7 Ekim Çarşamba gecesi, uzun zamandır hastalıklarla boğuşan ve zaman zaman tedavi altına alınan duayen fotoğrafçı Ara Güler’in sağlık durumuyla ilgili basına yansıyan bir haber, teyit.org editörlerini harekete geçirdi. Gece saat 22.40 civarında birçok ajans ve haber sitesinde yayınlanan “Ara Güler hayatını kaybetti” manşetlerinin ardından araştırmaya giriştik ve bu haberlerin yayınlandığı sırada Ara Güler’in duran kalbinin çalıştırıldığını, yoğun bakımda tedavisinin sürdüğünü öğrendik.
Hastane yetkilileri ve Güler’in asistanı Fatih Aslan ile yaptığımız görüşmeler, hem birden fazla kaynaktan doğrulama yapma zorunluluğu hem de kaynaklara güven problemi yüzünden uzun sürdü. Bu nedenle Ara Güler’in ölmediğine ilişkin kesin bilgiyi ilk olarak 23.31’de Twitter’dan duyurduk. Ancak aradan geçen yaklaşık bir dakika içinde Ara Güler’in hayatını kaybettiğine dair haberlerin tekrar ortaya çıktığını gördük.
Doğrulama aşamalarını tekrar uygulayarak Ara Güler’in bu kez gerçekten hayatını kaybettiğini ve kalbinin tekrar çalıştırılamadığını öğrendik, bunu da bir güncelleme tweeti ile saat 23.56’da duyurduk.
Bu vakayı, hem spesifikliği hem de daha önce yaşanan bir örneğe benzemediği için tekrar değerlendirerek gözden geçirdik. Verdiğimiz karar doğru muydu? Doğrulama yapmaya çalışırken yanlış bilgi mi yaydık?
Aşağıda okuyacağınız gönderiler teyit.org ekibinin kullandığı Slack kanalında başlatılan bir tartışmadaki akışı olduğu gibi yansıtıyor. Editoryal süreçlerimizi şeffaflaştırmak adına bundan sonra aldığımız kararlara dair tartışmalarımızı bu formatta, herhangi bir düzeltme (yazım hataları hariç) yapmaksızın yayınlayacağız.
Atakan [Kurucu]: Sevgili arkadaşlar, birkaç gece önce Ara Güler’in kalbi durmuş, sonra tekrar çalıştırılmıştı, bu sırada haber siteleri ve ajanslar "Ara Güler öldü" haberi geçince biz harekete geçip Ara Güler'in yoğun bakımda olduğunu ispat etmiştik. Yalnız biz bunu duyurduğumuz anda Ara Güler vefat etti. Birkaç saniye için attığımız tweet, yaptığımız doğrulama doğru bir noktaya temas ederken, bir anda boşa düştü, yeni bir güncelleme geçerek Ara Güler'in vefatını da duyurduk. Bu tarz olaylara nasıl yaklaşılmalı? Doğru mu yaptık, beklemeli miydik?
https://twitter.com/teyitorg/status/1052658479847084032
Burak [Etkileşim Editörü]: Selam, ben Ara Güler konusunda doğru bir yol izlediğimizi düşünüyorum. Sonuçta haber yayınlandığında bütün kuruluşlar ve sosyal medya öldüğünü belirtti, evet kalbi durmuştu ancak yaşama döndürüldüğü için bu bilgi o an yanlış bir bilgiye dönüştü. Talihsizliğimiz yoğun bakıma kaldırıldıktan ve biz ölmediğini söyledikten bir dakika sonra tekrar hayatını kaybettiğini öğrenmemiz oldu. Ardından doğru bilgiyi yeniden paylaşmış olduk. Bir dakika sonra ölmeyebilirdi, belki hala hayatta da olabilirdi. Sonuçta bu tarz konularda doğru bilgi ‘an'da önem kazanıyor. Doğrulama aslında boşa düşmüyor bir de, doğrulamaya güncelleme geliyor. Bütün haber kuruluşları Yasemin İnceoğlu’nu kaynak gösterdiği için zaten sıkıntılıydı. Biz birkaç kaynaktan doğrulama yaptığımız için tam da olması gerekeni yaptığımızı düşünüyorum. Gelecek dönemde belki daha temkinli davranabiliriz ancak yine olsa yine yapardık diyorum.
