımlarının hayli olumlu olduğu. Teyit Yalansavar, Malumatfuruş, Evrim Ağacı ve Doğruluk Payı gibi kuruluşlardan daha genç olsa da, Türkiye’de doğrulama alanında güçlü bir intiba yaratmışa benziyor.
Teyit’i güçlü kılan, şüphesiz metodolojisi. Teyit’in bu konuya sürekli titizlikle çalışıyor ve çalışmalarını paylaşıyor olması, kurumun güçlü yönü olarak ifade edilmiş. Öte yandan “kurucu aktörlükten” ziyade, doğrulama alanını güçlendirmek için “itici aktör” olarak görüldüğünü söylemek doğru olabilir. Teyit’in amacıyla da örtüşen şu yorum, bunu doğruluyor:
Metodolojimiz gereği her yanlış bilgiyi analiz ediyor değiliz. Önceliklendirme kriterlerimiz var. Mülakatlardan bunun güçlü yönümüz olduğu anlaşılıyor. Ama güç, sorumluluğu da beraberinde getiriyor. Bu sorumluluk, birbirinden farklı yankı odalarında dönen sohbetlerden haberdar olmak. Teyit bazen buradan sorguya çekilebiliyor.
Teyit’in sorguya çekilmesi sorun değil. “Teyitçiyi kim teyit edecek?” sorusunun yanıtı takipçilerimizde. Metodolojimizi mümkün oldukça açık paylaşmaya gayret ediyor, yapıcı eleştirileri de göz önünde bulundurarak kendimizi geliştirmeye çalışıyoruz. Burada Teyit’in doğrulama alanın bilinirliği ve görünürlüğü üzerindeki etkisinin yanı sıra alanın kitleselleşmesine katkısını da görebiliyoruz. Nitekim bazı sert eleştiriler, Teyit’in o yankı odalarına sızabildiğini gösteriyor.
Teyit, yanlış bilgi sorununun kutuplaşmayla hısım akrabalığının farkında. Doğrulama platformu temsilcilerinin de gösterdiği üzere, Teyit’in etkisi büyüdükçe sorumlulukları da artıyor. Topluma karşı sorumluluğumuzun bir parçası da, kutuplaşmanın derinleşmesine zemin hazırlayacak eylemlerle mesafelenmek.
Türkçe terminolojinin yerleşmesi
Mülakatlardan doğrulama kuruluşlarının, Teyit’in izlediği metodoloji, kullandığı anahtar kelimeler ve geliştirdiği kavramları, yakından takip ettiğini de anlıyoruz.
Doğrulama alanında özellikle son yıllarda interdisipliner bir ilerleyiş görmek mümkün. Teyit ekibinin önüne her gün yepyeni kavramlar düşüyor. Çeviriler çalışmalarımızın önemli bir kısmını oluşturuyor. Yeni ve mevcut anahtar kelimeler üzerinde titizlikle duruyor, en isabetli Türkçe karşılığını aktarmaya çalışıyoruz.
Kimi zamansa karşılığı olmayanlara Türkçe bir karşılık yaratma mücadelesine girişiyoruz. Bunlar başta entelektüel çabalardı, ama Teyit’teki avantajımız kavramsallaştırma girişimlerimizi hayatın içinden örneklerle taçlandırabiliyor olmamız. Çalışmalarımızın salt teoride kalmıyor oluşu, entelektüel çabanın meyvelerini görüyor olmak heyecan verici. Teyit’in dimağındaki kelimeleri hayatta görmekse mutluluk verici.
“Teyit etkisi” serisinin bir sonraki yazısında konumuz bizim “sosyal girişimcilere açılan kapımız.”
Katkı verenler: Mert Can Yılmaz, Selin Yıldız, Sarper Erinç Aktürk, Tuba Emiroğlu, Ekin Yıldırım, Tuna Semir Akpınar
