Kendini “özgür ansiklopedi” olarak tanımlayan Vikipedi, 300’ün üzerinde dil edisyonuyla dünya üzerinde en fazla tıklanan internet sitelerinden biri. İnternet kullanıcıları herhangi bir bilgi ve konu hakkında arama motorlarını kullanarak farklı kaynaklara ulaşmak istediklerinde, sık sık karşılarına ilk olarak o dildeki Vikipedi sayfası çıkıyor. Yapılan bazı araştırmalar yanlış bilgi krizini çözmek için Vikipedi’nin topluluk odaklı yaklaşımının yol gösterici olabileceğini vurguluyor. “Herkese açık bilgiyi” teşvik eden Vikipedi, kullanıcıları adeta birer teyitçi olmaya teşvik ediyor.
imeceLab işbirliğinde Wikimedia Topluluğu Kullanıcı Grubu Türkiye (WMTR) desteğiyle liseli ve üniversiteli gençlerle 31 Temmuz 2021'de bir araya gelerek yürüttüğümüz Vikimaraton sonucunda oluşturduğumuz “teyitçilik” sayfası yayına girdi. Bu sayfa “fact-checking” konusunda merak edilen pek çok başlıkta ansiklopedik bilgiler sunuyor.
Türkçe teyitçililk sayfasında teyitçilik uğraşının kısa tarihçesinden bilgi düzensizliği sorununa, farklı doğrulama araçlarının tanıtımından dünyada faaliyet gösteren diğer teyitçilik platformlarına kadar birbirinden farklı başlıklarda bilgiler yer alıyor. Sayfada, sağlık ve siyaset gibi özellikli konularda yürütülen teyitçilik çabalarına örnekler verilerek, internet kullanıcılarının bireysel olarak izleyebilecekleri yöntemler de sıralanıyor. Türkçe teyitçilik sayfasında öne çıkan bölümlerden biri de farklı sosyal medya platformlarında (Twitter, Facebook, TikTok gibi) yanlış bilgiye karşı atılan adımlardan bahsedilen bölüm.
Gençlerle Vikimaraton
Vikimaraton ya da İngilizce adıyla “edit-a-thon” bir grubun, Vikipedi’de içerik üretme ya da var olan içerikleri zenginleştirip geliştirme amacıyla gönüllü olarak bir araya geldiği etkinliklere deniyor. Vikimaratonlarda katılımcılar, kolaylaştırıcı ve mentorlar eşliğinde konuyla ilgili araştırmalar yapıp, kaynaklardan bilgi derliyor. Yüz yüze yürütülebileceği gibi çevrimiçi de düzenlenen Vikimaratonlar, genellikle önceden belirlenen bir konuya odaklanıyor. Etkinlikler aynı zamanda Vikipedi’ye daha fazla katkı sağlamak isteyen yeni editörler için giriş niteliğinde.
Teyitçilik sayfasını oluşturacak olan gençler, Vikimaraton’a dijital gönüllüler olarak katıldı. Bu aşamada “gençler için değil, gençlerle birlikte!” sloganıyla sosyal inovasyon temelinde çeşitli programlar ve etkinlikler düzenleyen imeceLab ile işbirliği yaptık. Her ne kadar nihai amacımız Vikipedi sayfasını oluşturmak ve yayınlamak olsa da aslında Vikimaraton süreci çok daha fazlasını vaat ediyor. Teyit olarak Türkiye’nin farklı yerlerindeki çeşitli üniversitelerinde okuyan öğrencilere teyitçiliği ve araştırma yapmanın püf noktalarını anlatma imkanı buluyor ve etkinlik boyunca mentorluk yapma şansı yakalıyoruz.
imeceLAB ekibi de Vikimaraton'un işleyişini anlatıp tüm sürecin kolaylaştırıcılık rolünü üstlendi. Wikimedia Topluluğu Kullanıcı Grubu Türkiye (WMTR) ekibi ise Vikipedi’nin ilkeleri ve Vikipedi’de içerik oluşturulurken uyulması gereken çeşitli kurallar konusunda Vikimaratonu destekledi. Dört saat süren etkinlikte gençler teyitçiliğin tarihçesi, yanlış bilgi ve bilgi düzensizliği, doğrulama araçları ve yöntemleri, doğrulama kuruluşları gibi başlıklarda araştırma yapıp Vikipedi sayfasının oluşturulmasına katkıda bulundu. Etkinliğin ardından sayfanın son halini alması için Teyit ekibi ve Wikimedia Türkiye olarak birlikte çalıştık.
