Facebook hâlâ yanlış bilgilerin yayıldığı ana kanallardan biri. Platformun bu konudaki sorumluluğuna dair etik tartışmalar bir yana, burada yayılan içeriklere ve verilere şeffaflıkla erişme ihtiyacı yanlış bilgiyle mücadelede önemli bir noktada. Kullanıcıların Facebook’u bilgi almak için kullandığını düşündüğümüzde bunun daha da elzem olduğunu görüyoruz.
Şeffaflık, sosyal medya şirketlerinin platformlarda neler olup bittiğine dair kullanıcılarını ve paydaşlarını bilgilendirme sorumluluğunu ifade ediyor. Bilginin şeffaflaştırılması da platformların güvenilir verilere erişimi kolaylaştırmasıyla mümkün. Çünkü şeffaflık sayesinde sorunları yakalayıp çözümler geliştirebilir ve değişime zorlayabiliriz.
Ancak Meta, “şeffaflık aracı” olarak görülen CrowdTangle’ı kapatma kararı alarak bu ideale darbe indirdi. Aracın bir süre önce geliştirilmesi durdurulmuş, yeni kullanıcılara kapıları kapatılmıştı. Şimdi de CrowdTangle’ın tamamen kaldırılması söz konusu.
Aşina olmayanlar için CrowdTangle, teyitçilere, araştırmacılara, gazetecilere Facebook hakkında önemli veriler sağlayan bir araç. Facebook’ta ve Instagram’da herkese açık yaygın içerikleri, trend olan konuları bu araç sayesinde görebiliyor; yanlış bilgi yayan hesapları ve paylaşımları tespit ederek müdahale edebiliyoruz. Ayrıca Facebook sayfalarına dair önemli verileri de elde edebiliyoruz.
Meta, 2016 yılında CrowdTangle’ı satın aldığında şeffaflığı bir nebze de olsa sağlamaya çalışıyordu. 2021 yılında Meta’dan ayrılan CrowdTangle kurucu ortağı Brandon Silverman, CrowdTangle ile verilerin erişilebilir kılınmasını amaçladıklarını söylemişti. Silverman şu anda sosyal medya platformlarında şeffaflığı artırmayı amaçlayan yasalar için ABD kongresi ile çalışıyor. Silverman, platformların şeffaf olmamasını da eleştiriyor.
Aracın kapatılma kararı platform şeffaflığı açısından geriye bir adım olarak görülüyor. Teyitçiler, araştırmacılar ve gazeteciler endişeli.
Üstelik Meta, aracın kapatılması konusunda birlikte çalıştığı doğrulama kuruluşlarını da bilgilendirmedi. Aracın neden kapatıldığı konusunda net bilgi yok; spekülasyonlar var.
Kimilerine göre Meta, aracın sağladığı şeffaflıkla ABD merkezli sağcı Facebook sayfalarının yüksek etkileşim oranlarının ortaya çıkmasının itibarına zarar verdiği için böyle bir karar aldı. The New York Times’dan Kevin Roose’un, CrowdTangle aracılığıyla Facebook’ta en çok sağcı sayfaların etkileşim aldığını belirlemesinin Meta’yı rahatsız ettiği söylentileri yayılmıştı.
Arjantin’de yayın yapan Chequeado’dan Pablo Fernandez de Poynter’e yaptığı açıklamada yanlış bilgilere karşı adil olmayan bir savaş içindeyken böyle bir aracı kaybetmenin büyük sorun olacağına dikkat çekmişti.
Farklı yankı odalarına girebilmek
Araç sayesinde farklı yankı odalarına girip buralarda hangi içeriklerin yayıldığını ve hedef kitlelerin bu içeriklerle nasıl etkileşime girdiğini görebiliyoruz. Sosyal medya platformlarında yayılan yanlış bilgilerin demokrasi üzerindeki etkisi malum; bu nedenle platformlarda yayılan içeriklere ilişkin yeterli kavrayışa sahip olduğumuz sürece yanlış bilgileri önleyici adımlar atabiliriz.
