Yalanın sıradanlaştığı bir dönemde yaşıyoruz. Dünya liderlerinin, politikacıların, iş insanlarının, hatta gazetecilerin dahi gerçekleri kenara bırakıp kolayca yalan söyleyebildikleri korkulu bir dönem bu.
Üstelik çoğu zaman, öne sürülen yalanların inandırıcı olması bile gerekmiyor. Çünkü sahte haber üreten ve yayan aktörler, dünya görüşümüzü destekleyen söylentilere, gerçekliklerini çok da sorgulamadan inandığımızı biliyor.
İki yılı aşkın süredir teyit.org; din, dil, köken, siyasi görüş, cinsiyet ve cinsel yönelim üzerinden toplumsal kutuplaşmaları derinleştiren, önlem almazsak hakikatle bağımızın tamamen kopmasına yol açabilecek bir sorunla mücadele ediyor.
Her an, her saniye maruz kaldığımız bilgi bombardımanı sırasında sıkça karşılaştığımız ve çoğu zaman sırf dünya görüşümüze uyduğu için inanmayı tercih ettiğimiz sahte haberler, bilgi düzensizliği olarak adlandırabileceğimiz bu sorunun büyük bir parçasını oluşturuyor.
Reuters Enstitüsü 2018 Dijital Haber raporuna göre Türkiye, 37 ülke arasında sahte habere en fazla maruz kaldığını ifade eden okurlara sahip. Her iki internet kullanıcısından biri haftada en az bir kez uydurma haberle karşılaştığını söylüyor. Bu veriyle birlikte okumamız gereken 2018 Medya Okuryazarlığı Endeksi’ne göre ise, 35 Avrupa ülkesi arasında Makedonya’nın ardından ‘’sahte habere karşı en az dirençli’’ ülke, Türkiye.
Modyo TV iş birliği ile neyi amaçladık?
1 Aralık itibariyle İstanbul’daki toplu taşıma araçlarında, 7 bin 600 ayrı ekranda gösterime giren bir dakikalık teyit.org içerikleri, karşı karşıya olduğumuz bu soruna dair insanları uyarmak ve sahte haberlere direnç geliştirmekte onlara yardımcı olmak için tasarlandı.
Modyo TV'ye ilettiğimiz ilk teyit videosu.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nden (İBB) kiraladığı ekranları işleten Modyo TV ile yaptığımız anlaşma ile sosyal medyada ulaşabildiğimiz sınırlı kitlenin ötesine geçerek daha fazla insana teyit etme refleksini anlatmayı hedefledik. Kullandığımız hiçbir mecranın vadedemediği ölçekte, günde dört milyon yolcunun kullandığı toplu taşıma araçlarında, internette karşılaştıkları her bilgiye güvenmemeleri gerektiği mesajını insanlara ulaştırmak istedik.
İBB ile görüşmedik
Fakat bu plan, Modyo TV ile gerçekleştirdiğimiz iş birliğini duyurduğumuz Pazartesi günü başlayan ve hala devam eden bir sahte haber kampanyası yüzünden kesintiye uğradı. Ekip üyelerine ulaşıp rahatlıkla bilgi alabilecek bazı medya organizasyonları ve gazeteciler, bu iş birliğini, “teyit.org İBB ile anlaştı” manşeti ile duyurdu.
Bu haberler, birçok sosyal medya kullanıcısı tarafından teyit.org’un belediyeden ihale aldığı şeklinde yorumlandı. İki gün içerisinde konuyla ilgili yapılan binlerce yorum arasında hazırlanan içerik ile ilgili tek bir eleştiri bile yoktu. Belediyeden para almakla, tarafımızı belli etmekle, ihale peşinde koşmakla suçlanıyor, artık hükümetin hoşuna gitmeyecek hiçbir analiz yapamayacağımız ifade ediliyordu.
Öte yandan, Teyit’in analizlerini “muhalif” bulan, ekip üyelerinin kişisel siyasi perspektiflerinin hükümet çizgisi ile uyuşmadığını düşünen kullanıcılar tarafından Modyo TV ve İBB Beyaz Masa’ya, yine bolca yanlış bilgi içeren mesajlar gönderildi. Bu mesajlarda kullanıcılar, teyit.org içeriklerini toplu taşıma araçlarında görmek istemediklerini ifade ediyorlardı.
Modyo TV’de yayınlanan içerikleri görmeden, varsayımlarla hareket ederek Teyit’i “bir şeyci” olmakla etiketlemeye çalışan kutuplar, gelir elde etmek değil sosyal etki üretmek amacıyla geliştirilen bir projeye karşı tek cephede birleşti. İBB Beyaz Masa’nın, yanlış bilgiler üzerine kurulu bir şikayet tweetine verdiği yanıta göre teyit.org içerikleri, Modyo TV’den kaldırıldı.
İhale ya da para almadık, ödeme yapmayı kabul ettik
Yaygın şekilde doğru sanılan şehir efsanelerine, halk sağlığını ilgilendiren konulara ve doğrulama ipuçlarına yer veren bir format ile projeyi Modyo TV’ye sunan Teyit’ti. Belediyeden bu proje karşılığında para ya da ihale almak bir yana, yoğun emek harcanıp üretilen içerikleri o ekranlarda gösterebilmek için Teyit, Modyo TV’ye belirli bir ücret ödemeyi de kabul etti.
Tüm süreç boyunca Belediye ile Teyit arasında tek bir görüşme dahi gerçekleşmedi. Yani ilan panosu kiralayarak etki alanını büyütmek isteyen bir haber organizasyonu, nasıl belediye ile değil o panoyu işleten şirketle anlaşıyorsa, Teyit de bu projede aynı yolu izledi.
