Logosunda bir ağaçla birlikte “Plant a Tree” (Bir ağaç dik) ismi yer alan "Save a dog" (Bir köpek kurtar) görseli birçok Instagram hesabı tarafından paylaşıldı ve birden viralleşti. Paylaşımlarda kullanıcılardan, köpekleri kurtarmak için bir imza kampanyasına katılmaları ve gönderiyi yaygınlaştırması talep ediliyor.
Görselin yaygınlaştırılması ile kampanyaya daha çok kişinin katılması ve bağış toplanması amaçlanıyor.
Kaynak: Instagram
Çin’in Güneyindeki Yulin şehrinde 2009 yılından beri “Liçi ve Köpek Eti” festivali düzenleniyor. 10 gün süren bu festivalde 10 binden fazla köpek etinin yendiği tahmin ediliyor. “Plant A Tree Co” diye bir Instagram sayfası, her yıl 21 Haziran'da düzenlenen festivali engellemek amacıyla, “Save A Dog” yani “Köpeği Kurtar” isimli bir çağrı yaparak, bağış ve imza kampanyası başlattı. 11 Haziran 2021 itibariyle kampanya kapsamında 292 bin 894 TL toplanmış. İmza kampanyasına change.org'da 90 binden fazla kişi katılmış.
Plant A Tree Co, kampanya ilanında “Save Ralph” videosunu da hazırlayan uluslararası sivil toplum kuruluşu Humane Society International’ın (HSI) resmi sayfasını da etiketlemiş. Bu, Plant A Tree Co ile Humane Society bağış kampanyasını birlikte yürütüyormuş gibi algılanmasına neden oluyor.
Peki bu denli yoğun paylaşım alan bir kampanyaya güvenmeli miyiz?
Kampanyanın Ralph videolarını paylaşan ekiple bağı var mı?
İlanın sahibi Plant a Tree Co'nun paylaşımında yer alan HSI'nın, kampanyaya güveni artırdığı açık. Birçok kullanıcı yakın geçmişte adı Save Ralph video kampanyasıyla gündeme gelen kuruluşun varlığına güveniyor.
Ancak bu kadar büyük bir kampanyanın parçası ise, bu bilginin HSI’nın internet sitesi ya da sosyal medya hesaplarında da olması beklenir. Ancak ne hesaplarda ne de sitede yapılan aramada Plant a Tree Co'nun adına erişilebiliyor.
HSI’nın sosyal medya hesaplarında Yulin’deki festivalleri durdurmak için bir imza kampanyası başlatılmış ancak bu çağrı kendi internet siteleri üzerinden ve iddialarda adı geçen organizasyonun adı hiçbir şekilde yer almıyor. Kampanyanın muhatabı ve metodu tamamen farklı.
Teyit konuyla ilgili bilgi almak için Humane Society International’e da ulaştı. Kurum Teyit'e cevabında " "Plant A Tree Co" isimli Instagram sayfası ile herhangi bir bağlantıları olmadıklarını, sayfanın vadettiği "paylaşım başına bağış" iddiasını araştırdıklarını ve herhangi bir Instagram sayfasının HSI adına bağış kampanyası başlatabileceğini" belirtti.
“Plant A Tree Co” birçok Instagram sayfasına bağlanıyor
Paylaşımın viral hale geldiği Instagram üzerinden gönderiyi paylaşan sayfanın adı ve logosu aratıldığında ise “Save A Dog” paylaşımını yaygınlaştıran ve 1 milyon üzerinde takipçiye erişmiş “@plantatreeco” dışında 21 ayrı sayfa çıkıyor.
Bu sayfalardan bazıları “Plant A Tree Turkey”, “Plant A Tree India” gibi ülke bazlı oluşturulmuş olsa da bazıları plantatreeco.com adlı internet sitesine, bazıları da aynı şirketin logosuyla satılan “Teespring” üzerindeki bir linke yönlendiriyor. Bu sayfaların ülkelere özel kurulanlarına baktığımızda, her birinde farklı vaatler verildiğini görüyoruz. Fransızca sayfada “tüm ağaçların ABD’de dikileceği”, İspanyolca sayfada “tüm ağaçların Arjantin’de dikileceği”, Hindistan'dakinde ise “tüm ağaçların Hindistan’da dikileceği” yazıyor. Hepsi aynı sayfaya ve tek kampanyaya ait gibi görünen hesaplardaki vaatler arasındaki tutarsızlık ile ağaçların 2020 yılında dikileceği bilgisi şüphe uyandırıyor.
Instagram aramasında karşımıza çıkan 21 hesaptan altısı, oluşumun sahte ve dolandırıcı olduğunu iddia eden paylaşımlara sahip. Hatta bazı paylaşımlarda Instagram’a şikayet etmeyi başararak bazı sayfaların kapatılmasını sağladıklarını paylaşmışlar. An itibariyle bulduğumuz 21 sayfadan üçü silindi. Bunlardan “Plant A Tree Co Turkey”, 11 Haziran 2021 tarihinde tespit ettikten saatler sonra kaldırıldı.
Organizasyonun internet sayfasında göze çarpanlar
Instagram hesapları tarafından yönlendirilen plantatreeco.com isimli web sitesinin oluşturulma tarihi, 25 Mayıs 2019. Kayıt merkezi ABD görünüyor.
Kaynak : WhoIs
Milyonun üzerinde takipçisi olan hesabın internet sitesinde 6 bin 500 ağaç dikildiği söyleniyor. Ağaçların nereye ve nasıl dikildiğine ilişkin bir kanıt yok. Ayrıca siteden bağışlar hakkında bilgi, finansal raporlar, kampanyalara ilişkin farklı detaylara hiçbir şekilde ulaşılamıyor.
Site üç bölümden oluşuyor. Ana sayfa, satışların gerçekleştiği “necklaces” ve iletişim sayfası. Ürünler sayfasında tüm kolyelerin fiyatı bir promosyonla birlikte sıfır dolar görünüyor. Ödenecek bedel ise Türkiye’ye kargo bedeliyle birlikte yaklaşık dokuz dolar.
Kaynak: plantatreeco.com
Aynı logo ve isimle oluşturulmuş onlarca sayfadan biri “teespring.com” alan adına bağlı bir alışveriş sitesine yönlendiriyor. Teespring ABD merkezli bir ticaret platformu. Buradaki fiyatlar “plantatreeco.com” sitesine göre daha yüksek. Ancak ürünlerdeki logo ve yönlendirmenin “plantatreeco” isimli bir sayfadan yapılması bağ olduğuna işaret. Örneğin en ucuz ürün yedi dolara satılan etiket, en pahalısı ise 42 dolara satılan “hoodie”.
Kaynak: Teespring
"Plant a Tree"nin iletişim sayfasında adres ve numara belirtilmediği gibi, herhangi bir e-posta adresi de bulunmuyor. Sadece kullanıcılar mesaj gönderebiliyor. “Privacy policy”, “refund policy”, “shipping policy” gibi sayfalara ulaşılabilen bağlantılar da var. İade politikası sayfasında [email protected] adresi yer alıyor. Genelde şirketler alan adıyla uyumlu kurumsal e-posta adreslerini tercih eder; bağış toplayan ve iki yıldır var olan bir sitenin “gmail” uzantılı e-posta servisi kullanması da kurumsallığa gölge düşürüyor.
Instagram sayfalarından yaygın olan ve “Save a Dog” paylaşımının yapıldığı Instagram sayfasının hikayelerinde başka bilgiler de var. Bu gönderilerde kullanıcılardan postu yeniden paylaşmayı neden talep ettikleri anlatılıyor.
Farklı dönemlerde Black Lives Matter ve Avustralya'daki yangınlar gibi konularla alakalı yapılmış paylaşımlar da var. Hikaye paylaşımlarında her “repostun" yeni kullanıcı kazandırdığı ve satışın artmasına katkı sağladığı belirtiliyor.
Plant A Tree Co’nun Instagram hikayesi
Örneğin, Black Lives Matter protestolarının yaşandığı dönemde 9 Haziran 2020 tarihinde sayfadan bir paylaşım yapılmış. Her “repostun" yani yeniden yaygınlaştırmanın 10 sente; her yüz kişinin sayfayı takip etmesi ve paylaşım yapmasınınsa 1 dolara eşdeğer olduğu belirtilmiş.
Bu paranın ise Black Live Matter Global Network kuruluşuna bağış olarak ödeneceğine dair bir söz verilmiş. Bu çağrı 11 gün içerisinde sayfanın takipçi sayısını 131 bin 726 kişi daha artırarak 767 bin 440 takipçiye ulaşmasını sağlamış. Yani sayfa “Black Lives Matter” paylaşımıyla takipçi sayısını kısa sürede artırmış. Kullanıcılarına teşekkür eden “Plant A Tree Co”, sözünü tuttuğunu belirten paylaşımla Black Lives Matter Global Network’e bin 317 dolar bağışladıklarını gösteren ekran paylaşımı yapmış.
Kaynak: Instagram
Teyit konuyla ilgili Black Lives Matter Global Network’e bir e-posta gönderdi ve “Planet A Tree Co” ile ilişkisi ve bağış iddialarını sordu. Ancak henüz yanıt ulaşmadı.
Şirket hakkında açık kaynaklar ne diyor?
Şirket change.org üzerinde “Plant A Tree Co LLC” olarak isimlendirilmiş. Şirketlerin açık kaynak bilgilerine ulaşılabilen Open Ownership Register isimli veritabanında "Plant A Tree” anahtar kelimeleriyle arama yaptığımızda, dört Britanya merkezli şirket çıkıyor. Ancak bunların hiçbiri LLC değil.
Dünya çapında şirket kayıtlarını endeksleyen başka bir veritabanı OpenCorporates üzerinde “Plant A Tree Co LLC” ismi aratılınca da sonuç alınamıyor, ancak “Plantatree LLC” diye arama yapıldığında ABD merkezli ve kuruluş tarihi sadece üç ay öncesine ait bir şirketin kayıtlarına ulaşılabiliyor.