Özellikle Türkiye’de önümüzdeki seçim sürecini göz önünde bulundurduğumuzda siyaseti ve seçmen davranışını etkileyecek yanlış bilgileri tespit etmenin önemi daha da artıyor.
Teyit olarak Facebook’ta yanlış bilgi yayan hesapları CrowdTangle aracılığıyla düzenli olarak tespit ve takip ediyoruz. Özellikle kararlarımızı yönlendirecek nitelikteki seçim dezenformasyonuna karşı Facebook’ta “politik” paylaşım yapan sayfalar radarımızda.
CrowdTangle üzerinden elde edeceğimiz veriler bize hangi sayfaların Facebook’ta en yüksek performansı gösterdiğini ortaya koyabiliyor.
Örneğin Nisan, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarını baz alarak veri elde ettiğimizde kullanıcıların en çok etkileşime girdiği bazı Facebook sayfalarını şu şekilde tespit edebiliyoruz:
İsimlerinden de göreceğimiz gibi hemen hemen her görüşten, her fanustan Facebook sayfası listede yer alıyor. Bu sayfalar “Hayran sayfası” ya da “Politika” kategorisinde. Sayfaların takipçi sayıları 100 binin üzerinde.
Sayfaların etkileşim performanslarını kendi aralarında kıyasladığımızda aşağıdaki tablo ile karşılaşıyoruz:
Performans verilerinde etkileşim oranları diğerlerine göre fazla olan pembe, mavi, yeşil ve turuncu renkteki sayfaların daha fazla partizan içeriğe sahip olduğu çıkarımını yapmak yanlış olmaz. Sayfaların ortalama etkileşim oranlarını ayrıca incelemek mümkün.
Bu sayfalar kendi aralarında koordineli paylaşımlar da yapabiliyor. Aynı fanusa seslenen sayfalar aynı dakikalarda, aynı paylaşımları yapıyor. Aralarındaki bağlantıyı bu yolla tespit edebiliyoruz.
Diğer taraftan bu sayfaların en çok etkileşim alan içerikleri temsil ettikleri siyasiler ve partileri destekledikleri paylaşımlardan oluşuyor. Etkileşimi yüksek bu sayfalar partizan haberlerden ya da kutbun diğer ucundaki siyasi parti ve liderleri itibarsızlaştıran paylaşımlardan da geri durmuyor. Yani en çok ilgi gören paylaşımlar teyitlenebilir nitelikte iddialar içermiyor.
Elbette bu sayfalar yanlış bilgi de paylaşıyor. Teyit’te “siyaset” kategorisinde incelediğimiz birçok yanlış bilgi bu sayfalar üzerinden yaygınlaştırıldı.
Bu durum yaklaşan seçim sürecinde platformları yakından inceleyebileceğimiz şeffaf verilere olan ihtiyacın altını bir kez daha çiziyor. Platformlarda yayılan her bilgi gerçeğin dayattığı sınırlara sahip değil.
Bu nedenle Facebook gibi platformları yakından izlemek ve veriler elde etmek için şeffaf araçlara ihtiyaç var. Platformlarda herkese açık içeriklerde olan bitene dair bilgi elde etmek ancak şeffaf yollarla mümkün. Aksi durumda yanlış bilgilere karşı verdiğimiz mücadeleye gölge düşüyor.
CrowdTangle şimdilik erişilebilir durumda. Süreç platformların şeffaflığını amaçlayan Avrupa Birliği Dijital Hizmetler Yasası nedeniyle yavaş ilerliyor. Ancak eninde sonunda gerçekleşeceği kesin.
Meta’nın en azından alternatif araç yapma gerekliliği ortada. Meta sözcüsü de şirketin araştırmacılar için yeni araçlar sağlayacağını aktarmış. Ancak bunun ne zaman ve nasıl gerçekleşeceği bilinmezliğini koruyor.
Kapak fotoğrafı: Rappler.com
