Milli Piyango’nun yılbaşı çekilişine günler kaldı. 2019 yılbaşı çekilişinin büyük ikramiyesi tam 70 milyon Türk Lirası.
Heyecanlı bekleyiş sürerken 19 Aralık 2018’de bir tweette yer alan videoyla Milli Piyango’nun bir çekilişte hile yaptığı, ikramiyelerin sürekli aynı kişilere verildiği söylendi. Bu tweetin ardından sosyal medyada, Sputnik, Oda TV gibi haber sitelerinde paylaşılan videoda Milli Piyango çekilişi sırasında yapılan hileyi gösterdiği iddia edildi.
Facebook’ta 20 Aralık 2018’de Karikateist isimli sayfada yer alan aynı video şimdiye kadar yaklaşık bin defa paylaşıldı ve 68 bin görüntülenmeye ulaştı. Twitter’daki bir kullanıcı tarafından da paylaşılan video şimdiye kadar yaklaşık bin 800 retweet aldı.
teyit.org’a iddia konusu video “44 defa” ihbar olarak gönderildi. Milli Piyango çekilişlerinde hile yapılıp yapılamayacağını araştırabilmek için internet üzerinde net bilgiler bulunmuyordu. Biz de bu nedenle çekilişlerin nasıl yapıldığına dair bir dosya yazısı hazırladık.
İddia videoda amorti sayılarının çekilişi sırasında küreye toplar atılırken çekilişi sunan kişinin topun küreden düşmesi için butona basmadan “6” numaralı topun bir şekilde düştüğü, sonrasında ise sunucunun çekilişin tekrarlanması gerektiğini söylediği görülüyor.
İddia video üzerine Milli Piyango İdaresi İkramiye Kontrol ve Çekilişler Başkanlığı Şube Müdürü Mustafa Özkan ile görüşen teyit.org, söz konusu tarihte gerçekleşen çekilişte teknik bir arıza yaşandığını öğrendi. Mustafa Özkan, diğer rakamların çekilişinden direkt amorti çekilişine geçildiği esnada sunucunun topun çekilmesi için butona basmasından önce topun kürede yaşanan bir arızadan ötürü kendiliğinden düştüğünü belirtti.
Milli Piyango konuyla ilgili açıklama yaptı
teyit.org’un Milli Piyango İdaresi ile 20 Aralık’taki telefon görüşmesinin hemen ardından bir kamuoyu açıklaması yapıldı. Bu açıklamada Mustafa Özkan’ın teyit.org’a verdiği ifadeler yineleniyor. Ayrıca açıklamada sosyal medyada konuşulan “kürelerin arkasındaki adam” konusuna da değiniliyor.
Butona basmadan top nasıl düşüyor?
Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü Bilet Satış Çekiliş ve İkramiye Yönetmeliği “çekiliş usul ve esasları” bölümünde de idarenin açıklamasında geçtiği gibi çekiliş heyeti ve noter huzurunda kontroller yapıldıktan sonra çekilişe başlandığı belirtilmiş. Ama internet ortamında ve Milli Piyango’nun resmi internet sitesindeki mevzuat kısmında çekilişlerin teknik aşamalarına ilişkin ya da çekilişlerde kullanılan makinelere ilişkin herhangi bir düzenleme yer almıyor.
Mustafa Özkan teyit.org’a Milli Piyango çekilişlerinde kullanılan kürelerin otomatik küreler olduğunu ve uzaktan bir kumanda vasıtası ile çekilecek topların düşürüldüğünü söyledi. Topun butona basmadan düşmesinin arıza olarak nitelendirilebileceğini de ifade etti. İdarenin kamuoyu açıklamasında da bunun küredeki bir bobin arızası olduğu bilgisi yer alıyordu.
İnternette Milli Piyango’nun kürelerine ilişkin herhangi bir bilgi bulunmuyor. Milli Piyango İdaresi’nin özelleştirilmesi daha önce pek çok kez gündeme gelmişti. Kurum, 6 Ocak 2017’deki Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Varlık Fonu’na devredilmişti. Bu nedenle idarenin satın almak üzere çıktığı mal ve hizmet ihalelerine şu an için ulaşılamıyor. Elektronik Kamu Alımları Platformu’nda (EKAP) da yapım işi ihalelerinde yerli malı kullanımı zorunlu olan makine-ekipman ve yapı malzemeleri listelerinde de çekilişte kullanılan “küre, toplar, makineler” gibi malların ismi yer almıyor.
Lottery Critic’de piyango makinelerinin ne kadar güvenilir olup olmadıkları anlatılırken dünyada iki çeşit makinenin ağırlıklı olarak kullanıldığı belirtiliyor. Bunlar “hava akımlı makineler” (air-mix machine) ve “yerçekimi seçimli (gravity pick)” makineler.
Hava akımlı makineler
Yerçekimi seçimli makineler
Lottery Critic’te hava akımlı makinelerde topların seçiminde, önce bir makine üzerindeki vananın bir operatör yardımıyla dışarıya hava vererek rastgele seçilen topu boruya sıkıştırdığı ve sıkışan topun dışarıya çıktığı bilgisi yer alıyor.
Yine aynı sitedeki bilgilere göre toplar karışırken seyirciler tarafından izlenebilmesi, bu sistemi güvenli hale getirmekte. Ama her topun büyüklük ve ağırlığının aynı olmaması bazı güvenlik sorunlarına neden olabiliyor. İddia videodan söz konusu topların büyüklük ve ağırlıklarının aynı olup olmadığı anlaşılamıyor. Aynı kürede yer alan daha büyük bir topun hava akımı nedeniyle diğer toplardan daha önce küreden düşebilme ihtimali bulunuyor. Daha önce Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) bu sebepten ötürü bir skandal yaşanmış. Bu nedenle öncelikle Milli Piyango’nun kullandığı toplardan kaynaklı herhangi bir hile yapılıp yapılamayacağını araştırdık.
Çekilişlerde kullanılan toplar noter huzurunda kontrol ediliyor
Milli Piyango’nun açıklamasının ardından teyit.org Mustafa Özkan ile tekrar görüştü. Özkan, bu görüşmede Milli Piyango çekilişinde kullanılan topların çekilişten önce noter huzurunda kontrol edildiğini, toplardaki herhangi bir farklılığın bu nedenle söz konusu olamayacağını belirtti. Özkan, Çekiliş Heyeti’nde İkramiye Kontrol ve Çekilişler Dairesi Başkanı’nın varsa vekaletinin, iki şube müdürünün ve noterin bulunuduğunu belirtti. Fakat 9 Ekim’deki çekilişin videosunda noterin yaptığı kontroller görülemiyor. Mustafa Özkan ayrıca kürelerin arkasında görülebilen teknik elemanın zaten küredeki bir teknik arızadan dolayı haber alıp kürenin arkasına gidip gerekli kontrolleri yaptığını yineledi. Teknik elemanlar örneğin kürenin kapağının açılmaması gibi durumlara önlem olarak Çekiliş Heyeti’nin kontrolünde kürelerin arkasında oturuyorlar. Mustafa Özkan’ın verdiği bilgiye göre teknik eleman, teknik bir aksaklıktan ötürü harekete geçip sadece küreleri kontrol etmiş ve ardından noter, bu aksaklıkla ilk düşen 6 sayısını iptal etmiş.
Milli Piyango’nun internet sitesinde yer alan bilgilere göre de çekilişte kullanılan toplar 6,7 santimetre ve ağırlığı 165 gram. Bu toplar Makine Kimya Endüstrisi tarafından (M.K.E.) dökme lastikten hazırlanıyor. Çekiliş topları çelik kasalarda saklanıyor. Bu nedenle çekilişte kullanılan toplardan kaynaklı bir hilenin yapılabilmesi oldukça düşük bir ihtimal.
Türkiye’de piyango makineleriyle ilgili yayımlanmış ve ulaşılabilen akademik çalışma Ahmet Ezer ve Müzeyyen Sarıtaş’ın “PLC ile loto makinesinin kontrolü” isimli makale. Bu makalede fabrikalardaki imalat hatları veya makinelerin kontrolü gibi sistemlerin denetiminde kullanılan özel bir bilgisayar olan PLC’nin Süper Loto makinesindeki işlevi anlatılıyor. Fakat Süper Loto’da kullanılan makinelerde 49 adet top bulunuyor ve seçim işlemi diğerlerinden farklı. Yine de bobin arızası konusunda söz konusu sistem anlatılırken bobinlerin “vanalarda” kullanıldığını görebiliyoruz. Makinelerdeki hava akımını sağlayan vanaların açılmasında bobinin enerjili olup olmaması önemli bir yer tutuyor. Yani havayı dışarıdan alan vananın açılmasını sağlayan sistem, elektrik bobinleri yardımı ile çalışıyor. Kumandadaki bir aksaklık (24 Voltluk bir alternatif akımdan farklı bir değerde çalışması çekiliş anında) vananın olağan dışı açılmasını sağlamış olabiliyor.
Noter huzurunda gerçekleşen kontroller ve topların çelik kasalarda saklanması çekiliş toplarından kaynaklı bir hilenin ortaya çıkmasını neredeyse imkansız hale getiriyor. Fakat Milli Piyango’nun kullandığı küreler hakkında internette herhangi bir bilgi bulunmuyor.
Noter huzurunda kontrol edilen toplarda bile hile yapılmış olabileceği iddiası elbette hala geçerliliğini koruyor. Fakat bizim bu dosya kapsamında incelemeye çalıştığımız konu “çekiliş kürelerinde bir hile” yapılıp yapılamayacağı. Bu konu hakkında daha fazla bilgi almak ve akıllardaki soru işaretlerini gidermek için teyit.org, Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü’nün Balgat’taki binasına gitti.
teyit.org, kürelerin mekaniğini öğrenmek için Milli Piyango’yu ziyaret etti
teyit.org’un ziyareti sırasında Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü Teknikeri Hüseyin Battal, Milli Piyango çekilişleri için MKE’de üretilmiş mekanik kürelerin kullanıldığını belirtti. Milli Piyango’nun kullandığı bu mekanik küreler 1967-1968 yıllarında Ziraat Bankası’nın daha önce düzenlemiş olduğu çekilişlerde kullanılmış. Yani küreler yaklaşık 50 yıllık.
Mekanik kürelerin çalışma mantığı için MKE, başka ülkelerden alınmış çekiliş kürelerini incelemiş ilk olarak.
Hüseyin Battal’ın paylaştığı bilgilere göre Milli Piyango genel olarak iki tip küre kullanıyor. Bunlardan ilki yukarıda çalışma sistemi anlatılan elektronik (air mix ve gravity pick) küreler. Bunlar piyango çekilişi dışında diğer şans oyunlarında kullanılıyor ve 220 Voltluk bir alternatif akım ile çalışıyorlar. Milli Piyango, bu elektronik küreleri ABD’den temin ediyor. Piyango çekilişinde ise bunlardan farklı olarak 380 Volt ile çalışan tamamen elektrikle dizayn edilmiş “mekanik küreler” kullanılıyor. Battal, 380 Voltluk bir makinenin normalde çok hızlı dönebileceğini ama bu kürelerde farklı bir dönüş sisteminin bulunduğunu belirtti.
Mekanik kürelerde topun düşmesi için uzaktan kumandaya basıldığında mıknatıs bobini devreye giriyor. Bu bobin top sepetinin açılmasını sağlıyor. Hüseyin Battal, mıknatıs bobininin en basit haliyle “birbirinin içine geçmiş demirler” olarak anlatılabileceğini ifade etti. Battal, kürede bir şanzıman benzeri sistemin de bulunduğunu belirtti. Şanzıman sistemi genel olarak gelen gücün devir veya torka istediğiniz şekilde bölünmesini sağlayan dişlileri anlatıyor. Yani bir çeşit vites sistemi. Küredeki mıknatıs bobinlerinin durumunda bir arıza çıkma olasılığı bu noktada var olabilir.
Mekanik küreler birbirlerine bağlı değiller yani birinde çıkan aksaklık diğerlerinin çekiliş esnasında dönmesini etkilemiyor. Bu durumlar için bir yedek küre sürekli hazır bulunduruluyor. Bu açıklamaların ardından Milli Piyango İdaresi, gizlilik sebebiyle teknik konularda daha fazla bilgi veremeyeceklerini de belirtti.
Son olarak Hüseyin Battal, teknikerlerin “sepete top düşmemesi, küreye anında müdahale gerekmesi” gibi durumlar için arkada hazır bulunduklarını da sözlerine ekledi. Teknikerler, küre ve topların çekiliş öncesi ve sonrası durumlarını da kontrol ediyorlar.
teyit.org, mekanik kürelerin çalışma mekanizmasını görmek istedi fakat buna izin verilmedi. Hüseyin Battal, Her ayın 9-19 ve 29’unda ve ayrıca 29 Ekim, 30 Ağustos ve 23 Nisan’daki çekilişlerin halka açık olduğunu ve Anıttepe’deki çekiliş binasında bu tarihlerdeki çekilişlerin herkes tarafından izlenebileceğinin altını çizdi.
Bu ziyarette edinilen bilgilerle mekanik kürelerin kullanıldığı Milli Piyango çekilişlerinde kürelerle ilgili teknik bir aksaklığın yaşanma ihtimalinin hem kürelerin çok eski olmasından hem de uzaktan kumandadan kaynaklı sorunlardan ötürü oldukça fazla olabileceği söylenebilir. Fakat bu aşamada bir hile yapılmış olma ihtimali oldukça düşük görünüyor.
Milli Piyango’nun sitesinde yer alan bilgilere göre ikramiye kazanan numaralar anında belirlenerek, kayıt ve tutanakları noterle beraber düzenlenip, çekiliş heyetince sistem merkezine iletiliyor.
Usulsüzlüklerin önüne geçmek için yapılabilecekler, karşılığı nakit olmayan piyangolar ve çekilişler hakkında yönetmelikte belirtilmiş.
Kürelerin arkasındaki kişi teknik eleman
Milli Piyango’nun açıklamasında tüm çekilişlerden önce Çekiliş Heyeti ve noter huzurunda teknik personel tarafından çekiliş kürelerinin kontrol ve testlerinin yapıldığı belirtiliyor. Milli Piyango İdaresi’nin internet sitesinde çekilişlerin süreci anlatılırken de çekiliş sırasında görev alacak yardımcı personelin herhangi bir aksaklığın yaşanmaması için sürekli hazır bulundurulduğu bilgisi yer alıyor. İddia konusu videoda görülen ve kürelerin arkasında dolaşan teknik eleman bu görevliler kapsamında sayılabilir.
YouTube’da yer alan farklı tarihli Milli Piyango çekilişleri izlendiğinde kürelerin arkasında duran kişiler fark edilebiliyor.
19 Ocak 2017 tarihli çekiliş
31 Aralık 2016 tarihli çekiliş
Özellikle 31 Aralık 2016’daki yılbaşı çekilişinin videosu izlendiğinde 9. dakika 20.saniyede yine kürelerin arkasında bir kişi farkedilmekte. İlgili videodaki kişinin sırasıyla birkaç kürenin arkasında bazı kontrolleri yaptığı görülebiliyor.
6 numaralı topun yeniden düşme ihtimali “tesadüf olamaz” mı?
9 Ekim 2018’deki çekilişte amorti sayılarının çekilişi esnasında sunucu teknik arıza nedeniyle düşen 6 numaralı topun küreye geri atılmasını söylüyor, top küreye atılıyor ve sunucu 5-6-7-8 ve 9 numaralı toplardan birinin çekilmesi için butona basmadan kürenin kapağı açılıyor ve top düşüyor. Çekiliş yineleniyor ve sonunda tekrar 6 numaralı top küreden çıkıyor.
YouTube’da yer alan başka tarihlerde gerçekleşmiş çekiliş videolarından amorti çekilişi yapılırken ilk küreye 0’dan 5’e kadar olan topların atıldığını ikinci küreye ise 6’dan 9’a kadarki topların atıldığını, her bir amorti rakamının çekilişi öncesi bir topun küreden rastgele çekilip sonra kürenin içerisine konulup otomatik çekilişin gerçekleştiği görülebiliyor.
Beş top içerisinden çekiliş sırasında tekrar 6 rakamının gelme olasılığının yüzde 20 ve bu zaten büyük bir olasılık.
Kaan Öztürk’ün 31 Mart 2016’da Yalansavar’da yayınlanan yazısında Milli Piyango gibi çekilişler sırasında aynı rakamlı topların arka arkaya gelebilmesinin yüksek bir ihtimal olduğu çeşitli istatiksel teorilerle açıklanmış. Öztürk yazısında, insan beyninin, gördüklerini bir şemaya oturtma konusunda uzmanlaştığından ve bunun bir yan etkisi olarak rastgeleliği kabullenemediğinden ve her şeyin altında gizli bir yapı arama hatasına düştüğünden bahsediyor. Öztürk’e göre rastgelelik içinde üretilen veriler ve öbeklenmeleri gizli bir yapının işareti gibi görmeye yatkın oluyoruz. Basit bir yazı-tura ihtimaller dizininde bile gerçekleşen öbeklenmeler (örneğin arka arkaya 3 defa ‘yazı’ gelmesi) bize pek tesadüf gelmiyor. Halbuki yüzde 50 ihtimalle ya yazı gelecek ya tura. Arka arkaya 3 defa yazının gelme olasılığı oldukça yüksek. Kaan Öztürk’ün YouTube’da yayımlanan “Rastgeleliği Anlamak” isimli videosunda bu konu üzerinde durulmuş.
“Kumarbaz safsatasına” göre rastgeleliğin sık gerçekleşmesi bizim rastgeleliği tanımamızı engelliyor. Bir olayın tesadüf olup olmadığını gözümüzle algılayamayız. Gerçekleşen olayın altında yatan şey zannettiğimizden daha muhtemel olabilir. Çünkü insan genelde kendisine pay biçerek yorumlama yapmaya başlıyor. Zihnimiz olasılıklarla uğraşmaya alışkın değil. Hikayeleştirme refleksimiz nedeniyle neden-sonuç ilişkisi kuramıyoruz çoğu zaman. Matematik ve İstatistik bilimlerinin bu noktada önemli olduğunu akılda tutmak gerekiyor.
Kaan Öztürk, dünyanın çeşitli yerlerindeki sayısal loto çekilişlerinde gerçekleşen olaylardan örnekler veriyor. Örneğin Bulgaristan’da 2009’da yapılan ardışık sayısal loto çekilişlerinde tıpatıp aynı sayılar çıkıyor. Ortada herhangi bir hile ise bulunmuyor.
14 Nisan 2016’daki Hürriyet’in bir haberine göre Ankara’da arka arkaya Yenimahalle ilçesine büyük ikramiyenin çıkması çok tartışılan konulardan biriydi. Ama Kaan Öztürk Yalansavar’da 9 Eylül 2016’da yayımlanan yazısında bunun böyle olmadığını aktarıyor. Aslında verilere göreŞans Topu oyununda Yenimahalle tek başına en şanslı yer değil. 1 Ocak 2012’den 13 Ağustos 2016’ya kadar yapılan çekilişlerde Yenimahalle’ye 9 kez büyük ikramiye isabet etmiş. Ama Kadıköy’e de büyük ikramiye 9 defa isabet etmiş.
Kaan Öztürk’ün hazırladığı ve 1 Ocak 2012-31 Ağustos 2016 tarihlerini kapsayan Şans Topu çekilişlerine göre büyük ikramiyeyi kazanan ilçelerin listesi.
Milli Piyango’nun Sayısal Loto ikramiyelerine el koyması iddiaları
Mynet’te 2 Haziran 2016’da yer alan bir haberde Milli Piyango İdaresi’nin yaptığı düşünülen hilelerden bahsediliyor. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) eski milletvekili Atilla Kart, Milli Piyango’nun oyunlarına müdahale ettiğini belirtmiş.
9 Kasım 2012’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) 20 CHP milletvekili tarafından verilen bir araştırma önergesinde de Sayısal Loto’dan büyük ikramiye kazanan bazı talihlilerin kurum yetkilileri ve bazı banka müdürlerince ikramiyelerine el konulduğu iddia edilmiş. Araştırma önergesinde yer alan ifadeler şöyle;
Ayrıca önergede 1999’da yaşanmış başka bir olaydan örnek verilerek o zamanki büyük ikramiyenin kazananlar dışında kurum yetkilileri ile bağı bulunan 3. kişilere verildiği iddia ediliyor.
Önergede kazanan biletlerin ve bayilik numaralarının yayımlanmamasından kaynaklı böyle sorunlar doğabileceği belirtiliyor. Sayısal Loto ve Süper Loto çekilişlerinde aynı türde elektronik kürelerin kullanıldığını belirtmiştik. Şu an Milli Piyango İdaresi’nin resmi internet sitesinde “Duyurular” bölümünde Süper Loto’nun kazanan biletleri ve bayileri açıkça görebilmek mümkün.
19 Temmuz 2018 tarihli Süper Loto çekilişinin komisyon tarafından ikramiyesi ödenen kazanan bileti. İlgili çekiliş Milli Piyango’nun yayın arşivinden izlendiğinde herhangi bir usulsüzlük göze çarpmıyor.
İddia olayda ise genel olarak kazanan biletin akıbeti değil kazanan numaranın seçimi esnasında yaşanan bir usulsuzlük sosyal medya kullanıcıları tarafından iddia edilmiş. Sürekli olarak canlı yayınlanan çekilişler esnasında bu tip bir usulsüzlüğün olabilme ihtimali oldukça düşük görünüyor.
Sonuç olarak 9 Ekim 2018’deki çekilişte kullanılan mekanik kürelerde hile yapılması kürenin çalışma sistemi göz önünde bulundurulduğunda mümkün görünmüyor. Çekilişte kullanılan toplar çelik kasalarda saklanıyor ve kontrolleri noter huzurunda yapılıyor. Topların boyutlarının bilgisi de Milli Piyango’nun internet sitesinde yer alıyor. Bu nedenle çekilişte kullanılan toplarla bir hilenin yapılabilmesi de oldukça zor. Milli Piyango’nun teyit.org’a ve kamuoyuna yaptığı açıklamalar ve teyit.org’un Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü’ne yaptığı ziyaretler de bu tespitleri güçlendirir nitelikte.