Kaynak: OpenCorporates
Bu veritabanındaki bilgilerin Instagram postlarındaki şirketle bir ilgisi olup olmadığını arama motorlarından teyit etmek bir sonraki adım. Google üzerinden şirket adını arattığımızda farklı kaynaklardan bilgilere ulaşılabiliyor. Bizapedia isimli sitede şirketin adresi ABD’nin Colorado eyaleti , ayrıca adresi de OpenCorporates'tekiyle aynı.
Aramaya devam ettiğimizde bir diğer dikkat çeken bilgi ise Florida eyaletinin resmi veri sitesinde karşımıza çıkıyor. İsmi geçen şirketin adresi ve kurucusu ise bir önceki sonuçtan daha farklı ve adres, “plantatreeco.com” gibi Florida eyaletine kayıtlı. Şirketin kuruluş tarihi ise, internet sitesinin kaydının iki ay sonrasına ait. Bu, eyaletteki şirket ile sitenin aynı firmaya ait olduğu ihtimalini kuvvetlendiren bir bulgu.
Kaynak: Florida eyaletinin resmi sitesi
Yeni bulduğumuz isimle şirketi Google üzerinden arattığımızda ise FakeWebsiteBuster isimli bir internet sitesinden bir yazıya ulaşılıyor. Bu sitede “exposinginstascams” isimli Instagram sayfasının yöneticisiyle “plantatreeco.com” isimli sitenin sahibi arasındaki yazışmalara dair bir Instagram postu paylaşılmış.
Mesajda sayfa sahibi dolandırıcıları ifşa eden sayfa yöneticisine kendini “Zack” diye tanıtıyor ve postlar nedeniyle ölüm tehditleri aldığını belirterek sayfa sahibinden paylaşımları silmesini, aksi halde yargıya başvuracağını vurguluyor.
Zack ismi Florida’daki “Plant A Tree LLC” isimli şirket sahibinin ismine çok yakın. Şirketin sahibi Zackaria Saadioui isminde biriydi.
Bu kişinin sosyal medya hesaplarına, kim olduğuna dair bilgi bulmak için kişilerin çevrimiçi görünürlüğünü ortaya koyan WebMii isimli sitede arama yapıldığında herhangi bir sosyal medya hesabı görünmüyor, ancak Florida’da bir açık kaynaktan hakkında bir trafik kaydına erişiliyor.
İsmi Google’da arattığımızda ise ikisi Florida’da yer alan Facebook hesaplarına ulaşılabiliyor. Fakat aramayı kısa adı Zack ile yaptığımızda bir LinkedIn sayfasına erişiyoruz. Bu kişinin “Plant A Tree Co”nun sahibi olduğuna ilişkin hesapta herhangi bir iz yok, ancak kurduğu diğer şirketi sosyal medyada arattığımızda kurumun Instagram sayfası bulunabiliyor. Bu hesabın takip ettiği tek kullanıcı LinkedIn sayfasında yer alan profil fotosu ve aynı isme sahip. Bu profilde de "plantatreeco" hesabına link verildiği görülüyor. Yani kişi LinkedIn hesabında bu kadar “büyük” bir oluşumu kurmasına rağmen bunu belirtmiyor, ancak bu bilgi Instagram hesabında yer alıyor. Bu da dahil olunan organizasyonun kurumsal yapısıyla ilgili bir şüphe demek.
Kaynak: Instagram
Kullanıcı fotoğrafını kişilerin yüz yapıları üzerinden aratabildiğimiz PimEyes incelendiğinde ise Facebook’ta çıkan profil hesabındaki fotoğrafa rastlıyoruz. Bu hesapta da “Plant A Tree Co” ile ilgili hiçbir bilgi ile karşılaşılmıyor.
Kaynak: PimEyes
Yapılan aramalarda "Save a dog" kampanyasında paraların nasıl kullanıldığına ilişkin herhangi bir bilgiye ulaşılamadığı gibi, ne ağaç dikme kampanyaları ne de organizasyonu yapan kuruluşla ilgili yeterli bilgiye ulaşılabiliyor. Organizasyon genel olarak güven vermeyen bir yapıya sahip.
Instagram dolandırıcılıklarından nasıl korunmalı?
Doğal afetlerin veya protestoların yaşandığı benzer kriz dönemlerinde ya da toplumun duygusal ve hassas olduğu konularda çıkar sağlamaya çalışan çeşitli dolandırıcılık projeleri ortaya çıkabiliyor. Benzer bir olay da yakın geçmişte Avustralya’daki yangınlar döneminde yaşanmıştı. Böyle Instagram dolandırıcılıkları güven veren kurumlarla ilişkileri olduğunu iddia edip, kullanıcılardan “beğeni” ve “repost” talep ediyor. Trafiğin artması sayesinde, yapılan bağış çağrılarından daha fazla para elde ediliyor.
Bu tür “sahte hayır kurumu” sayfalarının kurbanı olmamak için sayfanın şeffaflığını kontrol etmek ilk adım olabilir. Eğer bağışı kullanıcılar adına yaptığını iddia eden kişilerin kimliği belli değilse, ödenen bağışların makbuzları açık değilse, sayfanın gerçekliğinden şüphe edilebilir.