Modyo TV ekranlarında siyasi analizlere yer vermek gibi bir düşüncemiz hiç olmadı. Hem bunun kabul görmeyeceğini biliyor hem de doğru bir strateji olmayacağını düşünüyorduk. Fakat sitemizde ve platformlarda; kaynağına, hangi parti temsilcisinin ağzından çıktığına, kimin hoşuna gidip kimin gitmeyeceğine bakmaksızın iki yıldır sürdürdüğümüz yayın politikası, bu anlaşmada tartışma konusu dahi olmadı, olamaz da. Modyo TV ile olan sözleşme ilişkisinde; Teyit’in sitesi ve sosyal medya hesaplarında yaptığı yayına bir müdahale alanı bulunmuyordu. Aynı zamanda Teyit’in editoryal bağımsızlığına herhangi bir müdahaleyi kabul etmeyeceğimiz de açık bir şekilde belirtildi.
Medyaya güvenin Türkiye dahil birçok ülkede tarihin en düşük seviyelerine gerilediği; hukuksuzluk, yolsuzluk, kayırmacılık gibi yıkıcı sorunların gündemden düşmediği bu dönemde, projenin detaylarını ve amaçlarımızı daha kapsamlı şekilde ifade etmemiz gerekirdi. Fakat, mücadele ettiğimiz sahte haber silahının iyi niyetle geliştirilen bir projeye doğrultulabileceğini, açıkçası öngöremedik.
Teyit’i yeterince tanıyor musunuz?
Teyit, sadece internetteki şüpheli bilgileri inceleyip analizler yayımlayan bir organizasyon değil. Sahte haberlere karşı birçok cephede mücadele ediyor. Doğrulama metodlarını yaygınlaştırmaya çalışıyor. Katıldığı etkinliklerde öğrencilere, gazetecilere, sivil toplum kuruluşu üyelerine, dezavantajlı gruplara dijital medya okuryazarlığının önemini anlatıyor. Toplumsal bilinç oluşturmak için araştırmalar yapıyor, raporlar üretiyor.
Kâr amacı gütmeyen bir sosyal girişim teyit.org. Elde edilen gelir, organizasyonun kapasite ve kalitesini yükseltmek, etkisini büyütmek, tüm çalışanlarının refahını artırmak için kullanılıyor. Savunduğu editoryal ve finansal şeffaflık ilkeleri gereği, yayın politikasıyla alakalı ekip tartışmaları ile nereden ve de ne kadar gelir elde edildiğini, bu kaynakların nasıl kullanıldığını, herkesin rahatlıkla erişebileceği şekilde yayımlıyor.
Türkiye’de onca haber kanalı ve gazete varken, organizasyon şemalarının en tepesinde neden kadınları göremiyoruz? Neden muhabir ve editörler, güvencesiz çalışıyor, kazandıkları ücretlerle geçimlerini zar zor sağlıyorken; yayın yönetmenleri ve “seçkin” köşe yazarları yarattıkları değerin çok üzerinde kazançlar sağlıyor? Neden kafamızı nereye çevirsek; yüzeysel habercilik, kalitesiz içerik ve çokça reklama maruz kalıyoruz? Çoğu medya sahibi ve profesyonelinin yanıt vermekte zorlanacağı bu sorunlara çözümler üretiyor Teyit ekibi. O yüzden, ekibin editoryal liderliğini Gülin yürütüyor. O yüzden, Teyit’te en az ile en çok kazanan ekip üyesinin elde ettiği kazanç arasında belli bir oranın üzerinde fark oluşmasına izin verilmiyor. Bütün ekip üyeleri, güvenceli çalıştırılıyor. Yine o yüzden teyit.org’da derinlemesine incelenen analizler, abartılı reklamlara maruz kalınmadan okunabiliyor.
Vazgeçmiyoruz, çünkü...
İlk günden beri, kutuplaşan dünyada içine sıkıştığımız, bizimle aynı düşünenler dışında kimse ile temas etmediğimiz yankı fanuslarını aşmanın yollarını arıyoruz. Sahte habere karşı farkındalığı birbiriyle uzlaşamayan mahallelere yayabilmek için çaba harcıyoruz. Siyasi tartışmaların ve hizipleşmenin uzağında duracağımızın, belli bir siyasi ajandanın sözcülüğünü yapmayacağımızın garantisini veriyoruz.
Etkimizi artıracak, daha fazla insana ulaşmamızı sağlayacak mecraları, o mecralara özgü içerik stratejileriyle kullanarak uzun dönemde sistem dönüşümünü yaratabilmeyi, internet kullanıcılarını güçlendirebilmeyi hedefliyoruz.
Herhangi bir konuda asla yan yana gelmeyi başaramayan insanların, Teyit’e ve yaptığı iş birliğine gerçekliği olmayan bilgilerle saldırması, yapmaya çalıştığımızın ne kadar hayati olduğunu gösteriyor. Karşısında durduğumuz kutuplaşma, benzerseverlik ve propaganda dili, er geç bizi de hedef alıyor.
Ne var ki, sadece kendi sesinin yankısını duyarak yaşayan bu grupların düşüncelerinin haklılığına olan inançları, bizim yaptığımız işin çıtasını daha da yukarı taşımak için duyduğumuz motivasyonu kırmak için yeterli değil. Teyit, sahte haberle mücadelesini farklı platformlarda, yeni projelerle, en etkili şekilde sürdürmeye, elbette devam edecek.
Kutuplaşmadan beslenen tüm grupların aksine; doğru bilgiyi arayan, diyalogdan ve yanlışlarını kabul etmekten korkmayan daha çok kişiyle buluşmak için çalışmaya devam edeceğiz.
