Tüm dünyanın gözü kulağı, Rusya’nın on binlerce askerle Ukrayna’da bir “askeri operasyon” başlattığını açıklaması sonrası şiddetlenen çatışmalarda.
Yakın coğrafyamızda yaşanan ve iki büyük devleti merkezine alan bu çatışma, sosyal medyada da yoğun bir içerik akışına neden oldu. Yaşananlar, Teyit’te bir olayı “kriz” diye tanımlamamız için gerekli her koşulu sağlıyordu. Kontrol edilmeden paylaşılan fotoğraflar, videolar ve sayısız açıklama. Bilinmezlik dehşete düşürücü boyuttaydı. Bu gibi hassas dönemler, yanlış bilginin yayılması için belki de en uygun zemini sunuyor. Beklendiği gibi ilk dakikalardan itibaren çok sayıda yanlış bilgiyle karşılaştık. Teyit olarak hakikati ortaya koymak için çok sayıda analiz yayınladık ve çalışma yaptık. Fakat bu kriz hali ve yanlış bilginin izini sadece bizim dilimizde, sosyal medya platformlarımızda ya da haber kanallarımızda görmüyorduk, dünyadaki bütün teyitçiler benzer bir akışla baş etmeye çalışıyordu.
İlginizi çekebilir: Çatışma dönemlerinde hızla yayılan yedi şüpheli paylaşım türü
Teyit medyadaki yanlış bilginin önüne geçmeye çalışan, dünyanın dört bir yanından teyit organizasyonlarını tek bir çatı altında toplayan Uluslararası Doğruluk Kontrol Ağı’nın (IFCN) üyesi. Sayısız krizle boğuşan teyitçiler olarak birbirimize verdiğimiz destek ve işbirliklerimizle, yanlış bilgiyle mücadelede edindiğimiz deneyim en büyük avantajımız. Covid-19 pandemisi boyunca tüm dünyada yayılan yanlış bilgileri derlediğimiz ortak çalışma, bunun en iyi örneğiydi. Bu gibi işbirlikleri sayesinde incelediğiniz bir yanlış bilginin çözümü hakkında farklı doğrulama organizasyonlarından destek görebildiğimiz gibi, uygulanan yöntemlerden ilham da alabiliyorsunuz. Ve daha da önemlisi yanlış bilgi hangi durumda, hangi kültürde nasıl yayılıyor konusunda iyi bir izlenim ediniyorsunuz.
Krizin ilk saatlerini geride bıraktıktan hemen sonra İspanya merkezli teyit organizasyonu Maldita’dan gelen bir e-posta bu deneyimi Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı askeri operasyonların yol açtığı yanlış bilgi krizine taşımayı öneriyordu. Teyit dahil olmak üzere dünya çapında 50’ye yakın teyit organizasyonu tespit ettiği tüm yanlış bilgileri ve yayınladığı analizleri bir veri bankasında derlemeye başladı. Bu dosya, yanlış bilgi akışına ilişkin iyi bir düşünme pratiğinin yanı sıra, konuyla ilgilenen gazeteciler ve araştırmacılar için de bir açık veri kaynağı da sundu.
Dünyanın dört bir yanında teyitçiler bu yazıyı hazırladığımız 28 Şubat saat 15 itibariyle 400'ün üzerinde şüpheli bilgiyi inceleyerek yanlış bilginin önüne geçmeye çalışmıştı. Dört gün için epey yüksek bir sayı. En çok analizin yayınlandığı ülke ise 64 ile Hindistan. İspanya’da bu sayı 46. Türkiye ise 26 ile üçüncü sırada. Brezilya ve ABD de 21 ile bizi takip ediyor.
Şunu da eklemek gerek: Bu rakam sadece IFCN üyesi doğrulama organizasyonlarının içeriklerini kapsıyor. Yani gördüğümüz fotoğraf ve videoları paylaşma konusunda çok da dikkatli değiliz.
Dikkati çeken bir diğer konu ise bizde yer alan bazı paylaşımların başka coğrafyalarda da yer aldığı. Televizyonlarda da bolca izlediğimiz ve Kharkov’u bombalayan uçakları gösterdiği iddia edilen video 26 ayrı yazının konusu olmuş. Aynı şehre paraşütçülerin indiğini gösterdiği iddia edilen video 23 yazıda kendine yer bulmuş. Tianjin’deki patlamanın Ukrayna’yı gösterdiği iddiası ise 17 yazıda var. Bize has tercüme hataları ve Türkiye’yi ilgilendiren konular ise haliyle daha çok bizim sosyal ağlarımızda takılıp kalmış.
Krizin dört günlük sonuçlarına baktığımızda bu tablo daha önceki çatışmalarda izlerini gördüğümüz bir şeyin altını daha kalın çizmemize de neden oluyor. Hatalı ilişkilendirme, yani başka bir olaya ait olan görüntü veya fotoğrafların o olaya mal edilmesini kapsayan yanlış bilgi türü bu anlarda en çok yayılan yanlış bilgi türü. Benzer bir tabloyu Azerbaycan Ermenistan çatışması ve Türkiye’nin sınır dışı operasyonları sırasında da görmüştük.
Bu yüzden yabancı bir kaynakta da olsa güvenilir ve doğrulanmamış görüntüleri kriz anlarında dikkatli paylaşmak veya basit bir tersine görsel arama yöntemiyle aramak yanlış bilgiyle mücadele için atabileceğimiz akla gelen ilk adımlardan biri. Zira bu pratikleri hayata geçirmediğimizde, sonuç pek sevimli olmuyor. Örneğin Kiev halkının tanklara molotof kokteyli attığını gösterdiği iddia edilen ve neredeyse tüm televizyon kanallarında gösterilen video, aslında 2014 tarihliydi. Bu sonuca erişmek sadece bir iki dakika alıyor.
Teyitçilerin birlikte hazırladığı veri bankasının sürekli güncellenen haritası ise şöyle:
