Bu yazı Factory’nin Ankara etkinliğinde mentörlük yapan Mark Stencel tarafından kaleme alınmıştır.
Ankara bana çoğu zaman Washington, D.C.’yi hatırlatıyor. Tarihi açıdan konuşmak gerekirse şehir, yeniliğini koruyan bir dokuya sahip ve nüfusunun çoğunluğunu oluşturan devlet çalışanlarının etkisi altında. Ankara’da aynı zamanda teknolojik yenilikleri takip eden başarılı bir kitle de bulunuyor. Bu topluluğun 30 katılımcısı, 9-10 Mart’ta düzenlenen iki günlük bir etkinlikte Ankara merkezli doğrulama platformu Teyit’le, internette yanlış bilgi dolaşımını önlemeye yönelik yeni yöntemler bulmak üzere bir araya geldi.
Katılımcılar dijital medya ve gazetecilik, sanat ve tasarım, veri bilimi, programlama, sosyal bilimler, psikoloji ve işletme alanlarında çeşitli deneyimleri ve uzmanlıkları bulunan çarpıcı bir gruptu. Etkinliğin ilk gününde, Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) tarafından “endüstriyel yaratıcılık” için bir üs olaraktasarlanan esnek çalışma ortamı Kıvılcım’da toplanıldı. Bilkent Üniversitesi’nin çok katlı Cyberpark binasının beşinci katında bulunan bu üs döner masa ve sandalyelerle, beyaz tahtalarla ve konforlu puf koltuklarla dekore edilmişti. Tüm dekorasyon öğeleriyle adeta, dijital yenilikleri harekete geçirecek bir ortam yaratılması hedeflenmişti.
Bu toplantıda, Google Ventures tarafından, Teyit gibi doğrulama platformlarının karşılaştığı bir takım inatçı sorunları çözebilecek çeşitli prototipleri kısa sürede geliştirmek üzere oluşturulmuş "Factory" isimli bir "design sprint" (tasarım hamlesi çalışması) sürecinin uygulanması amaçlandı.
Süreci kolaylaştırma rolünü üstlenen yetkililerden ve uzmanlardan oluşan deneyimli bir ekip, çalışmada gereken yönlendirmeleri ve incelemeleri yapacaktı. Benim etkinlikte bulunma sebebim ise dünya genelinde haber teyidi üzerine çalışmalar yapan ABD’li bir okutman olarak “mentorluk” yapmaktı. Söz konusu problemlere yönelik çıkış yollarını izah etmek ve diğer teyit platformlarının ve gazetecilikle ilgili benzer projelerin geliştirdiği çözümlerden örnekler vermek üzere oradaydım. Ayrıca çalıştığım üniversitenin Duke Reporters' Lab biriminde haber teyidinin otomatikleştirilmesi için yürüttüğümüz Tech & Check Cooperative projesinde üzerinde çalıştığımız özel çözümlerden bazı örnekler paylaştım.
Katılımcılar beş temel zorluğu ele almak amacıyla gruplara ayrıldı:
- Yanlış bilginin internette çok sayıda kişiye hızla erişebilmesi.
- Herhangi bir doğrulama platformunun fiili olarak ulaşabildiği internet kullanıcısı sayısının sınırlı olması.
- İnternet kullanıcıları arasında, yanlış olma potansiyeli bulunan bilgilerin nasıl saptanacağını bilen sınırlı sayıda kişi olması ve medya okuryazarlığı oranının düşük olması.
- Doğrulama süreçlerinin yavaş olması ve internette yayılan bilgilerin doğrulanmasına veya çürütülmesine yardım edebilen kaynaklara sınırlı erişim.
- Kaliteli içerik üretimini destekleyebilecek gelir modellerinin ve diğer mali kaynakların kolay bulunamaması.
Workshop katılımcıları bu zorlukları daha kapsamlı bir listeden seçmişti. Seçilen zorluklar birbirleriyle açık bir biçimde bağlantılı. Teyit platformlarının doğrulama süreçlerini, hızla yayılan yanlış bilgiye kısa sürede yanıt verebilecek şekilde devreye sokması gerekiyor. Bunun yanı sıra kişilerin yanlış bilgileri kendi başlarına saptamalarına yardım etmeli. Böylece kullanıcılar, teyit platformlarının yanlışlıkları teşhis etmelerine ve doğru bilginin yayılmasına katkıda bulunabilecekler. Bununla birlikte bu önemli çalışmayı üstlenmek için yeni mali kaynaklara ihtiyaç var.
Yukarıda bahsedilen beş zorluğun yanı sıra her bir grubun geliştirdiği çözümler de birbiriyle bağlantılıydı. Kullanıcıları “oyunlaştırma” üzerinden sürece doğrudan dahil etmek veya sosyal medyanın veya interaktif arayüzlerin başka türlerini kullanmak bu çözümlerden birkaçıydı. Üretilen fikirler içinde, tipik internet kullanıcılarının güvenilir bilgi kaynaklarını tanımlamalarına ve potansiyel yanlışları bildirmelerine ve hatta yanlış bilgileri yayan kaynakları saptamalarına yardım edebilecek gereçler bulunuyordu. Bu arayüzler, önceden uygulanan teyit süreçlerine ait veri tabanlarından çeşitli yollarla faydalanabiliyor ve teyit birimlerini, incelenmesi gereken yanlış içeriğe karşı potansiyel olarak uyarıyordu.
Bu yeniliklerin mali bakımdan desteklenmesi konusunda ise, mali fırsatları değerlendiren grup bu çalışmalardan bazılarının uygulanmasına yardım edecek diğer medya şirketlerini dahil etmenin yolları üzerinde düşündü. Ne var ki kendi mali durumlarını göz önünde bulundurduklarında bu çözümün karmaşık olabileceğini fark ettiler. Dolayısıyla grup, sivil toplum örgütlerinin, sağlık, ekonomi ve diğer konular hakkında yürütülen toplumsal müzakerelerde kullanılabilen güvenilir verileri toplamalarına ve doğrulamalarına yardım etmek amacıyla teyit platformlarının raporlama ve araştırma olanaklarını kullanma alternatiflerini değerlendirdi. Ayrıca bazı iş sektörleriyle son derece ilgili olabilecek mezenformasyon denetimine ilişkin potansiyel abonelik modellerini ele aldı.
Gruplar fikirlerini geliştirdikçe bilgim dahilindeki ilgili çalışmayı, iki tercüman üzerinden gruplarla paylaştım. Örneğin, gelir grubuna, tarafsız şirketler ve sivil toplum grupları için özel raporlar ve veri setleri hazırlayan ve bunun karşılığında bu kuruluşlardan para alan Brezilyalı doğrulama platformu Aos Fatos’un çalışmasını incelemesini önerdim. (Platformun bazı çalışmaları müşterisinin kurum içi kullanımına yönelik olduğu için yayımlanmıyor. Platform, diğer çalışmaları ise söz konusu çalışmayı müşterinin talebi doğrultusunda ücret karşılığında gerçekleştirdiğini beyan ederek yayımlayabiliyor.)
Birleşik Krallık’ta haberleri teyit eden bir platform olan Full Fact ekibinden Mevan Babakar tarafından 2018 yılında yayımlanan uyarı ve rehber niteliğindeki yazının bir kısmını kullanıcıları çözüme dahil etmeyi tasarlayan gruplarla paylaştım. Ayrıca Teksas’taki yerel bir televizyon kanalına ait bir programdan örnek verdim. Bu yol programında gündemdeki haberler hakkında soruları olan izleyiciler ilgili konuyu, kanalın muhabiriyle beraber araştırıyordu. İzleyici, muhabirle daima aynı sonuca varamasa da daha geniş bir kitle, meselenin tartışmalı olma sebebi ve bu tartışmaya ve uyuşmazlığa konu olan husus hakkında bilgi ediniyordu.
“Medya okuryazarlığı” konusuna odaklanan gruba ise Amerikan Basın Enstitüsü’nün “medya akıcılığı” hakkında yayımladığı 2018 yılı raporunu tavsiye ettim. Raporda haber okuyucularına, izleyicilere ve dinleyicilere düzenli olarak tükettikleri içeriklerde bulunan bilgi boşluklarını saptamalarına potansiyel olarak yardım edebilecek soru örnekleri veriliyordu.
