Yanlış bilgiyle ilk kez teyit sitelerinde yayınlanan bir yazıyla karşılaştığınız oldu mu? Zaman zaman Teyit’te üzerine yanlış etiketi yapıştırdığımız içerikler, bahsi geçen konudan ilk kez haberdar olmanızı sağlıyor olabilir. Bunun sebebi büyük çoğunlukla, içinde yaşadığınız yankı fanusu. Yalnızca benzer fikirlere sahip insanların paylaşımlarını gördüğünüz dijital fanuslarda dolaşmayan yanlış bilgiler, bir başkasının zaman tünelinde popülerlik kazanmış olabilir.
Geçen günlerde yayınladığımız bir inceleme bunun en iyi örneklerinden. Binali Yıldırım’ı aşure kazanını karıştırırken gösteren fotoğrafın montajlandığı paylaşım bir grup sosyal medya kullanıcısı arasında o kadar çok konuşuldu ki, yayınladığımız analiz 120 binden fazla okundu. Yine de bu sayılar, başka bir grubun incelememizi “manasız” bulmasına engel değildi. Çünkü Binali Yıldırım hakkındaki iddialara, kendi bilgi akışlarında rastlamamışlardı.
Sihirli kelime popülerlik. İnsanların herhangi bir yanlış bilgiyi sosyal medyadan önce teyit sitesinden öğrenmesinin tek bahanesi, başka fanusta popülerlik kazanması olabilir. Teyit’in metodolojisi, viral olmayan içeriğin yayınlanmasını bu nedenle güçleştiriyor. Çünkü Teyit’in takipçi sayısı herhangi bir bilgiyi viralleştirme gücüne sahip. Kötücül aktörleri, henüz internette yayılmamış yanlış bir bilgiden durduk yere haberdar etmemek için incelemelerin doğru zamanda yayınlanmasını önemsiyoruz.
Teyitçiliğin kalitesi, incelediği ülkenin gündemini, kültürünü, politik tartışmasının arka planını ama en önemlisi dilini, nüktesini, ironisini anlamaya da çok bağlı. Birlikte yaşadığımız insanların sadece sosyal medyada neyi neden paylaştığını değil, sokakta ne konuştuğunu, birbirine hangi ilacı tavsiye ettiğini, hangi batıl korkuların etkisi altında olduğunu, kime neden inandığını, bu topraklarda doğup büyüdüğümüz için çok daha isabetli yorumlayabiliyoruz.
Sektörün büyümesi, Türkiye’deki sosyal medya kullanımının boyutları ve Meta’nın üçüncü taraf doğrulama programının cazibesi, farklı ülke araştırmacılarının Türkçe teyit içerikleri üretme hevesini de körüklüyor. Doğal olarak, bu yayıncılığın çıktıları, ülkenin gündeminden kopuk. Türkçede yaygın olmayan yanlış bir bilginin doğrulamasını Türkçe yayınlamanın nasıl bir sebebi olabilir?
Bugüne dek dezenformasyonun güvenlik politikaları ekseninde ele alınmasının odağımızı sorunun gerçek sebeplerinden kaydırabileceğini dile getirdik. Özellikle ABD’de Trump’ı başkan yapan seçimler sonrasında büyüyen dezenformasyon tartışmaları, neredeyse Rusya’yı tek suçlu ilan edecek noktaya gelmiş ve dezenformasyonla mücadeleyi bir dış politika meselesine indirgemişti.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle, bu düşünce biçimi çeşitlendi ve büyüdü. Rusya’nın aldatmaca kullanarak propaganda yapmadığını söylemek imkansız fakat tüm dezenformasyon sorununu bununla sınırlamak çok yanlış. Araştırmalara göre, Türkiye’nin, Rusya’nın dezenformasyon kampanyalarının etki alanında olduğunu söylemek de pek mümkün gözükmüyor. Bizim izlenimimiz de benzer yönde, üstelik bu durumun savaş sonrasında değiştiğini iddia etmek de zor.
Kimsenin görmediği yanlış bilgileri internetin derinliklerinden gün yüzüne çıkarıp incelemeler hazırlamak teyitçilikle bağdaşmıyor. Neyin ne zaman popülerlik kazanacağını iyi kestirmek için ülkenin gündemini ve insanının konuştuğu konuların çeşitliliğini anlamak ve bir metodoloji süzgecinden geçirmek gerekiyor. Bugünlerde kendine teyitçi görünümü veren ancak propaganda makinasının bir başka dişlisi haline gelmiş pek çok sahte teyit sitesi, özellikle Rusya Ukrayna arasındaki savaşı kendine etki alanı yaratmak için fırsat olarak görüyor.
Rusya’nın ektiği dezenformasyon tohumlarının Türkiye’de yetiştiği yönündeki suni mesajı kendine meşruiyet dayanağı alan yabancı teyit organizasyonlarının ülkedeki ömrünün uzun olması beklenmemeli. Yine de şüphe kasını aktif tutmak elzem çünkü eleştirel düşünme pratiği, bir teyit sitesinden dahi gelse, iletilen mesajın kendisi kadar, tutarlılığını, ölçüsünü ve arkasındaki uzmanlığı da hassas terazide tartmayı sağlıyor.
Propagandistlerin teyitçiliği kendine yeni bir araç olarak kullanmasına, savaş ortamında ağırlaşan gündem ve hassaslaşan duygu durumumuzdan yararlanarak zihnimize erişmesine izin vermeyelim.
Kapak görseli: Reveal News