teyit'in Slack programındaki tartışmasına ait ekran görüntüsü
Atakan: Ben de katılıyorum. Biz zamanın belli bir anındaki gerçekliği aktarmakla sorumluyuz, o an Ara Güler'in hayatını henüz kaybetmemiş olmasına rağmen tüm haber sitelerinde öldüğünün duyurulması yanlıştı. Bu yanlışı düzeltmek bizim sorumluluğumuz.
Sinan [Yazar]: Ben herhangi bir sıkıntı görmüyorum ya. Şanssızlık Ara Güler’in bir dakika sonra hayatını kaybetmesi. Hani en fazla bir sonraki benzer son dakika gelişmesinde n'apabiliriz falan diye bir karara bağlayabiliriz, o da işin doğası gereği mümkün değil gibi görünüyor. Ad hoc durumlar sonuçta bunlar. Belki böyle hastaneye kaldırıldı/öldü vb. son dakika haberlerinde daha temkinli davranabiliriz ama bunu somutlaştırabileceğim bir şey de yok.
Oktay [Dijital İçerik Stratejisti]: Son dakika da olsa yanlış bir bilginin yayılmasını engellemiş olduk bence Ara Güler meselesinde. Ardından gelen ''update''i de verdik. Doğruluğundan emin olduğumuz bir bilgi varken beklememizi gerektirecek bir şey görmüyorum ben.
Mert Can [Yazar]: Bana kalırsa Facebook bu tarz duyurular için daha elverişli bir kanal. Facebook’taki bir gönderinin düzenlenebiliyor oluşu elimizi kuvvetlendiriyor. Twitter’da update girdik ama örneğin hayatta olduğuna dair attığımız tweet halen yayında. Ara Güler’in yaşamını yitirdiğinden emin olduğumuz andan sonra bu tweet retweet edildiyse ortada biraz sorunlu bir durum oluşuyor. İnsanlar genellikle tweet dizilerini açıp okumuyor neticede, direkt ekranda ne görüyorsa onu algılıyorlar çoğu zaman. Bence Ara Güler örneğinde bu kritik bir sorun yaratmadı ama çok daha acil bir gelişmeye müdahale etmemiz gerekeceği zamanlar olursa izlediğimiz bu tarz bir yaklaşımın bir çeşit dezenformasyon olarak algılanabileceğini görmek gerek.
Alican [Yazar]: O gece yaptığımız doğrulamanın doğru bir noktaya temas ettiğini düşünüyorum. Fakat şöyle bir sıkıntı var, bazen bu tip durumlarda olayın bağlamı göz önünde bulundurulmalı. 90 yaşında, uzun süredir çeşitli hastalıklara sahip ve hastanede olan birinin ölüp ölmediği konusunda, o sırada yayılan yanlış bilgiyi önlemenin tam da bizim sorumluluğumuzda olup olmadığından emin değilim. Bir miktar da aceleci davrandığımızı düşünüyorum. Bir "kriz anı" mıydı, değil. Ulaşabileceğimiz kaynak ve o bilgiyi o anda teyit edebileceğimiz yöntemler haber sitelerinden çok da farklı değildi. Aynı kişi için o gece "Ara Güler doktorlar tarafından kurtarılamadı, zehirlendi vs." gibi bir iddiayla ölüm haberi paylaşılsaydı "anında" hatta çok da hızlı bir şekilde elbette müdahale etmeliydik diye düşünüyorum. Zamanın belli bir anındaki gerçekliği aktarmak durumundayız, yazdığımız bir analiz de bir süre sonra farklı delillerin ortaya çıkışı ile söylediğimizin tam tersi bir noktaya seyredebilir ama bağlam ve kişi gözetilirse saniyesinde işlerin değişebileceğini o gece aramızda geçen tartışmada da bazılarımız değinmişti ki olay tam da bu. O geceki motivasyonumuzun bizi çok kısa sürede hata yapabilir bir noktaya, normalde analizlerde izlediğimiz metodolojinin çok uzağına sürükleyebileceğini düşünüyorum.