Her bir grup, workshopun ikinci günü öğleden sonraya kadar ilgili beş sorun için getirdiği çözüm önerilerini açıkladıkları “hızlı bir prototip” geliştirdi. Prototiplerin bir kısmı, süreçlerin çalışma şeklini gösteren resimli taslak şeklindeyken bir kısmı da çalışma koduna ait işlevsel demoları içeriyordu. Oluşturulan tüm prototipler etkileyiciydi. Bu tür yaratıcı workshop etkinliklerine yıllardır katılan biri olarak, etkinliklerde gösterilen çabaların gerçek dünyada ilerleme kaydetmesi kimi zaman imkansız olsa da neredeyse tamamının iyi niyetli olduğunu görüyorum. Bu workshopta ise her bir grubun mükemmel fikirler sunmasının yanı sıra bazı fikirler birbirleriyle gayet uyumluydu.
Bu prototipleri geliştirmek ve başlangıçtaki hallerini büyük bir kitleye sunmak bazı katılımcılar için yeni bir deneyimdi. Workshopun ikinci gününün sabahında, fikirleri hızla denemelere dönüştürdüğümüz ve izleyiciyle gerçekleştirdiğimiz bu tip alıştırmaları ürün geliştirme sürecimizin önemli bir parçası olarak nasıl uyguladığımızı göstermek için National Public Radio için hazırladığım çalışmanın birkaç slaydını aktardım.
Mezenformasyon konusuyla daha ilişkili olması açısından, grubun tamamına ABD’de bilinen bir teyit projesinin ilk günlerine ait bir resim gösterdim. Bu resim aslında, en üst kısmında “Teyit Projesi” yazan bir karton panoya aitti. Pek estetik görünmeyen bu akış şeması, Florida’da çıkarılan Tampa Bay Times adlı gazetenin (St. Petersburg Times olarak da biliniyor) Washington, D.C. ofisindeki editörü tarafından hazırlanmıştı. Şemada, kartona iliştirilen metin ve görsellerden kısa bölümler ve mevcut bilgiler veya içerik öğeleri arasındaki ilişkiyi gösteren elle çizilmiş oklar bulunuyordu.
Görsel: Bill Adair, Duke Reporter’ Lab
Bu görseli Ankara’da düzenlenen workshopta gösterdiğimde katılımcılara bu kabataslak örneğin, gazetenin kıdemli editörlerini 2008 ABD başkanlık seçimleri kampanyası başlangıcında oldukça gözüpek bir ulusal haber projesinin başlatılması konusunda ikna etmeye yeterli olduğuna dikkat çektim. Bu proje sayesinde Times’ gazetesinin büro şefi Bill Adair (şu anda Duke Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak çalışıyor), bugün ABD’deki lider teyit platformlarından biri olan PolitiFact isimli internet sitesini kurma sürecini başlattı. Adair’in patronları için bu resimli taslağı hazırlamasından yalnızca iki yıl sonra PolitiFact, Pulitzer Ödülü’nü kazandı.
Epey basit ve elle hazırlanan bir pano, bölgesel bir gazetenin sadece iki yıl içinde en önemli gazetecilik ödüllerinden birini almasının yolunu açıyorsa Teyit tarafından düzenlenen etkinliğin katılımcılarına o hafta sonu gerçekleştirdikleri çalışmanın mezenformasyona karşı verilen mücadelede son derece etkili olabileceğini ifade ettim.
Workshop’un sonuçlarını gördükten sonra sözlerimde ne kadar haklı olduğumu anladım. Şu anda da, prototip oluşturma sürecinin ikinci bölümü için Mayıs ayında İstanbul’da gerçekleştirilecek olan grup etkinliğinde böyle fikirler üretileceğinden ve Türkiye’de ve yurtdışındaki teyit platformlarının karşılaştığı sorunların çözümüne yardım edileceğinden bir o kadar eminim.