Gençlerin sürecin ilk adımından, yani araştırma yapılmasından itibaren aktif olarak dahil olması ve teyitçilikle ilgili farkındalıklarını ve becerilerini artırırken bir yandan da teyitçilik sayfası hazırlamaya katkı vermeleri teyitçiliğin pek çok sürecini birlikte deneyimleme şansı verdiği için çok değerli. Teyitçilik ve eleştirel dijital okuryazarlık gibi konuların gençlere yalnız didaktik olarak aktarılmasındansa, “birlikte üretim” yöntemiyle, araştırmanın içinde aktif rol üstlenilen deneyimleri önemsiyoruz.
imeceLAB’ın topluluk ve içerik uzmanı Melike Kılıç, Vikimaratonlarla Türkçe kaynak eksiğini gidermeye çalıştıklarını ve birlikte üretilen sayfaların topluma açık kaynak olarak sunulmasının önemini ifade ediyor: “Doğru ve güvenilir kaynaklardan faydalanılarak hazırlanan Türkçe Vikipedi sayfaları ile hayalimiz, araştırılan kavrama ait tüm dillerdeki en iyi, en kapsamlı sayfayı hazırlayabilmek. imeceLAB olarak, gençlerin araştırma becerilerini geliştirdikleri, birlikte öğrenme deneyimi yaşadıkları ve açık kaynak kültürünü benimsedikleri Vikimaratonlarda topluma fayda sağlayarak değer üretmelerini destekliyoruz.”
“Teyitçilik vikimaratonu doğru bilgiye ulaşmayı bir adım daha kolaylaştırdı”
Açılan çağrıya yanıt verenler arasından seçilen katılımcılardan bazıları İmeceLab kanalıyla Vikimaraton sürecine hakimdi, ancak Teyit ve teyitçilik kavramlarıyla kısa süre önce tanışmış, bazıları ise Teyit’i yakından takip eden ve teyitçilik süreçlerine hakim gençlerdi. Katılımcılar arasında Teyit’te staj yapmış bir katılımcı da vardı.
2020 yazında içerik ekibinde staj yapan Eda Burhan’a Vikimaraton sürecini sorduk:
“Daha önce Teyit’te staj yapma imkanı bulduğum için doğrulama sürecine aşinaydım, ancak Vikimaraton’un hızlı temposu hem staj deneyimlerimi hatırlamamı hem de yenilerini edinmemi sağladı. Teyitçiliği herkesin rahatlıkla ulaşabileceği Vikipedi aracılığı ile aktarmak doğru bilgiye ulaşmayı bir adım daha kolaylaştırdığını düşünüyorum. Vikipedi için en güzeli ise doğruluğundan emin olmadığımız bilgilere müdahale edebiliyor olmak. Vikipedi’nin herkesin katkısına açık bir yapısı var. Bu her ne kadar kötüye kullanıma açık gibi görünse de, katkı sürecini ve ilkeleri öğrenmek doğru şekilde katkı sunmamı kolaylaştırdı. Yanlış bilgiyle mücadele her zaman mümkün. Hangi çatı altında olursa olsun bu sürece destek olmak umut verici.”
Katılımcılar arama motorlarında etkin araştırma yapma yöntemlerine dair de yeni bilgiler kazandıklarını belirtiyor. Vikimaraton ardından katılımcılardan gelen geri bildirimlerde vurgulanan ortak değer ise kaynak sorgulama alışkanlığı ve güvenilir kaynakların gerekliliği oldu. Ortaya çıkan sayfanın bir ihtiyaca yanıt verdiğini düşünen katılımcılar, teyitçiliğe dair daha fazla araştırma yapmak isteyen kullanıcılara yol gösterebileceğini vurguluyor.
20 yıl kadar önce, herkes için erişilebilir bir internet ansiklopedisi oluşturma amacıyla ortaya çıkan Vikipedi, açık kaynak kodlu, ücretsiz olarak erişilebilen, bağımsız bir çevrimiçi ansiklopedi. Teyitçilik sayfası ise Vikipedi’deki her bir sayfa gibi yaşayan bir sayfa. Teyitçiliğe ilk adımı atanlar ve bu alanda daha fazla derinleşmek isteyen için referans alabileceklerini düşündüğümüz bu sayfada yer alan bilgileri yararlandığımız kaynakları inceleyebilirsiniz. Ayrıca yaşayan ve gelişime açık teyitçilik Viki sayfasını doğru bilgilerle zenginleştirebilir, geri bildirimlerinizi bize iletebilirsiniz.
Vikipedi’nin dünyanın en çok ziyaret edilen sitelerinden biri olduğunu düşündüğümüzde, Vikipedi’yi zenginleştirme çabalarında teyitçilik perspektifinin yakalanması ve uygulanmasına destek olmak bizim için çok değerli.
