Türk Hava Kurumu’na ait dokuz adet CL-215 tipi yangın uçağı bulunuyor. Gökçen Havacılık’ın sitesinde yer alan bilgilere göre uçaklar 2009 yılında THK envanterine eklenmiş. Tartışmalara konu olan uçakların isimleri ise sırasıyla TC-THK, TC-TKJ, TC-TKK, TC-TKL, TC-TKM, TC-TKT, TC-TKV, TC-TKY, TC-TKZ kuyruk tescil numaralarına sahip. Uçakların yaşları birbirlerinden farklı. En yaşlısı 1969’da faaliyete geçerken, en genç yangın söndürme uçağı 1998 yılında imal edilmiş. Konu hakkında hazırlanan bir broşürde, filonun yurtiçi ve yurtdışındaki orman yangınlarıyla mücadele edebilecek kabiliyette olduğu ifade ediliyor. Yine Gökçen Havacılık’ın internet sitesinde yer alan galeride de envanterdeki CL-125 yangın söndürme uçaklarından bazıları görülebiliyor.
Kanada tarafından üretilen uçakları birçok farklı ülke kullanıyor. Örneğin Yunanistan’da 1974-1979 yılları arasında satın alınan CL-215 yangın söndürme uçakları halen aktif.
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli iddiaların ardından açıklama yaparak Türk Hava Kurumu’ndaki uçakların uçabilecek durumda olmadığını, uçsalar dahi performans verebilecek kapasitelerinin olmadığını dile getirdi. THK Başkanı Cenap Aşçı ise 30 Temmuz 2021’de HaberTürk’te ellerinde altı uçak olduğunu, ancak 2011 yılından beri parça ve bakımlarının yapılmadığını, bu yüzden uçamadıklarını ifade etti.
THK yetkililerine göre, bu uçakların bakımlarının yapılması için dört ila beş milyon dolar gerekiyor. Kayyum Heyeti Başkanı Cenap Aşçı’ya göre, 1,5 milyar borcu olan bir kurumun uçaklara yatırım yapması da hayli zor.
Ancak filodan bazı uçakların yakın zamanda uçtuğuna dair haberler mevcut. 2016 yılından İsrail’de yaşanan orman yangınlarının ardından bazı uçaklar destek için ülkeye gönderilmiş. Anadolu Ajansı tarafından paylaşılan fotoğraflarda uçaklar görülebiliyor. Benzer şekilde yine İsrail’e 2010 yılında bu uçaklardan iki tanesinin yardım maksatlı gittiği haber sitelerine de yansımış.
Bakan Pakdemirli 2018’de Yunanistan’da baş gösteren yangınlar için AA’ya yangın uçaklarının yardım için hazır olduğunu ve İzmir’de beklediğini açıklamış. Yani uçakların en azından bir kısmı, iki yıl öncesine kadar kullanılabilecek durumdaydı.
TC-TKT tescilli uçak 2019’daki fuarda gösteri uçuşu yapmış
Filoda yer alan uçaklardan TC-TKT kuyruk tescil numarasına sahip CL-215 tipi uçak 2019 yılında Atatürk Havalimanı’nda yapılan TEKNOFEST isimli fuara katılmış. Hatta uçak denizden aldığı 5,5 ton suyu alçak uçuş yaparak boşaltmış.
TC-TKT kuyruk tescil numarasına sahip uçak TEKNOFEST 2019’da ziyaretçilere de açılmış.
Ateş Kuşları olarak isimlendirilen uçağın 2019’da katıldığı festival ve taşıdığı suyu bıraktığı anlara dair görüntüleri YouTube üzerinden izlemek mümkün.
2020 yılında THK elindeki uçakların bir bölümünü satmak için bir ihale duyurusu yayınlamış. Resmi Gazete’de yer alan ilana göre, CL-215 yangın söndürme uçaklarından TC-TKJ, TC-TKH ve TC- TKY kuyruk numaralı olanlar satış listesinde yer almış. Ancak uçakların satılıp satılmadığına dair bir bilgi mevcut değil.
Uçakların uydu görüntüleri tartışma konusu oldu
Yangın söndürme uçaklarının yerde bekletildiği iddialarına yönelik olarak bazı sosyal medya kullanıcıları uçakların bulunduğu Ankara Etimesgut’taki meydanın uydu görüntülerini paylaştı. Kullanıcılar Google ve Apple’ın harita uygulamalarından uçakların bulunduğu bölgenin uydu fotoğraflarını da karşılaştırdı.
Google Haritalar yardımıyla Etimesgut’taki bölge incelendiğinde dokuz uçağın park halinde olduğu görülebiliyor. Haritalar uygulamasında uydu görüntüsünün Şubat 2021 tarihli olduğu da anlaşılabiliyor. Uçakların Apple ve Google haritalarda farklı noktalarda görünmesi ise tarih farkından kaynaklanıyor. Apple’ın harita uygulamasında daha eski bir görüntü kullanılmış.
Bazı kullanıcılar, THK’nın yerdeki yangın söndürme uçaklarının görülmesini engellemek için harita uygulamalarını sansürlettiğini de iddia etti.
Ancak Yandex kendi politikaları gereği askeri bölgeleri buzluyor, yani kapatıyor. Yandex’in harita uygulamasında Ankara’daki birçok bölgenin Etimesgut’taki askeri bölge gibi buzlandığı görülebiliyor.
Teyit, haritalar sayesinde hangarda olduğu görülen CL-215’lerle ilgili bilgi almak için emekli Hava Albay ve Gökçen Sportif Havacılık Federasyonu Başkanı Vasıf Yüceliş’e ulaştı. Yüceliş, hangardaki dokuz uçaktan birinin İtalya’da çıkan yangına yardıma gittiği sırada arızalanıp devre dışı kaldığını, iki uçağın da Türkiye’de sert iniş yaparken iniş takımlarını bozduğunu, bu yüzden kullanılmaz durumda olduğunu söyledi.
Yüceliş’e göre, CL-215’lerin iniş takımları 1 milyon dolar değerinde. Arıza sonucu kızağa çekilen bu uçaklar, sağlam CL-215’lerin “yedek parça deposu” olarak kullanılıyor. Yani Yüceliş’in verdiği bilgiye göre dokuz uçaktan üçü kullanılamaz durumda. Kalan altı uçaktan dördü hiç uçmamış. Diğer ikisini de 2019 yılındaki Teknofest uçuşlarında görüyoruz. Yüceliş’e göre, 2019’da uçan bu uçaklar bugün yapılacak bir bakımla beş günde kendine gelebilir. Kalan dördüne ise bir ay kadar bakım gerekiyor.
Peki, yıl boyu uçaklara bakım yapılmıyor mu sorusu akla gelebilir. Yüceliş’e göre, uçaklar Haziran ayından itibaren birkaç ay süren yangın sezonunda kullanılıyor. Yönetimin kayyuma devredilmesi gibi sebeplerden dolayı da THK, mevcut borçlarını ödemeyi tercih ederek, uçak bakımlarını erteledi.
Uçakların uçabilir olması için neler gerekli?
Peki bu işlemler neleri içeriyor? Uçakların uçabilir halde olması için bakımlarının yapılması ve onaylı kurumlardan gerekli belgelendirilmelerin yapılması gerekiyor. Bakım ve tamiri ise Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü onaylı kurumlar yapıyor. SHGM tarafından 15 Nisan 2020’de güncellenen Onaylı Hava Aracı Bakım Eğitim Kuruluşları arasında, THK CL-215 yangın söndürme uçaklarının onaylı bakım merkezi olarak gösterilmiş.
Hava araçlarına nasıl bakım uygulanacağı, Sürekli Uçuşa Elverişlilik ve Bakım Sorumluluğu Talimatı ile belirlenmiş. Tablo 10, 11 ve 12’de uçakların bakım ve tamir şartları açıklanmış.
İddialara konu olan CL-215 tipi yangın söndürme uçaklarının uçuşa elverişlilik durumları 2019 yılında da gündem olmuş. İzmir’de yaşanan orman yangının ardından uçakların neden kullanılmadığına dair tartışmalar yaşanmış. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) İzmir Milletvekili Mehmet Ali Çelebi’nin başlattığı tartışmaların ardından TC-TKV, TC-TKT ve TC-TKM kuyruk tescil numaralarına sahip yangın söndürme uçaklarının 2020 yılına kadar uçuşa elverişli raporu aldığına dair belgeler yayınlanmış. Şimdilik uçakların uçuşa elverişlilik raporları olup olmadığına dair bir bilgi yok.
Amfibik yangın söndürme uçakları programı 2016 yılında Kanadalı havacılık şirketi Viking Air tarafından satın alınmış. Şirket CL-215’in de dahil olduğu uçakların hazır olması için yedek parça ve personel temini sağlıyor ve teknik destek için her zaman kapılarının açık olduğu bilgisini paylaşıyor.
Ulaştığımız uçak mühendisi Muhammed Yılmaz'a göre bakım faaliyetlerinin düzgün bir şekilde yürütülebilmesi, çok sayıda faktörün birlikte ilerleyebilmesine bağlı. Bakım, mühendislik, planlama, yönetim ve teknik eğitim gibi faktörler uçakların uçabilmesi için önemli kriterler. Yılmaz, uçakların çalışır hale gelebilmesi için en ince detaya kadar incelemek ve bir muayeneden geçirmek şart.
Sonuç olarak THK’nın elinde halen en az dokuz yangın söndürme uçağı bulunuyor ve bunlardan en az ikisi yakın zamana kadar kullanılabilecek haldeydi. Yakın zamanlı iki farklı uydu görüntüsünden de bu bilgiler doğrulanabiliyor. Uçakların güncel yangınlarda neden aktif olarak kullanılmadığı ile ilgili kamuoyunun içi ise rahatlamış değil.
İklim krizi nedeniyle orman yangınlarının her yıl daha da ciddi bir tehdit haline gelmesi bekleniyor. Bu yüzden kamuoyunun uçak varlığını ve etkinliğini sorgulaması anlaşılır. Çünkü uçaklar yangınla mücadelede yegane araç olmasalar da, kritik rol üstlenebiliyorlar.
Konuyla ilgili pek çok yanlış bilgi dolaştığı muhakkak. Bu konuda yayılan yanlış bilgilerin önüne geçmek için ise, kamunun yerinde, şeffaf, ihtiyaca uygun ve efektif yangınla mücadele planları hazırlaması, tüm verileri açıklıkla paylaşması gerek. Yangınlara karşı nitelikli ve aktif bir uçak filosu bulundurmak, bütüncül bir iklim krizi politikasının parçası olursa çok şey değişebilir.