Ali Osman [Editör]: Esasında haber siteleri Yasemin İnceoğlu'nu kaynak göstererek Ara Güler’in öldüğünü belirttiler ve Ara Güler gerçekten de kalbi durduğu için o an ölmüştü. Daha sonra kalbi çalıştırıldı ve bakın halen ölmedi kalbi çalıştırıldı gibi bir düzeltme geçildi. Yani haber siteleri bilerek kasten bunu yapmadılar ve hatta "öldü" şeklindeki site linkleri "daha önce kalbi duran Ara Güler hayata döndürüldü" şeklinde düzeltildi. Kısa sürede kendini ekarte eden bir bilgi oldu bu sonuçta. O arada biz öldüğü iddiası doğru değil dedik ve bu sefer Ara Güler gerçekten öldü ve internet siteleri öldü derken biz hayır ölmedi diyor gibi kaldık. Biraz şanssız olduğumuzu kabul ediyorum. 90 yaşındaki ve doktorlar için bile ne olduğu kesinlik kazanmayan bir durum var ortada. Ben de Alican'a katılıyorum biraz daha beklenebilirdi çünkü gerçekten Güler’in durumu kritikti. Mert'in düşüncesi de güzel esasında bizim ölmedi tweetimiz duruyor ve ona bağlantılı tweetimizi gören insan sayısı ne kadar bu tartışmalı. Yanlışın önüne geçelim derken yanlışı yaymak gibi ince bir çizgi Ara Güler'in durumu. Bence ölüm olayını bir kriz anı olarak niteyeceksek bunu biraz daha değiştirmemiz gerekiyor. Ara Güler çok büyük bir fotoğrafçı ancak 90 yaşındaki birinin ölmesi bence kriz değil. Bu noktada kriz olabilecek olan ölümlerin trafik kazası, evde ölü bulunma ya da bir patlama gibi neticeler sonrasında oluşacağını düşünüyorum.
Selin [Proje Asistanı]: İçerikçi değilim lakin ben de çok kısacık fikrimi paylaşmak istedim. Ara Güler’in öldüğü iddiasını ilk elden yanlış olarak yapmak bence doğru bir hamleydi. İddianın önermesini belirli bir zaman aralığına hapsediyor ve ona göre doğru mu yanlış mı olduğunu söylüyorsun. Fakat buradaki zorluk iddia koşullar itibariyle içinde kısa bir süre içerisinde ‘’doğru olma-actualize olma’’ potansiyelini de barındırıyordu bir taraftan. Bu başka iddialar için de zaman zaman geçerli olabilir aslında. Limonun kanser tedavisine iyi geldiği önermesi şu anın koşullarında yanlış fakat aslında 10 yıl sonrası için de yanlış mı olacak bilemiyoruz bir taraftan da. Ama gerçekleşme potansiyeli var mı, neden olmasın. Buradaki mevzu Ara Güler meselesinden zamansal ve gerçekleşme potansiyeli olarak farklı belki ama çalışma prensibimiz aynı, o zaman diliminde bu önerme yanlış mıydı doğru muydu? Bu prensibin dışında çalışılınabilir mi pek emin değilim.
Atakan: Hiçbirimizin geleceği öngörme gücü yok. Bekleyelim diyenlere bir sorum var. Ne kadar beklemek tatmin edici olacaktı tam olarak? 1 saat? 1 gün? 1 hafta? Yoğun bakımdan çıkmasını mı beklemeliyiz? Diyelim 1 ay yoğun bakımda kaldı, bitkisel hayata girdi. Bence şu an Ara Güler böyle bir durumda olsaydı bunu tartışıyor bile olmazdık. Bu olayın spesifik yapan şey bizim tweet attıktan saniyeler sonra Ara Güler'in ölmüş olması. Yanlış bilgi yaygınlaştırdığımız kısmına da katılmıyorum. Ölmediğini belirten tweet boşlukta sallanmıyor, altında bir tarih bir saat yazıyor. Ha derseniz kimse oraya bakmıyor, o zaman böyle tweetlerde tweet metninin içine saat koyalım?
Gülin [Şef Editör]: Ben yapılması için tam ikna olmayanlardanım. Benim için en temel nokta ise “Ara Güler öldü” denildiğinde Ara Güler’in kalbi gerçekten durmuştu ve ölmüştü, ardından kalbi tekrar çalıştırıldı ve yaşadı. Ardından haber siteleri aynı şekilde “Ara Güler ölmedi” dedi yani böyle bir haberi yanlış yaptığı için düzeltme ihtiyacı hissedeceğimiz çoğu kurum bu hatasını düzeltmişti. Bizim için talihsiz olan biz bunu yayınladıktan bir dakika sonra ölmesi olabilir ama tam olarak doğrulama yapmamızı gerektiren bir ortamın oluşmamış olduğunu düşünüyorum. Yani teyit için newsworthy (haber değeri) kavramını bu yüzden tartışmak gerekli. Bu noktada herkes aynı haberi bizim kadar yakından takip edebiliyorken ve son dakika gündemi olmuşken burada bir şey demek zorunda mıydık ben emin değilim. Beklenilmesi meselesinden ziyade bize o noktada ne kadar ihtiyaç vardı? Bir diğer nokta ise teyitin bir tweetinin sirküle olma hızı bir tweeti güncellesek dahi altına thread yaptığımız hiçbir şey o kadar etkili olmuyor. Benim şerhlerim buralardaydı. Bir de kalbi durup çalıştırılan 90 yaşındaki bir kişinin sağlık durumunu biraz daha bekleyebilirdik. Ama tabi ki sonsuz ihtimal var.
Atakan: Bizim nasıl ikinci tweetimizi yaygınlığı belli bir noktada kalıyorsa haber sitelerinin düzeltmelerinin de aynı şekilde belli bir yere kadar etkisi oluyor. Newsworthy'den ziyade verificationworthy tartışması gerekiyor sanırım. Bir karara varmak adına oylama;
- Böyle bir durumda daha fazla bekleyelim (1 oy)
- Yakın zamanda actualize olma durumu varsa hiç doğrulamaya girişmeyelim (0 oy)
- Her halükarda o anki gerçekliğe dair yayın yapmayı sürdürelim (3 oy)
Gülin: "Böyle bir durumun" tanımına dair bir şeyi belirlemek daha doğru olur diye düşünüyorum. Ne yapmamız gerektiği ona göre şekillenmeli çünkü. Eğer haber siteleri hatalarını düzeltme konusunda adım atmadıysa, haber sitelerinin kaynakları yetersizse gibi mesela. Çünkü ne kadar süre beklersek yeterli olur buna dair bir şey söyleyemeyiz. Her halükarda o duruma ilişkin teyit yapalım demek de bahsettiğim koşulları göz ardı etmek oluyor gibi geliyor. Aynı şekilde yakın zamanda gerçekleşme durumu da tahmin edebileceğimiz bir şey gibi gelmiyor.
Sonuç olarak bu tartışma ile birliktebenzer vakalara nasıl yaklaşmamız gerektiğine dair artık kafamızda daha net bir fikir oluştu. Kesin bir uzlaşma yakalayamamış olsak da her olayın kendine has özelliklerini dikkate alarak daha sabırlı olmamız gerektiğini birbirimize hatırlattık. Ayrıca belli bir andaki gerçeği yansıtmaktan da çekinmememiz gerektiğini konuşmuş olduk.
Bu formata ilerleyen süreçte okurlarımızı da davet etmek istiyoruz. Konuya ilişkin düşüncelerinizi yorum olarak bizimle paylaşabilir, tartışmaya katkı sağlayabilirsiniz.
